Boerenerf delen blijkt uitdagend, 'maar het tij is aan het keren'

Voor Tanja de Man (62) uit het Utrechtse Soest zit de deur van het provinciehuis niet meer potdicht. 'Er is een opening', erkent zij. 'Maar dat ging niet zonder slag of stoot. En we zijn er ook nog lang niet.' De Man runt al dertig jaar Boerderij de Stoethoeve, een woonboerderij met paardenpension en zaalverhuur voor workshops, cursussen, trainingen en het onderwijs.

Een paar jaar geleden rees bij de ondernemer steeds vaker de vraag: hoe gaan mijn man en ik op deze plek verder? 'We worden allebei een dag ouder, maar het werk op de boerderij blijft. De woonboerderij, het erf, de pensionstalling en alles daaromheen vragen om onderhoud. Dat is veel werk, wat ik mijzelf niet meer zie doen als ik 85 jaar ben.'

Het allerliefst blijven zij en haar man hier wonen, 'op deze mooie locatie midden in de natuur', vervolgt De Man. 'Maar ons geld, ons pensioen, zit in de stenen. We krijgen het er niet uit zolang we de boel niet verkopen. Daarom zochten wij naar een manier om op deze plek te kunnen blijven wonen, met hulp en financiële middelen om de boel goed te kunnen onderhouden.'

Dat vond De Man in het project 'erfdelen', waarbij mensen op één erf wonen. 'Een mooie kans, dacht ik. Want hoe fantastisch is het dat je je eigen woongenot mag delen met anderen en elkaar kan ondersteunen? Helemaal in deze tijd, waarin woningnood de boventoon voert en ouderen langer thuis willen of zelfs moeten blijven wonen om verpleeghuizen te ontzien.'

Via initiatiefnemer Pieter Parmentier van Erfdelen NL kwam het echtpaar uit bij Platform31. Dat is een kennis- en netwerkorganisatie die mensen bij elkaar brengt rondom complexe vraagstukken in de stad en regio. Dat er veel behoefte was aan een dergelijk initiatief, bleek uit de vele aanmeldingen die de ondernemers kregen.

'Er waren wel zeventig tot tachtig geïnteresseerden en we begrepen dat andere woongroepinitiatieven al wachtlijsten hanteerden', vertelt De Man. Van die grote groep geïnteresseerden zijn een aantal blijven hangen, waarmee de ondernemers samen tot een plan zijn gekomen. 'Een groep die ook echt zin heeft om dit traject aan te gaan, geld beschikbaar heeft of vrij kan maken vanuit hun eigen woning.'

En dat is ook nodig, weet De Man. 'Ons plan is geënt op het creëren van koopwoningen. Dat betekent dat deelnemers een stukje grond van ons kopen en daar, binnen de kaders van het plan, een woning op bouwen. We willen een groep samenbrengen die naar elkaar omkijkt, elkaar helpt wanneer dat nodig is, gevoel heeft voor het sociale component, op het erf de handen uit de mouwen wil steken en niet geheel onbelangrijk: die niet bang is voor dieren.'

Vanuit het woongroepinitiatief diende De Man, met hulp van een architectenbureau, in 2023 een plan in voor vijftien 55-pluswoningen. 'We kregen snel groen licht van de gemeente, maar de provincie stond keihard op de rem', blikt zij terug. 'Het zou niet binnen het huidige bestemmingsplan passen en ze zijn onder meer bang voor extra verkeersbewegingen.'

Na veel overleg, onderzoeken en investeringen in nieuwe en aangepaste plannen, diende De Man onlangs opnieuw een woonplan in. 'De omvang van ons plan is enorm gehalveerd', stelt zij. 'Het omvat nu vijf woningen voor mensen van 50 jaar en ouder. Enorm frustrerend', vindt de ondernemer.

'We hebben jarenlang alles onderzocht, maar lopen iedere keer weer tegen de bureaucratie van de overheid aan', vult De Man aan. Daardoor zijn inmiddels wat potentiële kopers afgehaakt. Anderen houden de vinger aan de pols. 'En dat snap ik. Ook zij willen verder. We zijn nu in afwachting van ons reeds ingediende plan. We hopen dat de provincie en de gemeente straks allebei groen licht geven. Want ook wij willen door en perspectief bieden.'

Sociaal component

Het concept erfdelen kwam een jaar of acht geleden tot leven toen initiatiefnemer Parmentier en zijn vrouw nadachten over hun toekomst. 'We wilden kleinschalig en duurzaam wonen', vertelt hij. Daarnaast staat bij erfdelen de sociale component hoog in het vaandel.

Parmentier, afgestudeerd op ontwikkeling van het buitengebied, zag steeds vaker agrarisch ondernemers stoppen omdat ze geen opvolging hadden. 'Hierdoor kunnen erven vrijkomen', verduidelijkt hij. Op die erven kunnen mensen neerstrijken die graag op het platteland willen wonen. Het gaat dan om twintig tot dertig bewoners per erf.

Nadat Parmentier zijn website had gepubliceerd, kwamen er al snel honderden positieve reacties van gelijkgestemden. Na de vele aanmeldingen deed hij meer onderzoek naar de ontwikkelingen op het platteland. Vervolgens informeerde hij de geïnteresseerden over de mogelijkheden en obstakels. Inmiddels zijn er zo'n vijfduizend belangstellenden en zijn de eerste twintig projecten in ontwikkeling. Drie daarvan zijn al opgeleverd.

Sanne Groot Koerkamp van de start-up Boeren, Wonen & Natuur, een dochteronderneming van Rabobank Nederland, snapt de frustratie van woongroepen wel. Maar ze ziet ook dat het tij aan het keren is. 'Zo'n drie jaar geleden begonnen wij als kleine projectontwikkelaar. Vanuit de agrarische klanten van Rabobank was namelijk vraag naar deze ontwikkeling, maar zij wisten niet waar ze moesten beginnen. Wij ondersteunen hen daarbij.'

Voor gek verklaard

Beleidsmakers zagen het niet zitten en verklaarden Groot Koerkamp en haar collega's voor gek. 'Inmiddels zien we dat we op steeds meer plekken het gesprek mogen voeren. Bijvoorbeeld op congressen, bij het ministerie, provincies en gemeenten. Dat is een positieve ontwikkeling. Hiermee kunnen we boeren perspectief bieden en de leegloop van het platteland en krapte op de woningmarkt tegengaan.'

De projectontwikkelaar is samen met haar team actief op dertig locaties door heel Nederland. 'Begin volgend jaar hopen we twee projecten verder te brengen, maar dat heeft nogal wat voeten in de aarde', erkent Groot Koerkamp. 'We zijn al een jaar lang tweewekelijks in gesprek met onder meer de gemeente, over de plannen en hoe deze inpasbaar zijn in het gemeentelijk en provinciaal beleid.'

Tegen die uitdagingen loopt de projectontwikkelaar in meer provincies aan. 'Maar we zien gelukkig dat er steeds meer openingen zijn. Provincies en gemeenten willen wel meebewegen. Langzamerhand komt er steeds meer beleidsruimte.'

Groot Koerkamp is ervan overtuigd dat er rondom dit thema wat moet gebeuren en zet daar vol op in. Het is haar levensmissie, zoals zij dat zelf noemt. 'Steeds meer stoppers krijgen te maken met ondermijning, erven lopen leeg en de krapte op de woningmarkt is fors. Met erfdelen creëren we een win-winsituatie; het helpt de boer en het helpt de woningnood op te lossen.'

Projecten realiseren gaat niet zo snel als Groot Koerkamp hoopte. 'Maar we hebben tot nu toe wel iedere dag zaadjes geplant bij provincies, gemeenten en het ministerie dat er creatief moet worden omgegaan met de ruimte die er is. Stukje bij beetje komen we nu dichter bij ons doel.'

Vergunningvrij een extra woning op het erf bouwen is mogelijk

Demissionair BBB-minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening stelde in februari dat zij de regels voor het bouwen van een extra woning op het erf, voor familie of mantelzorg, wil versoepelen. Ze wil het ook makkelijker maken om buiten de bebouwde kom woningen te bouwen. In juli is het wetsvoorstel 'Versterking regie volkshuisvesting' aangenomen door de Tweede Kamer. Mantelzorg- en familiewoningen mogen nu vergunningvrij worden gebouwd.

De woningen zijn bedoeld voor eerstegraads familieleden, zoals ouders en kinderen. Ook zonder directe zorgvraag. Een dergelijke mantelzorg- of familiewoning bouwen op bestaande kavels bij een woning, zou een oplossing kunnen bieden voor een grote groep mensen die zo lang mogelijk in hun eigen omgeving willen blijven wonen of kinderen die geen betaalbare woningen kunnen vinden. Voor bouwprojecten voor bijvoorbeeld woongroepen, waarbij het erf dus met mensen van buiten de familie wordt gedeeld, moeten initiatiefnemers voor zover bekend wel een vergunning aanvragen.