Buijtenland van Rhoon voert plan voor herstel biodiversiteit uit

In totaal was 750 hectare natuurcompensatie vereist voor de aanleg van de Tweede Maasvlakte bij Rotterdam. Daarvan werd 600 hectare aangewezen in het Buijtenland van Rhoon. Samen met akkerbouwer Adjan Vos, onderzoeker Udo Prins van het Louis Bolk Instituut en programmamanager Jeanette Verdonk nemen we een kijkje in het Zuid-Hollandse gebied waar natuur en landbouw samengaan.

Een perceel boekweit omzoomd met biodiverse mengsels staat model voor wat hier gebeurt: verrijking van de natuur door te blijven boeren in het gebied en daarbij het beheer in boerenhanden te vertrouwen. Natuurlijk is productieland wat anders dan wilde natuur, maar de toegevoegde waarde voor de natuur is wel hoog, bepleiten de partners in het Buijtenland van Rhoon.

Vos vond het spannend om met natuurorganisaties in zee te gaan. 'We hadden al snel een klik met Jaap Dirkmaat van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC). We vonden een voorbeeld in de samenwerking van boeren en natuurorganisaties in de Ooijpolder.'

Prins vertelt dat soms enige starheid in ambtelijke kring moest worden overwonnen, maar steeds weer werd de weg vrijgemaakt om het anders te doen. 'Het Streefbeeld dat we samen maakten is ons uitgangspunt. De basis daarvoor legden we in korte tijd en we konden er begin 2014 mee naar het Rijk. In 2017 kregen we de opdracht terug. Ze zeiden dat we het verder mochten uitwerken tot een plan waar iedereen achter stond.'

De coöperatieleden hebben in het Streefbeeld helder omschreven wat ze willen bereiken. 'We zitten niet vast op het hoe. Het is lerend beheren', licht Prins toe. Sommige gewassen bleken direct een goede keuze te zijn, zoals het olifantsgras dat Vos aan het begin zaaide en dat er nog groeit.

Vijf jaar experimenteren

'Een ander voorbeeld is het rustgewas vlas', vult Verdonk aan. 'Inmiddels telen de boeren samen ruim 30 hectare. Na vijf jaar experimenteren hebben we een selectie natuurinclusieve baktarwes waarmee ambachtelijke desembakkers broden kunnen bakken. Ook werken we samen met lokale bierbrouwers Vet&Lazy en Vaanbrouwers. En met Cley Distellery die Rotterdamse whisky en gin maakt met graan uit Rhoon.'

Verdonk overziet de situatie nu: 'Van de 600 hectare is 40 procent natuur en 60 procent landbouwareaal. We voerden allerlei natuurmaatregelen in, plantten heggen en hoogstambomen. De boer is hier ook natuurbeschermer en -beheerder. Daar zien we ook het verdienmodel voor de natuurinclusieve landbouw.'

Alleen op teeltinkomsten redden de beherende telers het niet, stelt Prins. Als onderzoeker volgt hij voortdurend wat de maatregelen doen met de ecologie en agronomie in het gebied. 'De randen met wilde soorten leveren natuurwaarde.'

Een eigen aanpak

De tweejarige teelt van luzerne is volgens Prins goed voor de insecten en vogels en laat een schoon perceel achter. 'De kleigrond vraagt van oudsher een eigen aanpak. Ze waren vroeger niet gek. Daarom gebruiken we oude gewassen en cultuurelementen die toen werkten.'

De botanische mengsels moeten kloppen. Het hooiland is goed in stand te houden met een lager bemestingsniveau en twee keer per jaar maaien. Zo houdt Vos de soortenrijkdom aan planten in stand. Het is iets dat je moet leren en in de vingers moet krijgen, zegt hij. Resultaat: goed voer van minder intensief beheerd terrein.

Blijven vechten voor bruikbaar beheerd land, noemt Vos de aanpak. Hij is dankbaar voor de inzet van velen, waaronder vrijwilligers. 'Dat geldt niet voor elke boer die zoiets gaat doen. We kunnen die 40 procent beheerde natuur hebben omdat er hulp en geld bij komt.' Prins geeft aan dat elementen elders wel kansen hebben: 'We slagen erin gewasbescherming en kunstmest sterk te reduceren dankzij de samenwerking van veehouders en akkerbouwers.'

Betaling gegarandeerd

Het bouwplan van Vos is door de gemeente vastgesteld, maar daar staat ook in dat de boer ervoor moet worden betaald. 'Al heb ik het niet zo op vastleggen, in dit model moet er altijd een betaling zijn. Dat staat ook in het beleid. Zo heb je wel zekerheid.'

Met bokashi van bladafval uit de stad en de inzet van bodemsparende niet-kerende techniek bouwt Vos een bodem op die het gewas goed laat reageren. Begeleiding in het vormgeven van de natuurinclusieve landbouw komt van het Louis Bolk Instituut. Dit wordt aangevuld met specifieke begeleiding voor de teelten door Delphy, voor de vogels via Sovon, voor het landschap via VNC en voor de wilde planten via Bureau Natuurbalans.

'En niet alles doen we volgens de regeltjes', zegt Prins. 'Ik ben blij dat Adjan af en toe ontzettend eigenwijs is.' De wereld van natuur en landbouw zijn volgens de geïnterviewden zo uit elkaar gegroeid dat er een groot onontgonnen gebied is ontstaan. De onderzoeker stelt dat het best mogelijk moet zijn om starre gedachten, zoals een taboe op wat eerder maaien, een beetje te herzien.

Geld krijgen uit de korte keten is niet dekkend. Daarom is de compensatie voor lagere opbrengsten en vergoeding voor boerenbeheer nodig. Zonder dat was het ondoenlijk om ruim vijftien bijzondere gewassen te telen in het gebied. Bloeiende maaivruchten verrijken de natuur, maar ze leveren nog niet het saldo dat een boer nodig heeft.