Veelzijdig miscanthus remt erosie in heuvelachtig landschap

In de laatste kilometers onderweg naar het miscanthusperceel van Gerd Möhren in de Duitse deelstaat Rijnland-Palts wordt het landschap steeds heuvelachtiger, de wegen smaller en de bochten krapper. Het is een goede rijvaardigheidstest voor de chauffeur van de touringcar, die uiteindelijk samen met het tiental Europese landbouwjournalisten de bestemming vlekkeloos bereikt. Nieuwe Oogst was ook aanwezig.

Eenmaal aangekomen staat Möhren ons vlak bij het perceel op te wachten. Dit is net buiten het daldorp Bengen. Hij begint meteen vol overgave te vertellen over zijn akkerbouwbedrijf. En vooral over waarom hij is begonnen met de teelt van miscanthus en de resultaten die hij hiermee behaalt.

De hevige regenval in het voorjaar van 2012, ruim dertien jaar geleden, bracht de ondernemer op een idee. 'Op de percelen aan deze kant van Bengen, waar vooral mais stond, vormden zich erosiegeulen tot wel 1 meter diep. Grote delen van de bovenste vruchtbare laag van de bodem spoelden zo het lagergelegen dorp in', vertelt Möhren. Deze gebeurtenis maakte zoveel indruk op hem dat hij het tijd vond om maatregelen te nemen.

Möhren had al eens gehoord dat miscanthus een goede en diepe beworteling heeft en zo hevige bodemerosie kan voorkomen. Dit verschijnsel treedt vooral op bij sterke hellingen. In Nederland veroorzaakt bodemerosie regelmatig water- en modderoverlast op hellingen in Zuid-Limburg.

Blok van bijna 8 hectare

In eerste instantie plantte Möhren een strook miscanthus dwars over de helling, maar daar kwam al snel de rest van het perceel bij. Inmiddels staat er nu voor het veertiende jaar een blok van bijna 8 hectare. Dat miscanthus bescherming biedt tegen overstromingen, heeft de akkerbouwer in de kletsnatte zomers van 2016 en 2021 ervaren.

'Dit beperkte de wateroverlast in Bengen, al was het maar voor een klein deel. Het besef bij de gemeente dat miscanthus kan helpen, wint slechts langzaam aan terrein. Dat is jammer, want ik zou graag zien dat de gemeente de functie van het gewas erkent en ook beloont', verklaart Möhren. De plaats met ongeveer vijfhonderd inwoners is in het verleden al meerdere keren getroffen door overstromingen.

Möhren heeft zijn miscanthusperceel vorig jaar beschikbaar gesteld voor het driejarige onderzoek MisKaRe van de University of Bonn. In dit project worden infiltratie- en afstromingssnelheden op geselecteerde proefvelden onderzocht. Het hoofddoel is om het effect van miscanthus op de vermindering van oppervlakteafstroming te analyseren en te kwantificeren. Het project loopt tot mei 2027.

De ervaring van Möhren is dat miscanthus de infiltreerbaarheid van de bodem kan verbeteren en de wortels afspoeling van de bovenste laag kunnen helpen voorkomen. Volgens hem kunnen de wortels tot wel 2 meter diep in de grond doordringen. Zo zorgen ze voor een sterke verankering van de bodem. Een groot voordeel van het gewas is dat het weinig input nodig heeft en ook niet veel vraagt van de bodem.

Mindere bodems

Miscanthus doet het volgens Möhren ook goed op mindere bodems: 'Bemesting en gewasbescherming zijn niet nodig. Het gewas groeit ook na de oogst altijd vrij gemakkelijk weer weg.' Miscanthus kan wel 3,5 tot 4 meter hoog worden. 'Dat het gewas veel biomassa produceert, merken we vooral in april als we het oogsten met een maishakselaar. Een ton miscanthus staat gelijk aan ongeveer 8 kuub. Dat is een nadeel.'

De Duitse akkerbouwer, die ook wat graan en mais teelt, verkoopt de gehakselde miscanthus voornamelijk als strooisel voor in paardenstallen en in mindere mate als substraat voor aardbeien en andere potgewassen. Overigens kan miscanthus ook worden gebruikt als biobased bouwmateriaal, in de papierproductie of als biobrandstof.

'Paardenhouders zijn blij met het miscanthusstrooisel', zegt Möhren trots. Het heeft volgens hem een aantal grote voordelen. Miscanthus zou tot wel drie keer meer vocht kunnen opnemen ten opzichte van traditioneel stro en twee keer zoveel als houtkrullen. Hierdoor blijft de stal droger.

Gezondere omgeving

Daarnaast hebben miscanthusvezels een poreuze kern, waardoor vocht en urine snel worden opgenomen. Vezels neutraliseren ook de geuren, omdat het strooisel stikstof opneemt en dat vermindert de ammoniakgeur in de stal. Verder remt miscanthus de groei van bacteriën en schimmels, wat bijdraagt aan een gezondere omgeving voor de paarden.

Möhren vertelt dat voorheen veel paardenhouders in Zuidwest-Duitsland niet bekend waren met miscanthus als strooisel, terwijl het in andere delen van het land al wel gebruikelijker was. Vooral in de eerste afzetjaren was het voor hem een groot voordeel dat paardenhouders over een goed netwerk beschikken.

'Via mond-tot-mondreclame heb ik nu een vast aantal klanten, dat geeft veel zekerheid', zegt de Duitse ondernemer. 'Om mijn klanten te beleveren, moet ik soms zelfs bij andere miscanthustelers strooisel inkopen. Dat zegt genoeg.'

Dankzij de goed geregelde afzet kan Möhren met de teelt van miscanthus een prima boterham verdienen. Ook de vergelijking met wintertarwe op basis van de dekkingsbijdrage (zie kader), berekend door de Duitse adviesorganisatie Landwirtschaftskammer Schleswig-Holstein, laat dat zien. De akkerbouwer gaat zelf uit van het saldo om het economische plaatje te schetsen.

'Het saldo van miscanthus is momenteel heel goed, met 4.000 tot 5.000 euro per hectare. Dat is een stuk beter dan dat van graan of bijvoorbeeld suikerbieten, waarbij de prijsvorming de laatste jaren een stuk matiger is en er voorlopig weinig perspectief is voor verbetering.' Möhren gaat ervan uit dat de prijzen voor miscanthus stabiel blijven, omdat hij verwacht dat er de komende jaren weinig verandert in de afzet.

Ruim over helft levensduur

Het perceel van de Duitse akkerbouwer is met zijn veertien jaar ruim over de helft van de gangbare levensduur. Miscanthus blijft doorgaans 20 tot 25 jaar op hetzelfde perceel staan. Vanaf het derde jaar kan het gewas worden geoogst en bereikt miscanthus zijn volledige opbrengstpotentieel. Gedurende de rest van de levensduur blijft dit zo.

Möhren oogst in een slecht jaar 12 ton droge stof per hectare en in een goed jaar 18 ton. De ondernemer pint zich niet vast op de leeftijd van zijn miscanthusperceel, maar gaat net zo lang door totdat het nauwelijks meer wat opbrengt.

Möhren beseft dat hij, zeker voor Duitse begrippen, een nichegewas teelt. De eerstvolgende miscanthusteler zit 40 kilometer verderop. Je zou zeggen dat meer akkerbouwers in deze teelt stappen, gezien het goede saldo. 'Tja, wat de boer niet kent, dat vreet hij niet', zegt Möhren met een knipoog.

'Akkerbouwers zijn het niet gewend dat je in de eerste jaren niets aan een gewas verdient, zoals bij miscanthus', vervolgt de ondernemer serieus. 'Daarnaast is het best lastig om zelf een goede en stabiele afzet te organiseren. Voor mij was en is het ook 'learning by doing'.'

De pionier vindt overigens dat het miscanthusareaal sowieso niet te groot moet worden. Niet alleen omdat meer aanbod de prijs kan drukken, maar ook omdat voedselproductie vooropstaat. 'Helemaal bij de huidige groeiende wereldbevolking', besluit Möhren.