Nieuwe taken en groter budget voor ANLb, maar er zijn ook nog zorgen

Agrarische collectieven zijn sowieso blij met de miljoenen die demissionair landbouwminister Femke Wiersma heeft gereserveerd voor de uitbreiding van agrarisch natuurbeheer, maar ze hebben ook zorgen of zij het geld zinvol kunnen inzetten. 'Dat er ieder jaar bijna 200 miljoen euro beschikbaar komt, is natuurlijk fantastisch', zegt Sybe van der Schaar, secretaris en gebiedscoördinator bij Boerennatuur Westergo en Boerennatuur Fryslân.

'Ik zie het als een grote kans. We kunnen op een groter areaal natuurdoelstellingen halen en wachtlijsten van boeren die openstaan voor agrarisch natuurbeheer, maar waar momenteel geen budget voor is, wegwerken', vervolgt de secretaris.

Volgens Van der Schaar is het draagvlak voor agrarisch natuurbeheer onder boeren in de afgelopen decennia toegenomen. De secretaris weet dat de veertig collectieven die actief zijn in Nederland in het kader van budgetbeperkingen ieder jaar keuzes moeten maken over waar het beheer het beste past. 'Die keuze wordt nu makkelijker gemaakt. We kunnen een behoorlijke inhaalslag maken.'

Maar de collectieven hebben ook hun zorgen. Op dit moment vragen de agrarische collectieven tezamen voor pak 'm beet 120 miljoen euro aan ANLb-beheer aan. Voor dit jaar werd al meer budget beschikbaar gesteld. 'Als ingroeibudget, om de boel op te starten', weet Van der Schaar. Een deel van dat geld gaat naar de overheid, zodat bijvoorbeeld de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland de systemen hierop kan aanpassen.

Volgend jaar komt er 89 miljoen euro extra bij. Dat bedrag loopt jaarlijks op naar 173 miljoen euro in 2030. Van der Schaar reageert nuchter: 'Dat is al een fors verschil met de huidige 120 miljoen euro. En die uitbreiding is natuurlijk super, maar we vragen ons ook af of wij de doelstellingen die hiermee zijn gemoeid wel kunnen waarmaken. Kunnen wij het geld zinvol inzetten, binnen de kaders die worden gesteld?'

'Voor het werkgebied van Boerennatuur Westergo vragen wij op jaarbasis ongeveer 4,8 miljoen euro aan. Daar komt volgend jaar in ieder geval zo'n 1,4 miljoen euro bij. En dat loopt dus nog op', licht Van der Schaar toe. 'We hebben nog mensen op de wachtlijst staan, dus die lijst kunnen we zo mooi wegwerken.'

Prioriteiten agrarisch natuurbeheer

Maar er moet volgens de secretaris wel kritisch gekeken worden naar waar het beheer zinvol kan worden weggezet. 'Je gaat bijvoorbeeld geen beheer op een areaal leggen waar vanwege predatie geen vogels zitten. Daarin zal geprioriteerd worden.' De verwachting is dat een aanzienlijk deel van het extra budget geoormerkt gaat worden voor weidevogelbeheer en beheer in en rondom Natura 2000-gebieden.

Een andere keuze die collectieven kunnen maken, is het gebied niet zozeer uitbreiden, maar beheer in een bepaald gebied verzwaren. Van der Schaar: 'Dan ga je naar intensiever beheer, maar daar zitten niet alle boeren op te wachten. Dat moet maar net bij de bedrijfsvoering passen. Het is van belang om boeren daarin te faciliteren door te zorgen voor de juiste randvoorwaarden.'

Ook verwacht de secretaris grote veranderingen in de werkwijzen van collectieven. 'Door deze forse groei moeten we toe naar een heel ander soort bestuurssamenstelling en een andere samenstelling van de werkorganisatie.'

Op dit moment is de omvang van zo'n werkorganisatie volgens Van der Schaar relatief klein. 'Maar in de toekomst moet je misschien wel gaan denken aan het aannemen van projectleiders, -medewerkers en bijvoorbeeld een directeur. Om alles rond te krijgen, moet de organisatie uit verschillende expertises bestaan. Dat houdt wel wat in.'

Positief gestemd

Toch is Van der Schaar positief gestemd. 'Nederland is door de Europese Commissie in gebreke gesteld als het gaat om de bescherming van de grutto, ondanks alle inzet die we al doen. Meer investeren in agrarisch natuurbeheer is dus zeer noodzakelijk. Meer boeren kunnen meedoen aan agrarisch natuurbeheer en we kunnen dan op meer plaatsen effectief beheer uitvoeren.'

Voorzitter Marije Klever van koepelorganisatie BoerenNatuur constateert dat de veertig agrarisch collectieven in Nederland voortvarend aan de slag zijn gegaan na de aankondiging voor meer budget. 'We hebben een programma opgetuigd waarmee alle collectieven via een maatwerkaanpak bezig zijn om de opschaling het hoofd te kunnen bieden en kansen te benutten. Wat er nodig is, verschilt namelijk per collectief.'

Klever ziet veel enthousiasme bij de collectieven in het land. 'Het is leuk om te zien dat ze hier allemaal heel gemotiveerd mee aan het werk zijn gegaan. Het biedt dan ook kansen voor hen. Je kunt ecologisch iets betekenen, agrarisch ondernemers iets bieden en als vereniging een nog stevigere rol spelen. Het is ook spannend, want de veranderingen brengen wel wat mee.'

Of er volgend jaar daadwerkelijk 500 miljoen euro beschikbaar is voor agrarisch natuurbeheer is nog niet zeker. Van het geld is 200 miljoen euro al wel gereserveerd voor het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur, de andere 300 miljoen euro staat nog bij de collega's van Financiën geparkeerd. Klever: 'Wat daar precies mee gebeurt, is nog onzeker. Logischerwijs zou dit op Prinsjesdag bekend moeten worden, maar het kan ook dat het wordt uitgesteld totdat er een nieuw kabinet is.'

Maar in beide situaties ziet Klever de situatie hoopvol in. Er is in de Tweede Kamer immers brede steun voor het ANLb. 'Hopelijk ziet een nieuw kabinet ook dat agrarisch natuurbeheer een positieve manier is om met de opgaven die er zijn aan de slag te gaan. Het biedt boeren een andere route, door groenblauwe diensten voor natuur en landschap te verwaarden.'

ANLb geen duizenddingendoekje

Toen bekend werd dat het budget flink omhoog zou gaan, sprak Klever naast blijdschap ook zorgen uit. Het ANLb moet geen duizenddingendoekje worden om doelen uit het ter ziele gegane Nationaal Programma Landelijk Gebied te realiseren. 'Inmiddels zien we dat ook de minister heeft benoemd dat met dit budget niet alles op te lossen is. Tot nu toe gaat het dus goed, al houden we een vinger aan de pols.'

Volgens Klever is met agrarisch natuurbeheer meer mogelijk, maar dan is er een nog groter budget nodig. 'In het recente advies van het Planbureau voor de Leefomgeving wordt dat ook benoemd. Je moet keuzes maken in wat je doet, anders heb je straks nog geen verbetering voor de grutto. In de laatste brief van de minister zien we dat ook terugkomen, je moet clusteren.'

Nieuw Gemeenschappelijk Landbouwbeleid

In juli presenteerde de Europese Commissie de contouren voor het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Agrarisch natuurbeheer en ecoregelingen zouden daarin voortaan vanuit één budget bekostigd moeten worden. BoerenNatuur volgt dit met gezonde argwaan.

'Op zich ben ik er wel voorstander van dat de ecoregelingen en het ANLb beter op elkaar aansluiten', zegt Klever. 'De 'één-envelop-gedachte' baart ons wel zorgen, want dat is spannend. Maar hoe het uitpakt moet nog blijken, want in Europees verband veranderen dingen meestal niet met heel grote stappen.'

ANLb bestaat in huidige vorm sinds 2016, subsidies al veel langer

Het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) in de vorm zoals we het tegenwoordig kennen is ontstaan in 2016. Maar al sinds begin jaren tachtig krijgen boeren in Nederland subsidies voor natuur- en landschapsbeheer via regelingen als de Beschikking Beheerovereenkomsten (BBO) en later de Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer (SAN).

Een grote omslag volgde in 2010, met de invoering van het Subsidiestelsel Natuur & Landschap - agrarisch (SNLa). Onderdeel hiervan was onder meer het aanwijzen van gebiedscoördinatoren en het gebruik van collectieven. In 2016 volgde een nieuwe wijziging, toen het huidige ANLb het levenslicht zag.

De kern is een leefgebiedenbenadering gericht op 68 beschermde soorten van de Vogel- en Habitatrichtlijnen, die (deels) afhankelijk zijn van het agrarisch gebied. Ook is er een categorie water voor onder meer het verbeteren van de waterkwaliteit en het vasthouden van water. Met het extra geld dat de komende jaren beschikbaar is, moet het areaal beheerd land toenemen van 100.000 naar 280.000 hectare.