Boerderij in de stad is nog lang geen vetpot

Op 3 juni sprak de Haagse rechtbank het faillissement uit over Urban Farmers, 'Europa's grootste stadsboerderij'. Het is krap twee jaar nadat de producent van tilapiakweekvis en groenten in Den Haag het levenslicht zag. Investeringen lopen op tot ruim 2,5 miljoen euro.

Op het dak van het voormalige fabriekspand is een peperdure kas gebouwd, bestand tegen de zwaarste stormen. 'En dat met het Westland om de hoek', zegt Jan Willem van der Schans, expert op het gebied van stadslandbouw. 'In mijn ogen was het een te hightech en te duur project, dat te snel in de benen is gezet.'

Van der Schans vindt bovendien de teelt van zoetwatervis aan de rand van de Noordzee 'geen slimme keuze'. 'Dat is echt iets voor Midden-Europa', redeneert de onderzoeker, verbonden aan Wageningen University & Research.

Aquaponics

Urban Farmers is gebouwd rond een aquaponicssysteem, een combinatie van viskweek en groenteteelt. De reststoffen uit het viswater zijn, gefilterd en al, de voedingsstoffen voor groenten in de kas.

Dat aquaponics goed kan functioneren, bewijst Jos Hakkennes al vier jaar in een voormalige Philipsfabriek in Eindhoven. Op de vijfde etage heeft hij een aquaponicssysteem met forellen gecombineerd met de teelt van bladgroenten, cressen en kruiden. 'Het is geen vetpot', laat hij al snel doorschemeren. 'Maar we redden het wel.'

Multifunctionele zorgtuinderij

Op de keper beschouwd is de Eindhovense stadsboerderij Duurzame Kost een multifunctionele zorgtuinderij. 'We verkopen de vis en groenten aan horeca in de regio en de voedselmarkt op de benedenverdieping van dit gebouw. Op de bladgroenten zitten de hoogste marges. De vis is letterlijk bijvangst', zegt Hakkenes.

'Deze totale productie is inkomstenbron één. Jongeren met een vorm van autisme kunnen hier re-integreren. Daarvoor krijgen we betaald en dat is inkomstenbron twee. Daarnaast staat het bedrijf open voor bezoek, noem het ecotoerisme, en dat is inkomstenbron drie.'

Financiering

De investering van Duurzame Kost bedraagt een tiende van Urban Farmers: grofweg 2,5 ton. Naast de financiering van het Nationaal Groenfonds hebben Stichting Doen en de Stuurgroep Landbouw Innovatie Noord-Brabant een donatie gedaan in de stichting. Instituut Gak stimuleert de re-integratietrajecten met een extra vergoeding.

'De grootste investering zijn de ledlampen en die kunnen we via een financiële partij leasen. Mochten we een maand krap bij kas zitten, dan zijn onze investeerders coulant', zegt Hakkennes.

Pionieren

De afgelopen jaren beschrijft de ondernemer als pionieren. Hij heeft zichzelf het aquaponicssysteem eigen gemaakt in een gehuurde kas in het Brabantse buitengebied. In het nabije Vierlingsbeek probeerde hij zijn eerste sla in de supermarkt aan de man te brengen.

'Het was natuurlijk een prachtig product, zonder kunstmest of gewasbeschermingsmiddelen geteeld, in een transparante verpakking met de wortels zichtbaar. Maar van de honderd kroppen verkocht ik er vier. Mensen wilden daar gewoon geen vier dubbeltjes extra voor betalen. In de stad is dat wel het geval.'

Verschillende ontwikkelingen

De stadslandbouw ontwikkelt zich in verschillende windrichtingen. Van projectontwikkelaars die stadsboeren een centrale plek willen geven in nieuwe wijken tot mensen die hun eigen kost telen. Maar ook hightechoplossingen, zoals vertical farming, krijgen vaker voet aan de grond.

'Met name in Amerika en Azië worden volledig gesloten systemen in de steden gebouwd om problemen met jaarrond telen en transport te voorkomen', zegt Van der Schans.

Kritiek

De kritiek dat het soms 'klooien op de vierkante meter is', weerlegt de onderzoeker. 'Zelfs kleine moestuinen kunnen een grote bijdrage leveren aan de sector. Laat burgers maar ervaren hoe lastig het is om een krop sla te telen, dan stijgt de waardering voor het vakmanschap van boeren en tuinders. Dat levert volgens mij meer op dat al die imagocampagnes uit het verleden.'

Duurzame Kost ziet de toekomst rooskleurig. Als het systeem eenmaal draait, zijn de kosten laag. 'Balans is voor ons een werkwoord. We zoeken steeds naar de knoppen waar we aan kunnen draaien.' Een volgende stap: de bladgroenten die overblijven, wil Duurzame Kost als sappen verder gaan vermarkten.

Andere locatie

Tot 2022 kan de zorgtuinderij in de oude fabriek blijven. Hakkennes hoopt dan een grotere en plattere locatie te hebben gevonden om zonnepanelen om het dak te leggen.

De waarde van 'transparante voedselproductie' kan de ondernemer moeilijk in geld uitdrukken. 'Maar de consument laat zich steeds minder belazeren door de voedselketen, die een te rooskleurig beeld schetst. Over vijf jaar is onze manier van productie volledig geaccepteerd.'