Single Fund vervangt pijlerstructuur in nieuw GLB

De Europese Commissie heeft vorige week de plannen voor het GLB en het meerjarig financieel kader (MFK), de meerjarenbegroting van de Europese Unie, gepresenteerd. Dit pakket gaat over de begroting voor de periode 2028-2034 en de verdeling daarvan.

Het totale MFK groeit van 1.200 miljard naar 2.000 miljard euro. Daarvoor wil de commissie de afdracht door EU-lidstaten verhogen van 1,1 procent naar 1,26 procent van hun bruto nationaal inkomen.

Ondanks die toename krimpt het budget voor het landbouwbeleid. De commissie stelt voor om dat GLB-budget samen te voegen met andere budgetten in wat in de wandelgangen het Single Fund wordt genoemd. In plaats van een Nationaal Strategisch Plan wordt er nu gesproken over een Nationaal en Regionaal Partnerschap.

Het totale EU-budget voor inkomenssteun voor boeren zakt van de huidige 387 miljard euro naar 295,7 miljard euro voor de periode 2028-2034. In het Europees Parlement en bij boerenorganisaties is er kritiek op de budgetverlaging. Denktank Farm Europe stelt dat er 482,5 miljard euro nodig is om de GLB-begroting op het niveau van 2020 te houden of 395 miljard euro om het niveau van 2027 te behouden.

Voor Nederland betekent het nieuwe GLB-budget dat het mag rekenen op gemiddeld 1,014 miljard euro per jaar. Dat geld moet worden verdeeld tussen landbouw, cohesiefondsen (onder meer voor plattelandsontwikkeling) en visserij.

Niet alleen de omvang van het budget verandert. Ook de manier waarop het wordt verdeeld, gaat op de schop. Er wordt niet meer gesproken over pijler 1 (inkomensondersteuning en markt- en prijsbeleid) en pijler 2 (plattelandsbeleid) en ook niet over ecoregeling en agrarisch natuurbeheer. Die worden samengevoegd tot één fonds: het Single Fund.

Steun ruimer omschreven

Inkomenssteun in het nieuwe GLB is ruimer omschreven dan voorheen. Deze omvat nu alle betalingen ter ondersteuning van het inkomen of de businesscase van een landbouwer, met inbegrip van de hectarepremie, subsidies voor weersverzekeringen, agromilieumaatregelen en modernisering van landbouwbedrijven, en de verspreiding van nieuwe digitale technologieën.

Buiten het GLB is er in het Europese Competitiveness Fund nieuw geld voor Horizon Europe. Dit is het belangrijkste EU-programma voor onderzoek en innovatie. Het richt zich op wetenschap en technologie stimuleren, het concurrentievermogen van Europa versterken, banen creëren en maatschappelijke uitdagingen aanpakken.

De komende periode wordt hiervoor 175 miljard euro uitgetrokken. Nu is dat 96 miljard euro. Van dit bedrag is 19 miljard euro bestemd voor biotech, gezondheid, bio-economie en de land- en tuinbouw. De Europese Commissie wil op deze manier de technologische achterstand inlopen ten opzichte van de Verenigde Staten en China.

Ook wordt een grotere reserve van 900 miljoen euro per jaar tot 2034 aangehouden als vangnet tegen verstoringen van landbouwmarkten. Schades door extreme weersomstandigheden vallen daar niet onder. Daartegen kunnen boeren zich gesubsidieerd verzekeren, is de gedachte hierachter.

Elk EU-land krijgt in het voorstel een budget toegewezen en beslist grotendeels zelf hoe dat wordt besteed aan landbouw, zolang het aan bepaalde EU-eisen voldoet. Een van de verplichtingen is dat de basissteun per hectare uit deze pot wordt betaald. De Europese Commissie denkt zo beter te kunnen inspelen op lokale behoeftes en sectorspecifieke uitdagingen.

Keerzijde

De keerzijde is dat door deze flexibiliteit verschillen tussen landen groter kunnen worden. Dat zorgt voor onzekerheid en mogelijk een ongelijk speelveld tussen boeren in de EU. De leden van het Europees Parlement zijn kritisch. Zij vermoeden dat sommige lidstaten het geld dat voor ondersteuning van boeren of milieubeleid is bedoeld, voor andere opgaven gaan gebruiken.

Het huidige systeem van voorwaarden wordt daarom ingeruild voor het zogeheten Farm Stewardship (rentmeesterschap). De Europese Commissie wil zo een evenwichtigere en flexibelere aanpak met minder generieke maatregelen.

Deze werkwijze kan worden aangepast aan de lokale omstandigheden en productiesystemen. Dat is nodig, zei EU-landbouwcommissaris Christophe Hansen in een toelichting in het Europees Parlement. 'Een boer in Zweden heeft andere behoeftes dan een boer op Cyprus.'

Verder wil de Europese Commissie een maximum stellen aan de hoeveelheid geld die een bedrijf als basissteun uit het GLB kan ontvangen. Bedragen boven de 20.000 euro worden met 25 procent afgeroomd, boven de 50.000 met 50 procent en boven de 75.000 euro met 75 procent. Het maximum is gezet op 100.000 euro. Dit plafond geldt per ondernemer, ook al bezit die meer dan één bedrijf.

Op deze manier ontvangen kleine boerenbedrijven relatief meer steun. Hansen wil dat 'de steun terechtkomt bij de boeren die dit het hardst nodig hebben'.

Nieuw is ook dat vanaf 2032 geen hectaresteun wordt verstrekt aan boeren die de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt.

Jonge boeren

De EU-landbouwcommissaris heeft aangekondigd dat het budget voor jonge boeren in het GLB wordt verdubbeld: van 3 procent naar 6 procent ten opzichte van de huidige percentages. Daarmee komt er meer ruimte om jonge boeren te ondersteunen bij bedrijfsovername, investeringen en innovatie.

Deze beleidswijziging is ingegeven door de zorgen van de Europese Commissie over de vergrijzing van de agrarische sector. De commissie ziet het als een doel de boerenstand overeind te houden, onder meer door het vak aantrekkelijk te houden voor jongeren.

Klimaatmaatregelen

Het nieuwe beleid is verder sterk gericht op duurzame ontwikkelingen stimuleren. Boeren krijgen extra financiële ondersteuning als ze klimaatmaatregelen nemen, zoals beter waterbeheer, bodembeheer, groene landbouw (biologisch) of landschapselementen als bomen en hagen aanleggen. Er komt meer nadruk op biodiversiteit en minder gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen.

Het zijn nog voorstellen waarover in Brussel en met de lidstaten een stevige discussie zal worden gevoerd. Nederland heeft zich al tegen een hogere afdracht aan de EU gekeerd. De Belgische Europarlementariër Wouter Beke van de christendemocraten trekt alvast een conclusie: 'Landbouwers vragen zekerheid en perspectief. Dat gaan ze op deze manier niet krijgen.'

'Wegvallen inkomensvangnet in GLB zorgt voor onzekerheid'

Rompelberg is teleurgesteld. 'In onze ogen moet je niet tornen aan het budget. Het gevaar dreigt dat het GLB niet langer gemeenschappelijk is en elke lidstaat een eigen landbouwbeleid in gaat richten. Zonder GLB is de land- en tuinbouw overgeleverd aan de vrije markt, met alle risico's van dien.'

Zoals?

'Door een onzekere internationale markt en extremere weersinvloeden hebben gezinsbedrijven meer dan ooit een inkomensvangnet nodig. Het GLB biedt dat vangnet. Bovendien komen de ecoregeling en het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer onder één noemer, met cofinanciering door Den Haag. Dat zorgt voor onzekerheid.'

De impact van de voorgestelde afroming van de hectarepremie zal op de Nederlandse boerenerven toch wel meevallen?

'Daar ben ik het niet mee eens. Voor een gemiddeld bedrijf van 50 hectare dat meedoet aan de ecoregeling en aan agrarisch natuurbeheer doet, gaat het jaarlijks al snel om 10.000 tot 20.000 euro. In een jaar dat de opbrengsten tegenvallen en de markt slecht is, vormt dat geld jouw inkomensvangnet.'

Hoe zit Nederland in de wedstrijd?

'We horen dat begin september, maar we maken ons grote zorgen. Het huidige kabinet wil vanaf 2028 bezuinigen op de afdracht aan Brussel. Dit terwijl Nederland profiteert van de EU dankzij de grote interne markt en internationale handelsakkoorden. Als je alleen maar let op de netto betalingspositie van de overheid, dan mis je het grotere plaatje.'

Is dit een onderwerp dat gaat spelen bij de komende verkiezingen?

'Ik hoop het. Ik reken in ieder geval op de Nederlandse politiek om het GLB te behouden. LTO is bereid om te praten over modernisering en doelgericht beleid. Maar dan moet het budget, inclusief inflatie, wel behouden blijven.'

'Blij met aandacht voor jonge boer'

De inzet van NAJK en CEJA, de Europese koepelorganisatie voor jonge boeren, heeft volgens NAJK-portefeuillehouder Gerben Boom zijn vruchten afgeworpen. 'Het is positief dat Europa generatievernieuwing en jonge boeren nu expliciet benoemt als prioriteit binnen het GLB. En de verdubbeling van het budget voor jonge boeren is een belangrijke erkenning.'

'Maar we moeten realistisch blijven: veel hangt nu af van hoe Nederland deze ruimte gaat benutten', vindt Boom. 'Zonder een krachtige nationale invulling die oog heeft voor een gelijk speelveld in Europa blijven het mooie woorden.'

Minder gelukkig is het NAJK met de aangekondigde verlaging van het GLB-budget. 'Dat is zorgwekkend, zeker gezien de maatschappelijke opgaven die op het landbouwbeleid afkomen, zoals klimaatverandering, dierenwelzijn en waterkwaliteit', zegt Boom.

De Europese boerenkoepel Copa-Cogeca, waar ook LTO bij is aangesloten, is kritisch op de budgetverlaging, de ontbinding van de twee pijlers van het GLB en het verdwijnen van de gemeenschappelijkheid. 'De aanpak is onaanvaardbaar voor de Europese landbouworganisaties', vindt de organisatie.

'De boodschap die door de top van de Europese uitvoerende macht wordt afgegeven, blijkt echt schadelijk te zijn. Het fundament van het EU-landbouwbeleid wordt ondermijnd in wat de geschiedenis in zou kunnen gaan als een Zwarte Woensdag in Brussel', aldus Copa-Cogeca.