'BBB is langzaam een bestuurderspartij aan het worden'

Even terug naar 15 maart 2023, de uitslagen van de verkiezingen voor Provinciale Staten leiden tot euforische taferelen bij BBB. Partijleider Caroline van der Plas, geflankeerd door haar moeder, slaakt een kreet van pure verbijstering als ze verneemt dat haar partij in alle provincies de grootste is geworden. Een verkiezingsoverwinning die zijn gelijke niet kent voor een nieuwe partij, groter nog dan Forum voor Democratie (FvD) bij de provinciale verkiezingen in 2019.

Maar waar de partij van Thierry Baudet al snel uiteen viel en in rap tempo zetels verloor, is BBB opvallend hecht gebleven. Ja, er is verloop, maar het is zeer beperkt.

Dat ziet ook Albert Heller, politiek verslaggever van dagblad De Gelderlander. Hij volgt de Gelderse politiek op de voet, dus ook coalitiepartij BBB. 'Pas recent is er met de overstap van Eric Kemperman naar FvD voor het eerst een Gelders BBB-Statenlid vertrokken. Dat was ook degene die het meest extreem is qua denkbeelden.'

Heller vindt dat BBB haar oren laat hangen naar andere partijen. 'Ik zie BBB in Gelderland als een groep die goed meebeweegt. Het is langzaam een bestuurderspartij aan het worden, die op veel punten niet meer de proteststem vertegenwoordigt maar het compromis zoekt.'

In Gelderland levert BBB ook twee gedeputeerden. Harold Zoet, met onder meer landbouw in zijn portefeuille, en Ans Mol die onder andere verantwoordelijk is voor stikstof. 'Zoet is de meest activistische van de twee', constateert Heller. 'Hij roept nog wel eens iets uit enthousiasme dat niet helemaal klopt. Maar hij zoekt vervolgens zelf de media op om dit te corrigeren. En in dossiers waar het om spant, kiest hij altijd wel de koers van het college. Hij loopt niet uit de pas.'

Op een aantal dossiers van Mol ziet Heller een spagaat. BBB is geen voorstander van windmolens, maar Mol moet ze wel verdedigen, aangezien de bouw ervan al vaststaat. En BBB wil eigenlijk geen boeren aanpakken rondom natuurgebieden, maar toch voert ze bufferzones in om aan de stikstofopgave te voldoen.

Wat BBB in Gelderland precies heeft bereikt, vindt de verslaggever lastig te zeggen. 'Ze hebben vooral veel dingen afgeschoten, maar ook dat is politiek. Geen wolf, geen World Food Centre in Ede, geen overslagstation voor goederentreinen. Wat ze wel in gang hebben gezet zijn kleine kerncentrales, al moet een private partij dat uiteindelijk zien op te pakken. Eigenlijk merk je er als agrariër nog niets van dat BBB nu in Provinciale Staten zit, zei een boer laatst tegen mij.'

Wil BBB in de provincies nog wat bereiken, dan zullen bestuurders en Statenleden zich moeten haasten. In 2027 zijn nieuwe verkiezingen en de kans dat BBB dan weer zo groot wordt lijkt vrijwel uitgesloten. Heller: 'Je voelt het ongeduld bij BBB.'

Regiopartij

Politicoloog Chris Aalberts (Erasmus Universiteit) volgt BBB al jaren. Hij vindt het heel diffuus waar de partij voor staat. 'Landelijk heeft BBB van zichzelf een PVV-kopie gemaakt. Terwijl het in het begin echt een regiopartij was. Een volkspartij, geen rechtse partij. Het is bij BBB heel afhankelijk van wie je treft. Je hebt in de provincies hardliners als Carla Evers en Rik Loeters (Overijssel en Gelderland, red.), maar ook mensen die BBB als christendemocraten zagen met oog voor de boer.'

Het succes van BBB destijds was volgens Aalberts voor een groot deel te danken aan Caroline van der Plas. 'Mensen zagen in haar iemand met oog voor de mensen, niet verdwaald in bestuurlijke instellingen zoals de elitaire bestuurderspartij CDA. Daar heeft BBB mensen en stemmers mee aangetrokken. Nu merken ze echter dat het niet zo makkelijk is om regels te veranderen, zelfs niet als je zo groot bent als BBB.'

Dat leidt tot twee sporen, constateert Aalbers. 'Caroline is radicaler geworden, harder gaan schreeuwen dat het CDA niet deugt. Terwijl in de provincies veel BBB'ers zitten met een christendemocratische inborst die, zonder de druk van altijd draaiende camera's, ruimte hebben om na te denken over wat de beste aanpak is.'

Openbaar vervoer en lokale voorzieningen

Volgens Aalberts is het optreden van BBB in de provincies niet eenvoudig te beoordelen. Het gebrek aan aandacht voor provinciale politiek is daar mede debet aan. 'Niemand weet het, omdat het behalve misschien de boerenachterban niemand interesseert. Maar als je puur inhoudelijk kijkt zijn er twee belangrijke punten waar BBB stemmen mee heeft getrokken maar waarop ze niet hebben geleverd: openbaar vervoer en lokale voorzieningen. Dat zijn toch thema's waar provincies wat aan kunnen doen.'

Het is echter nooit zover gekomen, stelt Aalbers. 'In vrijwel alle provincies zit BBB aan de knoppen, maar kun je constateren dat ze hierin geen heldenrol hebben gespeeld.' De politicoloog verwacht dat de meeste BBB'ers in de provincie hun tijd rustig zullen uitzitten. 'Er is weinig conflictpotentie. Veel van deze mensen zullen na 2027 niet terugkeren in de politiek.'

Complexe context

Volgens Noelle Aarts, hoogleraar socio-ecologische interactie aan de Radboud Universiteit, kon het haast niet anders dan dat BBB langzaam zou imploderen na de massale verkiezingswinst. 'Je hebt te maken met een zeer complexe context en dan is het heel moeilijk om jezelf daarin op deze schaal te manifesteren', legt Aarts uit.

'En als mensen binnen BBB weglopen omdat ze het niet eens zijn met de koers van hun partij of teleurgesteld zijn in de prestaties, dan is dat natuurlijk niet goed voor je imago.'

Vooral veel niet-boeren zijn afgehaakt, stelt zij vast. 'Om het electoraat voor je te winnen, moet je je focus verbreden en dat hebben ze wel degelijk gedaan. Zo voeren ze een harde lijn op asiel in een poging stemmers weg te halen bij de PVV, maar dat heeft niet het effect gehad waar ze op hoopten.'

Geldkraan dichtgedraaid

Ook in de provinciale politiek heeft BBB weinig potten kunnen breken, constateert Aarts. 'De provincies waren druk bezig met de uitwerking van gebiedsplannen. Maar als het kabinet, waar BBB zelf deel van uitmaakt, de geldkraan voor een duurzame landbouw grotendeels dichtdraait, kun je als provincie ook niets. Het enige wat hen rest, is die 500 miljoen voor agrarisch natuurbeheer verdelen.'

De hoogleraar vindt het een kwalijke zaak dat het BBB niet is gelukt om de agarische sector perspectief te bieden met robuust beleid.

'De partij probeert vooral om normen te versoepelen. Het maakt niet uit dat je kleiner wordt, maar gebruik die tijd voor een langetermijnvisie op duurzame landbouw in plaats van het sluiten van instabiele compromissen. Die jarenlange juridische onzekerheid is het onbedoelde gevolg van heel veel bedoeld handelen.'

Relatief weinig verloop: vier BBB-gedeputeerden gewisseld

Na de Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart 2023 kreeg BBB in totaal 137 zetels in de twaalf provincies. De partij werd daarmee in één klap in elke provincie van Nederland de grootste partij, al kregen de VVD in Noord- en Zuid-Holland en GroenLinks in Utrecht net zoveel zetels als BBB.

Het resulteerde in tien provincies, alleen in Noord-Brabant en Utrecht niet, tot de toetreding van BBB tot Gedeputeerde Staten. In al deze provinciebesturen kreeg BBB niet geheel onverwacht de landbouwportefeuille. Opvallend is dat BBB met een breed scala aan partijen coalities wist te vormen.

Van de tien BBB-bestuurders van toen met landbouw in het takenpakket zijn er inmiddels vier gewisseld, om uiteenlopende redenen. Friezin Femke Wiersma werd minister van LVVN na de Tweede Kamerverkiezingen in 2024. Frank Rijkaart uit Zuid-Holland werd na de val van het kabinet eerder dit jaar, en het opstappen van eerst PVV en later NSC, demissionair minister van Binnenlandse Zaken.

Noord-Nederland

In Drenthe maakte Jisse Otter plaats voor fractievoorzitter Gert-Jan Schuinder om met pensioen te gaan. In Groningen keerde Henk Emmens na de val van de coalitie niet terug in de nieuwgevormde coalitie en ging de functie naar zijn partijgenoot Leo Wenneger.

In de twaalf Provinciale Statenfracties van BBB is ook het nodige verloop. Meest in het oog springend is Overijssel, waar in 2024 en eerder dit jaar in totaal acht van de zeventien Statenleden hun zetel meenamen om verder te gaan in twee nieuwe fracties: Overijssel Vooruit en Provincie Belang Overijssel.

In Zeeland richtten twee Statenleden een nieuwe fractie op, terwijl in Noord-Brabant twee Statenleden zich aansloten bij Lokaal Brabant. In Gelderland en Limburg stapte één Statenlid op om zelfstandig verder te gaan. In Utrecht, Noord-Holland, Zuid-Holland, Groningen, Friesland, Flevoland en Drenthe verloor BBB geen zetels.

'Het gaat traag, maar wat als wij er niet waren geweest?'

Akkerbouwer Arno Vael uit Zaamslag zit in Zeeland namens BBB aan het roer wat betreft landbouw, water en klimaatadaptatie. Ondanks het feit dat BBB in een 'landbouw minnende coalitie' zit, valt het Vael tegen wat je als provinciale partij kunt bereiken. 'De politiek gaat veel trager dan mijn bedrijf.'

Op de vraag hoe het pluche bevalt, antwoordt Vael: 'Ik ben er met een ideaal ingestapt om met onze nieuwe partij eens flink aan het stuur te draaien. Maar de politieke processen gaan veel langzamer dan op mijn bedrijf.'

Natuurlijk moet besluitvorming zorgvuldig gebeuren, erkent de akkerbouwer. 'Maar het is een log containerschip en dat valt me erg tegen. Daarentegen ben ik blij dat we in Zeeland een coalitie hebben die landbouwminnend is. Voedselproductie en landbouw staan hoog op de Zeeuwse agenda.'

Frusteert het u dat het zo traag gaat?

'Enerzijds wel, maar aan de andere kant: wat als wij er niet waren geweest? Waar hadden we dan gestaan als provincie?'

Waar bent u druk mee?

'De beschikbaarheid van zoet water is een grote uitdaging, waar ik bijna dagelijks mee bezig ben. Ik zoek naar potjes geld, breng partijen samen en voer een continue lobby in Den Haag. Onze focus ligt op het beter vasthouden van water, want elke druppel zoet water in onze provincie telt.'

Wat heeft u bereikt?

'Veel processen lopen al als je in de politiek stapt, en die rol ik dan weer verder uit. Zoals het Living Lab Schouwen Duiveland met innovaties om water vast te houden, hergebruik van water uit de RWZI's en de aanleg van bassins bij akkerbouwers.'

'En we zijn De Rusthoeve aan het pimpen tot dé proeftuin van West-Europa. De Heikantse landbouwtop, waar we eurocommissaris Hansen hebben mogen ontvangen, was ook geweldig.'

Uw zoektocht naar ruimte om de stijgende zeespiegel het hoofd te bieden, verloopt moeizaam.

'Eigenlijk is wisselpolder een verkeerde term, want dat wordt geassocieerd met ontpolderen. Dat is natuurlijk heel beladen in de provincie Zeeland en ik ben daar zelf ook fel tegenstander van.'

'Maar er is ruimte nodig voor de zee, voedsel, wonen en natuur, zonder dat je daar vruchtbare grond voor opgeeft. We moeten deze discussie daarom anders voeren, en zonder de term wisselpolder.'

'Vergunningverlening mogelijk maken en faunaschade inperken'

BBB'er Jelle Beemsterboer kijkt terug op een positieve periode sinds zijn aanstelling als landbouwgedeputeerde in Noord-Holland. 'Het mooiste resultaat is dat in onze beleidsstukken steeds positiever over het platteland wordt gesproken. Hier gaan we op de lange termijn de voordelen van ervaren.'

BBB probeert op te komen voor de regio, stelt Beemsterboer. 'Alle inwoners van Noord-Holland doen ertoe. We hebben in de provincie daarnaast ook veel mooie stappen gezet. We voegen zeker wat toe aan de provinciale politiek. Al ons werk is niet voor niets geweest.'

Kunt u een paar voorbeelden noemen?

'De landbouw in Noord-Holland heeft enorm veel last van schade door ganzen en houtduiven. De kosten hiervan zijn opgelopen tot meer dan 40 miljoen euro. We hebben een nieuw faunabeheersplan gans opgesteld en we zijn voor de houtduif met hetzelfde bezig.'

'Vanaf 1 januari 2026 zijn er voor agrariërs meer mogelijkheden om actief te beheren op groentepercelen. Hiervoor wordt de komende drie jaar 4 miljoen euro beschikbaar gesteld.'

En op het gebied van stikstof?

'Samen met Rosan Kocken (GroenLinks), gedeputeerde van Natuur en Landschap, hebben we een stikstofaanpak opgezet voor de melkveesector waarbij 30 procent generieke stikstofreductie wordt gerealiseerd. Dit borgen we met de KringloopWijzer. Hiermee hopen we vanaf 2027 de vergunningverlening weer op gang te brengen.'

'Ik weet dat dit nog onwijs lang duurt, maar op deze manier hebben we iets om op terug te vallen als het in Den Haag niet lukt.'

Wat merken boeren ervan dat een BBB'er de landbouwgedeputeerde is?

'Ik denk dat boeren op het gebied van innovatie zien dat meer wordt mogelijk gemaakt dan in de vorige periode. Boeren willen natuurlijk resultaat zien, maar er is veel beweging gekomen op dossiers, zoals stikstof en PAS-melders, waar dit lang niet het geval was.'

Wat wilt u nog bereiken?

'Ik wil de vergunningverlening weer mogelijk maken en de faunaschade fors inperken. Daarnaast vind ik innovaties vanuit de sector belangrijk om wetenschappelijke borging voor elkaar te krijgen.'

'We hebben ingezet op een fundamentele koerswijziging'

BBB'er Abel Kooistra sprong in juni 2024 op een rijdende trein, toen hij het stokje overnam van de Friese landbouwgedeputeerde Femke Wiersma, die minister van LVVN werd. 'Er is veel gebeurd', blikt hij terug. 'Kijk naar de fundamentele koerswijziging die wij als provincie hebben ingezet.'

Kooistra heeft het over de landbouwbeleidsbrief 'Noflik Buorkje yn Fryslân' en de daarbij horende uitvoeringsagenda waarin 'Boerdiversiteit' is opgenomen als leidend principe. 'Hierbij is ruimte voor kwalitatieve groei, maatwerk, gezond boerenverstand en een realistische balans tussen natuur en economische vitaliteit', geeft de BBB'er aan.

Wat houdt dit precies in?

'Boerdiversiteit benadrukt de veelzijdigheid van de Friese boeren en doorbreekt de gecreëerde tegenstelling tussen landbouw en natuur. We onderscheiden vijf ontwikkelpaden die boeren kunnen volgen om toekomstbestendig te blijven.'

'In het verlengde daarvan werken we, in de vorm van een Landbouwhoofdstructuur, aan het ontwikkelen van een structuurbeleid. Hierbinnen wordt hoogwaardige landbouwgrond beschermd en de bestaanszekerheid voor de lange termijn gewaarborgd.'

Kunt u dit verder toelichten?

'Binnen die Landbouwhoofdstructuur willen we de agrarische sector toekomstbestendig maken, onder andere door te investeren in diversiteit van bedrijfsmodellen, innovatie en duurzaam gebruik van bodem, water en biodiversiteit.'

'Wij ondersteunen met kennis, pilots en financiering voor kringlooplandbouw, verbreding en korte ketens. Daarnaast leggen we de nadruk op goed, veilig en voldoende voedsel.'

Hoe hebben jullie deze koerswijziging van de grond gekregen?

'Dat had nogal wat voeten in de aarde, aangezien we hiermee een heel ander accent hebben neergelegd. In samenwerking met stakeholders hebben we het voormalige landbouwbeleid in de provincie, dat was geënt op natuurinclusieve en biologische landbouw, weten om te vormen naar dit beleid: een beleid dat inzet op een diverse landbouwsector, van gangbaar tot natuurinclusief.'

'Op politiek niveau werd dat best pittig, maar toch ook positief ontvangen.'