'Mijn granen zijn niet heiliger dan die van andere boeren'

Waarschijnlijk is de Nederlandse dankdag een voorloper van het Amerikaanse Thanksgiving. De Pilgrim Fathers – de eerste kolonisten van Amerika die in 1621 de eerste nederzetting stichtten - waren voornamelijk religieuze vluchtelingen uit Nederland. Zij hebben hun herinneringen aan dankdag meegenomen en naar een nieuwe situatie vertaald.

Terug naar Nederland, waar op veel plekken nog altijd de eeuwenoude feestdag wordt gevierd. Zoals in de protestantse gemeente Varik-Heesselt, aan de noordelijke oever van de Waal tussen Zaltbommel en Tiel. Zondag besteedde predikant Henrico ter Beek in de dienst in de kerk in het Gelderse Varik aandacht aan de Dankdag voor gewas en arbeid. 'Op de dag zelf doen we dat niet meer omdat het voor veel mensen niet zo'n handig moment is om naar de kerk te komen', legt Ter Beek uit. 'Daarom is het enkele jaren geleden verplaatst naar de zondag.'

Dat betekent niet dat predikant Ter Beek minder aandacht besteedt aan de dankdag. 'Vorig jaar vroegen we alle leden van onze gemeente om iets mee te nemen. Er waren producten in overvloed. Van kolen en fruit tot sla en bloemen. En een melkveehouder uit de buurt nam een zelfgemaakte kaas mee.'

Dit jaar is de dienst iets ingetogener. 'De diakenen maken een mooie tafel op waarbij brood centraal staat. Die staat voorin de kerk. De dienst lijkt op een normale viering, maar de preek is wat korter en ik besteed vooral aandacht aan het thema in het dankgebed. Een deel daarvan wordt uitgesproken door leden van de gemeenschap.'

Avondmaalsbrood

Elsa Eikema uit het Overijsselse Zwolle is op een heel andere manier actief op de dankdag. De vrouw achter de Akker van Brood en Wijn overhandigt deze dag avondmaalsbroden van eigen akker aan kerken.

'Ik vond het toepasselijk om dit vandaag te doen', zegt Eikema. 'Zojuist kwam een predikant uit Amersfoort langs. Zij laat andere predikanten van kerken uit de buurt ook proeven van het brood. Ze is eigenlijk een soort ambassadeur.'

Eikema werkt ernaar toe een abonnementsvorm te creëren, waarbij protestante kerken een paar keer per jaar pakketten met brood en wijn of druivensap afnemen voor het Heilig Avondmaal. 'Ik vind het een prachtig beeld dat al die kerken van dezelfde akker eten en uit hetzelfde wijnvat drinken. Ik ben nog op zoek naar een hostiebakkerij, zodat ik ook kan leveren aan katholieke kerken.'

De nieuwbakken boerin bracht een deel van haar jeugd door in Vollenhove, waar ze onderdeel was van een gereformeerde gemeente. De Dankdag voor gewas en arbeid werd elk jaar gevierd. 'We waren met school altijd vrij op dankdag', weet Eikema nog. 'Het was echt een speciale dag die niet ongemerkt voorbijging.'

Eikema studeerde theologie en werkte jaren als docent levensbeschouwing. Ze gooide in 2022 het roer om door te gaan studeren aan de Warmonderhof in Dronten. Tijdens deze opleiding stelde haar zoon haar na een kerkdienst de vraag wat er eigenlijk heilig is aan het avondmaalsbrood.

'Ik had daar eigenlijk geen goed antwoord op', bekent Eikema. 'De herkomst van brood is, net als de meeste voedselproducten, vaak anoniem. Mensen weten niet hoe het graan is geteeld en wie het heeft gebakken. We hebben weinig zicht op de herkomst van ons eten.'

Heilig Avondmaal en Eucharisatie

Die gedachte liet haar niet meer los. Toen ontstond het het idee om boer te worden voor Heilig Avondmaal en Eucharistie. 'Ik wilde betrokken zijn bij het proces voordat die schaal met broden en kelk met wijn in de kerk staat, terug naar de bodem. Nu begint de Akker van Brood en Wijn langzaam maar zeker vorm te krijgen.'

Op een oud akkertje op een familielandgoed in Hattem, zaaide Eikema in het voorjaar van 2024 en 2025 haar granen. Alles gebeurt handmatig, inclusief de oogst met een sikkel. Het dorsen besteedde ze uit aan een dorsvereniging in Bennekom en een tuinderij met oude dorsmachine in Sellingen.

De teelt van de baktarwe en rogge is een arbeidsintensieve klus, maar er zijn veel mensen die komen helpen op het land. 'De samenwerking verrijkt het product', zegt Eikema, die kort na haar eerste stappen als kleinschalige graanboer een bakker tegen het lijf liep die haar tarwe en rogge gebruikt voor het bakken van de broden. Dat wordt aangevuld met ingekocht biologisch meel. 'Ik verbouw nog te weinig om veel broden te kunnen aanbieden.'

Mooie ontwikkeling

Dat het tij lijkt te keren en mensen weer gaan ontdekken waar ons voedsel vandaan komt, vindt Eikema een mooie ontwikkeling. 'Er is meer besef over wat allemaal nodig is om jouw voedsel te laten groeien. Ook kiezen steeds meer mensen voor een bewustere leefstijl en omgang met voedsel. Je betaalt vaak meer voor ambachtelijke producten en kwaliteit. Mijn avondmaalsbrood kost een tientje per stuk, maar er zit dan ook enorm veel handwerk in.'

En dan de wijn. Eikema vond in Ommen een ongebruikte wijngaard die ze van de eigenaren mag beheren. Vorige maand oogstte ze daar haar eerste druiven. 'Wijnbouw is veel intensiever dan graanteelt', lacht ze. 'Een wijnmaker uit Nijkerk gaat er wijn van maken. Het zou mooi zijn als ik volgend jaar met de Dankdag gewas en arbeid voor het eerst wijn kan leveren aan kerken.'

De diepere grond van dankdag

Misschien wordt de wijn van Eikema wel genuttigd in de kerk in Varik-Heesselt. Maar dit jaar moet predikant Ter Beek het vooral nog doen met woorden. De belangrijkste boodschap die hij op de Dankdag voor gewas en arbeid predikt? 'Dat God ons zijn zegeningen geeft. Dat we niet uit alle macht moeten proberen om alles zelf te beheersen, maar dat we deels leven uit afhankelijkheid en het delen met elkaar. Dat is voor mij de diepere grond van de dankdag.'

Respect voor de natuur, voor dat wat God de mens heeft gegeven, is belangrijk in de ogen van de predikant. Tegelijkertijd heeft Ter Beek ook oog voor de boeren. 'Want die vertellen mij dat de landbouw onder druk staat. Dus is het goed om de balans te bewaren tussen natuur en landbouw. Ik probeer in het gebed aan beide aspecten aandacht te besteden.'

Weer, bodem en vakmanschap

Dat het een niet zonder het andere kan, hoef je Eikema niet uit te leggen. Sinds ze zelf met de Akker van brood en wijn actief is in de landbouw, is ze zich nog meer bewust van hoe afhankelijk mensen zijn van het weer en de bodem.

En daarnaast hangt veel af van het vakmanschap van de boer, vindt ze. 'Het is goed om daar in ieder geval één keer per jaar bij stil te staan.'

Of ze nu haar zoon kan vertellen dat het avondmaalsbrood van eigen akker heilig is? Eikema: 'Nee, mijn granen zijn niet heiliger dan die van andere boeren. Maar mijn kleinschalige methode maakt wel meer bewust van een bijzonder scheppingsproces en daarmee van de Maker: God zelf.'

Bewustwording belangrijk voor zorg voor de aarde: 'Er is veel meer lege tijd nodig'

Het belang van de Dankdag voor gewas en arbeid neemt af. De nadruk in de gebedsdiensten ligt steeds vaker bij arbeid, in plaats van bij gewas. Bovendien besteden steeds meer kerken hier op de dankdag zelf minder aandacht aan. Ze doen dit al op de zondag ervoor of erna in de reguliere dienst.

Dik-Faber gaf wel acte de présence op de eerste woensdag van november. Ze verzorgde dit jaar in de Jozefkerk in Assen de jaarlijkse dankdaglezing van de Protestantse Kerken Assen en Rolde. Hoe trap je op de rem in een hypernerveuze samenleving?, is de vraag waarop ze in haar lezing Sabbatsleven een antwoord zoekt.

'Er is veel meer lege tijd nodig. Sabbat houdt in rustdag, oftewel de zondag in het christendom', licht Dik-Faber toe. 'We moeten die dag benutten voor bezinning en voor het maken van verbinding. Zondag is een krachtige vorm van verzet tegen de gulzige economie.'

In dat licht vindt de projectleider van GroeneKerken het des te belangrijker dat er inhoud wordt gegeven aan de dankdag. 'Vieren is mooi, maar wat betekent het voor jouw persoonlijke keuzes? Hoe ga jij om met de aarde? We moeten genieten van het goede dat de Schepper ons heeft gegeven en geeft, zonder dat we elkaar of de schepping overvragen.'

Niet vanzelfsprekend

GroeneKerken is een organisatie die kerkgemeenschappen stimuleert om gehoor te geven aan de Bijbelse opdracht tot zorg voor de aarde. 'Dat er iedere dag voldoende voedsel is, is helemaal niet vanzelfsprekend. Voedsel is de vrucht van de akker en iets wat de Schepper ons heeft gegeven', stelt Dik-Faber.

Het voormalig Tweede Kamerlid van de ChristenUnie geeft aan dat mensen moeten blijven beseffen dat er zorgvuldig met de aarde moet worden omgegaan. 'Precies daarom vind ik Dankdag een ongelooflijk waardevolle traditie.'

Juist in deze tijd is het volgens Dik-Faber heel waardevol om daarbij stil te staan. 'Er is eten in overvloed en de meeste mensen vinden dat heel normaal en denken daar niet echt bij na. Tijdens de dankdag kunnen boeren, tuinders, burgers en buitenlui de waarde van voedsel met elkaar bespreken. Dat is een heel mooie traditie.'

Dik-Faber ziet dat het debat over de manier waarop voedsel wordt geproduceerd in de maatschappij verhardt. 'Er is steeds meer polarisatie, ook in de politiek. Tegenstellingen worden uitvergroot en daarbij wordt vaak vergeten hoe we gezamenlijk zorgen voor voldoende en gezond voedsel. We moeten meer luisteren, in plaats van direct een mening klaar hebben.'