Van der Tak: 'Tijd van alleen 'nee' zeggen is voorbij'

Nu het jaar er zo goed als op zit, constateert LTO-voorzitter Sjaak van der Tak dat de situatie is gekanteld en het gesprek is herstart. 'Die verwerpelijke plannen zijn zo goed als van tafel.'

Terugkijkend denk ik, waarom heb ik Mark Rutte zelf niet eerder gebeld?

Sjaak van der Tak, voorzitter LTO Nederland

Woedend en met stomheid geslagen was Van der Tak toen hij op 1 april van dit jaar de kabinetsplannen voor de stikstofaanpak van minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) onder ogen kreeg. 'Tot dat moment had ik het idee dat het beleid de goede kant op ging voor boeren.' Wat hij aantrof was een Kamerbrief gericht op gedwongen uitkoop met een volgens de minister 'woest aantrekkelijke regeling' die in de agrarische sector niet woest aantrekkelijk werd gevonden.

In de maanden die volgden, voerde LTO volop gesprekken op het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Begin juni kwam de inmiddels beruchte stikstofkaart waarin per gebied reductiedoelen tot 95 procent minder emissie stonden ingetekend. Dat maakt landbouw in deze gebieden praktisch onmogelijk.

De brief ging vergezeld van Kamerbrieven van Van der Wal en toenmalig landbouwminister Henk Staghouwer. Laatstgenoemde presenteerde een Kamerbrief waarin hij het toekomstperspectief voor de blijvende boeren omschreef, maar juist dat perspectief werd door boeren en Tweede Kamerleden gemist in de notitie. De documenten vormden de aanleiding tot het boerenprotest in Stroe op 22 juni dat werd bijgewoond door tienduizenden boeren. Ondertussen hield premier Mark Rutte vast aan de gemaakte plannen. De patstelling was een feit.

Wanneer kwam het kantelpunt?

'Een paar weken later, op 6 juli. Mark Rutte belde me. Hij wilde praten. Dat wilde ik ook, want het liep uit de hand. Iedereen was uit het lood geslagen door de harde lijn van het kabinet. Er was geen vrijwillige manier van bedrijfsbeëindiging mogelijk, terwijl dat wel in de Stikstofwet van voormalig landbouwminister Carola Schouten stond. Er was niets geregeld voor PAS-melders of interimmers en het perspectief dat werd geboden was nul. In feite ging het dus om gedwongen opkoop van landbouwgrond.

'Na verschillende telefoongesprekken kwam hij met het aanbod: praten zonder taboes. De gespreksleider zou Johan Remkes zijn. Terugkijkend denk ik, waarom heb ik Mark Rutte zelf niet eerder gebeld?'

Hebben de gesprekken de sector ook veranderd?

'Ja, toch wel. Een van de opdrachten van Remkes aan de landbouwsector was, 'spreek meer met één geluid'. Dat is redelijk gelukt. LTO Nederland heeft ook een wending ondergaan door meer open te staan voor een ander geluid. Dat betekent niet dat we in een collectief gaat zitten, maar wel dat we het gesprek aangaan om te kijken waar we het over eens zijn.'

Op basis van de gesprekken schreef Remkes het rapport 'Wat wel kan'. Hoe belangrijk is dat?

'Heel belangrijk. Hij kwam daarin met 25 aanbevelingen, waarvan 19 voor het kabinet. Hij zei eigenlijk dat het kabinet een beter plan moest maken. Remkes benadrukte dat de PAS-melders en de interimmers moeten worden gelegaliseerd, zoals in de Stikstofwet is opgenomen. Door hem zijn we toch bezig aan het Landbouwakkoord en hij heeft ook gezegd dat de minister het land in moet. Dat doet Piet Adema nu voortdurend, zoals vorige week op de Regiodag van LTO Noord. Ik vind eigenlijk dat minister Van der Wal dat ook moet doen.

'Al met al zijn de kabinetsplannen vrijwel allemaal een stuk teruggedraaid. Het is nog niet allemaal vastgelegd, maar dat is mijn stellige opvatting. We hebben er echt een ruk aan gegeven. We hebben het oorspronkelijke plan van het kabinet substantieel veranderd.'

De PAS-melders zijn nog niet gelegaliseerd.

'Adema heeft gezegd dat dit probleem de schuld van de overheid is. Dan dient de overheid dit vraagstuk ook op te pakken. Er komt geen handtekeningen namens LTO onder het Landbouwakkoord als PAS-melders en interimmers geen oplossing wordt geboden.

'Er is nu een aanzet. Remkes zei 500 tot 600 piekbelasters opkopen, vanuit vrijwilligheid, met een aanbod dat niet eerder is gedaan. Wij hebben ook gezegd, maak een ruimhartige regeling, ruimer dan 100 procent, dan zien mensen dat het eenmalig is. Dat past in het versnellingsakkoord duurzaam evenwicht.

'We plaatsen wel kanttekeningen bij het aantal van 500 tot 600. Want je wilt dat mensen ook het aanbod kunnen afslaan, omdat ze liever willen investeren in techniek of willen omschakelen, of extensiveren of natuurinclusiever boeren. Daarom hebben we gezegd, neem een ruimere groep en dat is nu gebeurd.'

Wat verwacht u van het Landbouwakkoord?

'Zoals Adema heeft gesteld: de landbouw gaat veranderen. Dat weten we al heel lang. We verwachten dat het kabinet met het akkoord richting geeft, duidelijkheid geeft en meer zekerheid biedt richting 2040.

'Hoe dat moet? De sectoren, van melkveehouderij tot boomkwekerij, zullen aangeven hoe ze naar de toekomst kijken. Verwachten ze krimp van het aantal bedrijven? Hoeveel areaal is er nodig? Wat betekent dit voor bijvoorbeeld extensiveren of het verdienvermogen? Dat moeten de sectoren doen.

'We hopen dat alle agrarische vakbonden aan die sectortafels gaan zitten. De tijd van alleen maar nee zeggen is voorbij. Je kunt het op het eind van de rit niet met elkaar eens zijn, maar dit proces moeten we met elkaar doorlopen.'

En hoe komt het met de Landelijke beëindigingsregeling veehouderij (LBV+) voor piekbelasters?

'Van der Wal is bereid een regeling te maken voor stoppers en piekbelasters van meer dan 100 procent van de bedrijfswaarde, de LBV+. Daar moet nog Europese toestemming voor komen. Die plus zal ergens tussen 100 en 120 procent moeten zijn. Als ze daar op terugkomt, heeft ze aan mij een verkeerde. Ze heeft in ons overleg vier keer gezegd dat het een 'offer you can't refuse' van 120 procent moet zijn. Dan kun je niet met minder aankomen. Ze zal zich moeten houden aan die afspraak en boter bij de vis moeten doen.'

Kan Adema het Landbouwakkoord sluiten?

'Hij wil de klus met de boeren doen. Daarin vertrouw ik hem volkomen. De complexiteit van het vraagstuk is een nadeel. Er is nog weinig concreet. Hij wil dat in het Landbouwakkoord regelen. Dat snap ik en dan accepteer ik voorlopig dat gebrek aan duidelijkheid.
'Op de achtergrond speelt iets anders. Remkes heeft gezegd, dat als het Landbouwakkoord niet lukt, dan moet het kabinet met een eigen, nog scherper plan komen. Dat betekent dat boeren buitenspel worden gezet. Onze achilleshiel zijn de rechten voor bijvoorbeeld fosfaat en dieren. Ik wil niet in de discussie belanden waarbij die rechten ter discussie komen te staan.'

Hoe zorgen we dat Landbouwakkoord beklijfd?

'De vraag is of we niet een nieuwe vorm van samenwerking nodig hebben, zoals destijds in het Landbouwschap, maar dan met belangrijke partijen die ook in het vitale platteland zitten zoals boeren, landschapspartijen, terreinbeheerders, provincies en gemeenten. Per gebied kan een netwerk actief zijn waarin die partijen zich buigen over de uitdagingen, want nu moet de oplossing altijd van het ministerie komen. Mogelijk kan in het Landbouwakkoord een aanzet worden gegeven.'