Oevervegetatie maakt sloten schoner in boomkweekregio Boskoop

Het is bijzonder en toch oogt het natuurlijk. Langs de beschoeide oevers van een brede sloot op de Zuid-Hollandse boomkwekerij van Kenneth Vurens liggen 'drijvende slootkanten' vol bloeiende planten. Vooral het paars van de lange kattenstaarten springt in het oog, dit is de meest ingeplante soort in de kunstmatige constructies. Maar er bloeit ook veel watermunt, moerasvergeet-mij-niet, oeverzegge, wederik en een late dotterbloem.

Op de witte schermbloemen van de waterscheerling wemelt het van de bijen en andere insecten op deze zomerse dag. Hommels zoemen rond de kattenstaarten. Minder zichtbaar is het leven onder water. 'Onder de drijvende tillen kunnen vissen zich schuilhouden, ook ander waterleven is gebaat bij deze oeverbeplanting', vertelt Henk van der Smit van Greenport Boskoop.

Een van de varianten bestaat uit gevlochten wilgentenenmatten die drijven dankzij een houten constructie die is bevestigd aan palen. Van der Smit: 'Een deel ervan is bij de aanleg voorzien van een laagje bagger. Ook zonder bagger weten de oeverplanten zich goed te redden. Ze staan daar nog wel wat lager, maar zonder baggerondergrond blijf je beter gespaard van ongewenste plantengroei.'

De demo 'Kraggen en Tillen' is aangelegd in het voorjaar van 2024. Hierin worden mogelijkheden voor innovatieve, ecologische oeverinrichtingen voor de boomteeltregio Boskoop onderzocht. Het gebied bestaat nu uit een vrij eenzijdig verhard gebied, met veelal harde oeverbeschoeiingen. Daardoor is er weinig ruimte voor waterleven.

De waterkwaliteit in het intensieve teeltgebied met zijn vele kilometers aan sloten en vaarten is al jaren sterk onder de maat en niet klaar voor de normen in de Kaderrichtlijn Water (KRW). Het Hoogheemraadschap van Rijnland en Greenport Boskoop proberen hier op allerlei manieren wat aan te doen.

Voor de verbetering van de water- en biodiversiteit heeft het waterschap al jaren een subsidieregeling als tegemoetkoming in de kosten voor de aanleg van natuurlijke oevers in het landelijk gebied. 'Die regeling is alleen geschikt voor slootkanten, maar rond de kwekerijen hebben de watergangen harde oevers. Boomkwekers kunnen dus niets met de regeling', geeft Van der Smit aan.

Drijvende constructies

Gezamenlijk is gezocht naar maatwerk en daar kwam het werken met kraggen en tillen uit. Kraggen zijn constructies die rusten op de bodem van de sloot, tillen zijn drijvende constructies, bevestigd aan palen. 'Wij hebben al tientallen jaren ervaring met natuurlijke oevers. Op basis daarvan hebben we dit concept voor de Greenport Boskoop bedacht', vertelt John van Gemeren, senior adviseur van Watersnip Advies.

Het bureau liet drie geselecteerde aannemers een eigen ontwerp maken, om in de demo meerdere varianten te kunnen vergelijken. Van der Smit: 'Er is bij de aanplant bewust gekozen voor soorten waarvan het zaad zo min mogelijk kan verwaaien naar de kwekerijen.'

De diversiteit aan organismen in natuurwater is sterk afhankelijk van de waterkwaliteit. Deze organismen worden dan ook gezien als goede indicatoren voor die kwaliteit. Watersnip Advies heeft in de nazomer van 2024 de biodiversiteit in het water geïnventariseerd en gaat dat dit jaar in dezelfde periode weer doen. Uit de inventarisatie in het eerste jaar concludeert het bureau al dat de aanwezigheid van kraggen en tillen de biodiversiteit positief beïnvloedt, zowel in het water als bij de insecten buiten het water.

Van Gemeren: 'In een kale sloot is geen plek voor vissen en waterdiertjes om te schuilen, zich voort te planten of iets te eten. Met deze oeverbeplantingen verandert dat en dat zien we meteen terug in het waterleven.'

De adviseur wijst ook op het vermogen van oeverplanten zoals gele lis om de voedingsstoffen fosfaat en stikstof vast te leggen. 'Dit draagt op lokale schaal ook bij aan een betere waterkwaliteit. Elk najaar oogst onderzoeksinstituut KWR een deel van de beplanting om daarin te meten hoeveel fosfaat en stikstof is opgenomen', legt Van Gemeren uit.

Boomkweker en hovenier Kenneth Vurens is steeds enthousiaster geworden over de demo op zijn bedrijf. Hij denkt dat het concept van sommige tillen ook bruikbaar is om aan te leggen bij particulieren die langs een watergang wonen. 'Ik zie ook steeds meer kikkers, visjes en vogels', vertelt hij.

Bredere aandacht

Het project trekt ook breder de aandacht. In september kan Vurens een groot gezelschap bestuurders van Holland-Rijnland op zijn bedrijf verwachten. Zij komen in het kader van een regiocongres met als thema 'waterproof' kijken naar de oeverbegroeiing. In het samenwerkingsverband Holland-Rijnland zijn dertien gemeenten tussen Den Haag en Amsterdam gebundeld.

Het is de bedoeling dat het niet bij een enkele demo blijft, maar navolging krijgt onder meer kwekers. 'We werven niet actief, maar inventariseren wel hoe groot de interesse is. Schoon water is hoe dan ook in het belang van elke ondernemer die het slootwater gebruikt als irrigatiewater voor zijn gewassen', laat Van der Smit weten. Toch zal intrinsieke motivatie nodig zijn bij een kweker voordat deze investeert in kraggen en tillen, beseft hij.

Het Hoogheemraadschap van Rijnland is als waterschap bereid de maatregel op te nemen in een subsidieregeling. 'In dit demonstratieproject moeten deze natuurlijke oevervarianten bewijzen dat ze subsidiewaardig zijn.'