Rompkabinet D66, CDA en VVD zal scherpe keuzes maken

Welke coalitie er moet komen, vindt de Zuid-Hollandse melkveehouder Dolf Heikoop heel moeilijk. Zelf stemde hij CDA. Hij denkt dat die partij sowieso in de regering komt, net als D66 en VVD. Daarna zijn er volgens hem twee logische opties: GroenLinks-PvdA of JA21. 'Als mens ben ik geen fan van het rechtse verhaal van JA21, maar als ondernemer ben ik geen voorstander van GroenLinks-PvdA in de regering.'

Het is vrijwel zeker dat de romp van een nieuw kabinet zal bestaan uit D66, CDA en VVD. Samen hebben zij 66 zetels. Een middenkabinet met GroenLinks-PvdA heeft een ruime meerderheid in de Tweede Kamer, met 86 zetels. Een kabinet over rechts met JA21 behoort ook tot de mogelijkheden, aangevuld met een vijfde partij. Met bijvoorbeeld ChristenUnie heeft de combinatie een nipte meerderheid van 78 zetels.

Tuinder Harry Verduin uit Noord-Holland stemde D66 en hoopt op een middenkabinet met GroenLinks-PvdA. 'Dit wordt lastig, omdat VVD nogal dwarsligt.' Een alternatief met JA21 ziet de tuinder niet zitten. 'Dat past niet bij D66', zegt hij.

Een centrumrechts kabinet, zoals boer Heikoop voor zich ziet, kan ook met BBB. Maar dat is nauwelijks denkbaar. Enerzijds omdat BBB zelf een bescheiden opstelling verkiest in de formatie en anderzijds omdat D66 en CDA niet genegen zijn met BBB in zee te gaan.

Stikstofcrisis

Gaat een nieuw te formeren kabinet doorpakken? Volgens ingewijden rond het CDA, D66 en VVD zal een nieuw kabinet prioriteit geven aan het oplossen van de stikstofcrisis. Hiervoor zijn scherpe keuzes nodig om boeren en tuinders duidelijkheid en perspectief te bieden.

De stikstofcrisis zal worden aangepakt door doelsturing in te voeren volgens een geborgd emissiereductiepad met een systeem van normen en beprijzen, zodat ook de rekenkundige ondergrens van 1 mol er kan komen. Verder zal de gebiedsgerichte aanpak, waarbij integraal wordt gezocht naar oplossingen, weer van stal worden gehaald. Wel met dit verschil ten opzichte van Rutte IV: geld is er niet zomaar. Defensie, woningbouw, zorg en onderwijs zullen prioriteit krijgen in de begroting. Ook staan deze partijen achter een grondgebonden veehouderij.

Kringlooplandbouw

In het kabinet-Rutte III (VVD, CDA, D66 en ChristenUnie) werd op initiatief van toenmalig D66-Kamerlid Tjeerd de Groot kringlooplandbouw een stokpaardje, waar landbouwminister Carola Schouten mee aan de slag ging. De omslag in die transitie is daarop ingezet, al heeft de term plaatsgemaakt voor doelsturing.

D66 heeft de term kringlooplandbouw ook vervangen. Zo wordt kringlooplandbouw slechts één keer genoemd in het huidige verkiezingsprogramma, in een alinea over onderwerpen waarvoor op Europees niveau afspraken moeten worden gemaakt.

In zijn recent verschenen boek 'Politiek is niet voor bange mensen' schrijft De Groot dat hij voor Nederland een voortrekkersrol voorzag in de transitie naar kringlooplandbouw, vanwege de goed georganiseerde agrarische sector. Het Europese landbouwbeleid 'hobbelt' volgens het oud-Kamerlid nog te veel achter de ontwikkelingen aan.

Pluimveehouder Daniël van den Brink uit het Gelderse Barneveld, die op BBB stemde, is De Groot nog niet vergeten. 'Landbouw en D66 gaan niet goed samen. Ik wil absoluut geen landbouwminister van deze partij', zegt hij stellig. Hij is dan ook teleurgesteld in de overwinning van de democraten.

Miljarden voor gebiedsaanpak

Richting de jongste verkiezingen legt D66 in haar landbouwparagraaf de nadruk op natuurinclusieve landbouw, extensivering, bufferzones rond Natura 2000-gebieden, een sterke positie voor boeren en tuinders in de keten en de reductie van stikstofemissies. De partij is voor een gebiedsaanpak met doelen die juridisch vastliggen en wil daar een budget van 21 miljard euro voor vrijmaken.

Het streven van D66 blijft een stikstofreductie van 50 procent in 2030. Over een halvering van de veestapel hoor je de partij niet meer, bleek ook tijdens Het Grote Landbouwdebat van Nieuwe Oogst. Daar werd de huidige D66-landbouwwoordvoerder Anne-Marijke Podt gevraagd naar de ambitieuze woningbouwplannen van haar partij. Die tellen op tot tien nieuwe steden, te realiseren bij bestaande steden, woonkernen en knooppunten van het openbaar vervoer. De partij wil daarvoor een landelijke grondbank oprichten.

Podt schat in dat de bouwplannen 1 à 2 procent van het huidige landbouwareaal vergen. 'Dus echt een heel klein stukje van dat enorme areaal', probeerde ze tijdens het debat de sector gerust te stellen. Onteigening wilde ze daarbij als 'ultiem middel' niet uitsluiten. Melkveehouder Heikoop is tegen gedwongen uitkoop. Door de overwinning van D66 is hij hier wel bang voor. 'Gezien het verleden van D66 denk ik niet dat ze deze maatregel zullen vermijden.'

In het Landbouwdebat bleek Podt welwillend tegenover doelsturing te staan. Het wordt niet letterlijk genoemd in het verkiezingsprogramma, maar ze wil er wel over meedenken als er duidelijke, afrekenbare en geborgde reductiedoelen komen. Naast stikstof moet daarbij ook oog zijn voor opgaven op het gebied van waterkwaliteit en klimaat. 'In mijn ogen wordt doelsturing soms een beetje gepresenteerd als de oplossing voor alles', zegt Podt, die erkent dat er ook boeren zijn voor wie het lastig wordt om reductiedoelen te halen. 'Dus het eerlijke verhaal is wel dat het hard werken zal worden. En dat zal voor sommige boeren best pittig worden.'

Een ingewijde van D66 denkt dat de partij heeft geleerd van de periode onder Rutte IV. De verwachting is dat de democraten er niet meer zo snoeihard in gaan, maar met een genuanceerd, toekomstgericht verhaal voor de landbouw komen. Desondanks denkt de partijkenner dat de liberalen nog steeds staan voor stevige stikstofdoelen.

Reductiedoelen kunnen worden bekeken vanuit de juridische kant – een voorbeeld is de kritische depositiewaarde uit de wet halen – en emissiereductie. De Haagse bron verwacht dat er voor een middenweg wordt gekozen, ondanks felle discussie. De wetswijziging zou hand in hand moeten gaan met de door D66 gewenste geborgde emissiereductie.

CDA omarmt het LTO/NAJK-bouwstenenplan en wil tegelijkertijd de stikstofwet aanpassen en starten met nieuwe vergunningen. JA21 wil eerst juridische aanpassingen doen, alvorens er moet worden gereduceerd. D66 zal er samen met VVD alles aan doen om het beleid juridisch te borgen, om te voorkomen dat het bij de rechter wordt afgeschoten.

Geen radicale veranderingen

Politicoloog Chris Aalberts verwacht op basis van de verkiezingsuitslag ook veranderingen in de stikstofaanpak, maar geen radicale. 'Het zal gaan zoals met het klimaat. Ze houden zich aan internationale afspraken, er is geen politieke ruimte om meer te doen. In alle varianten komt het uit op een pad richting minder dieren, met geleidelijkheid en vrijwilligheid. D66, VVD en CDA kunnen zich daarin vinden. Het kan ook niet heel anders.'

De komst van een centrumrechts kabinet acht Aalberts het grootst. De kans op volledig rechts is volgens hem verkeken omdat PVV als te onbetrouwbaar wordt gezien. Het verzet van BBB tegen stikstofmaatregelen maakt de terugkeer van die partij ook lastig. 'Ze zijn bij CDA en D66 niet gek. Ze willen van die stikstofdiscussie af en een andere koers. Landbouwminister Femke Wiersma heeft het geprobeerd en dat heeft niet veel opgeleverd. Maar het is ook niet de bedoeling dat het weer escaleert en de boerenprotesten weer losbarsten', stelt Aalberts.

JA21

De kans op een kabinet met GroenLinks-PvdA schat de politicoloog kleiner in. 'Rob Jetten van D66 is realistisch genoeg om te begrijpen dat hij wat aan woningbouw en migratie moet doen, als hij rechts kleiner wil maken. Dat is makkelijker met JA21.' Aalberts wijst naar het college van Rotterdam, waarin D66 samenwerkt met VVD, Denk en Leefbaar Rotterdam. JA21 is volgens hem te vergelijken met die lokale partij. 'In de basis is het een club die dingen voor elkaar wil krijgen en daarvoor de samenwerking opzoekt. Ze zijn gematigder dan PVV, want die willen gewoon niet, daarin zit het verschil.'

Tuinder Verduin denkt dat de onverwachte deelname van Jetten aan het eerste RTL-debat – doordat PVV-leider Geert Wilders wegviel – en het feit dat hij ver kwam in de tv-quiz 'De Slimste Mens' hebben bijgedragen aan de overwinning van D66. 'Veel mensen stemmen met hun onderbuikgevoel en dan helpt het als je vaak in beeld bent.' D66 heeft volgens Verduin ook veel baat gehad bij haar centrale positie in het politieke spectrum en heeft daarmee veel zwevende kiezers getrokken. Melkveehouder Heikoop weet nog niet wat hij moet vinden van de uitslag. 'Boeren zullen moeten dealen met de nieuwe zetelverdeling en dus met het feit dat D66 de grootste is.'

'Boeren snakken naar stabiele coalitie'

'De Nederlandse agrarische sector snakt naar een stabiele coalitie die rust en perspectief brengt', zegt Koopmans. De land- en tuinbouw staat volgens hem voor grote opgaven die erom vragen op korte termijn te worden opgepakt.

'Doelsturing, een uitweg uit het stikstofslot, de toelating van groene gewasbeschermingsmiddelen en verdere stappen in dierenwelzijn zijn belangrijke dossiers die op korte termijn om een antwoord vragen', vervolgt Koopmans. 'PAS-melders en andere knelgevallen kunnen niet langer op een oplossing wachten. We roepen politieke partijen op om snel tot een nieuw kabinet te komen.'

Voor het stikstofdossier hebben LTO Nederland en het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) met provincies, gemeenten en waterschappen het Bouwstenendocument Emissiereductie Landbouw gepubliceerd. Ook op dierenwelzijn is een convenant gesloten met een brede maatschappelijke coalitie.

Perspectief voor agrosector

'We zijn een samenwerkings- en oplossingsgerichte organisatie. En we gaan graag in gesprek met politieke partijen en de toekomstige formateur om bij te dragen aan oplossingen voor de maatschappelijke uitdagingen en perspectief voor de agrosector en het voedselcluster in Nederland', aldus de LTO Nederland-voorzitter.

Het is aan de nieuwe coalitie om jonge boeren en tuinders weer vertrouwen te geven, vult NAJK-voorzitter Roy Meijer aan. 'Werk samen met ons aan toekomstperspectief voor een innovatief en ondernemend voedselcluster in onze vruchtbare delta.'

Volgens Meijer moet een nieuwe coalitie jonge agrariërs koesteren. Zij zijn 'de spin in het web' van het voedselcluster van de toekomst. 'Dat gaat niet vanzelf. Daarom is samenwerking tussen kabinet, bedrijfsleven en jongeren nodig. De sector heeft behoefte aan heldere keuzes en beleid. Dit zorgt voor een ondernemersklimaat waarbinnen wij kunnen werken aan uitdagingen die voor ons liggen.'