Hoe kijken politieke partijen naar de landbouw?

Achtergrond Politiek René Bouwmeester, Peter Smit 24 okt 2025 om 15:30uur

Nederland gaat op woensdag 29 oktober naar de stembus. Met meer dan twintig partijen op de kieslijst valt er wat te kiezen. Maar hoe kijken de voornaamste partijen naar belangrijke landbouwdossiers? Waar zijn overeenkomsten in de standpunten en waar verschillen de meningen?

Hoe+kijken+politieke+partijen+naar+de+landbouw%3F

In het onderstaande overzicht heeft Nieuwe Oogst de verkiezingsprogramma's op een rij gezet om deze vragen te beantwoorden. We duiken in de thema's stikstof, doelsturing, gewasbescherming, innovaties, natuurbeheer en wolven in Nederland. De strijd tussen progressief links en conservatief rechts tekent zich duidelijk af.

De deadline van 2030 kan een discussiepunt worden bij de formatie. © Ron de Haer

In aanpak van stikstofuitstoot is politiek in drie grote kampen verdeeld

In de aanpak van het stikstofprobleem zijn de grotere partijen in de peilingen ruwweg in drie kampen te verdelen. VVD, NSC en CDA zitten in het kamp van gebiedsgerichte maatregelen, innovatie en realistische doelen. Boeren moeten daarbij een gezond toekomstperspectief behouden.

Partijen zoals GroenLinks-PvdA en D66 leggen de nadruk op een snelle en ingrijpendere reductie van de stikstofuitstoot in alle sectoren, ook industrie en mobiliteit. Het linkse kamp wil ook doelen naar 2030 halen.

BBB zit net als PVV en Forum voor Democratie (FvD) in het derde kamp, dat erg kritisch is op de bestaande stikstofaanpak. BBB wil meer maatwerk en aandacht voor het boerenvakmanschap bij de reductie van stikstofemissies. PVV en FvD vinden het stikstofprobleem een ongeloofwaardig verhaal.

• Bekijk ook: Partijen vol in aanval over stikstof tijdens Het Grote Landbouwdebat

PVV wil de hele stikstofwet met reductiedoelen en het uitkoopbeleid schrappen en stilleggen. Ook FvD wil de plannen van tafel hebben en spreekt van een 'modellenwerkelijkheid'.

SGP behoort ook tot de kritische partijen, maar pleit voor een aanpak binnen realistische kaders en gebiedsgericht beleid. JA21 en BBB willen een herziening van de Europese regelgeving en verdragen voor soepelere stikstofnormen en realistische natuurdoelen.

Rekenkundige ondergrens

De grote verdeeldheid tussen links en rechts zit ook in het verhogen van de rekenkundige ondergrens en het uit de wet halen van de kritische depositiewaarde (KDW). Voor rechts is dat een grote wens, links wil er niks van weten.

Rechtse partijen hechten meer geloof aan innovatie en een gebiedsgerichte aanpak die sowieso meer tijd vergt. ChristenUnie pleit voor een agrarische hoofdstructuur, waar ruimte blijft voor hoogproductieve landbouw, en overgangszones rond natuurgebieden met extensieve bedrijven.

Het jaartal 2030 kan eveneens een discussiepunt worden in een eventuele formatie. Linkse partijen GroenLinks-PvdA, Volt en D66 zien dat als streefjaar, terwijl VVD, NSC en CDA 2035 hanteren. BBB noemt geen jaartal. De liberalen willen in dat jaar wel een reductie van 50 procent behalen. De Partij voor de Dieren (PvdD) wil dat al vijf jaar eerder en een halvering van de veestapel.

Het CDA wil ook het stikstoffonds nieuw leven inblazen. SP vindt dat stikstofreductie 'geen keuze' meer is. De socialisten willen een rechtvaardige omslag: niet minder boeren, maar wel minder dieren.

Doelsturing anders uitgelegd

Het tekende zich al af tijdens de stikstofdebatten met demissionair landbouwminister Femke Wiersma: een grote meerderheid van de partijen is voorstander van doelsturing. Met deze grote systeemwijziging komt de boer aan het roer van zijn eigen milieu- en stikstofdoelen te staan. Maar ondanks de vele voorstanders, is er is wel een groot verschil in hoe de politieke partijen doelsturing willen toepassen.

Partijen als VVD, CDA, ChristenUnie en SP willen doelsturing ook kunnen inzetten voor gebiedsdoelen met ruimte voor maatwerk op bedrijfsniveau. Het moet in een realistisch tempo en in balans met het verdienmodel van boeren worden ingevoerd.

Linkse partijen als GroenLinks-PvdA, D66, Volt en PvdD staan ook positief tegenover doelsturing. Maar hier zit meer achterdocht over een te grote versoepeling. Deze partijen willen scherpe nationale doelen met strikte handhaving. Zowel deze linkse, rechtse als middenpartijen pleiten hierbij voor een juridisch geborgde stikstofreductie.

Partijen verderop op de rechterflank, zoals BBB, SGP en JA21, zien doelsturing vooral als vervanger van landelijke regelgeving. Hier zit ook argwaan, maar dan in de vrees dat provincies lokaal scherpere doelen willen stellen dan landelijk afgesproken.

De politieke discussie gaat hier dus niet zozeer over de systeemwijziging naar doelsturing an sich, maar meer over hoeveel vrijheid een boer krijgt binnen dat systeem en over hoe landelijke doelen naar het boeren-erf of de regio worden vertaald. Deze partijen staan voor minder dwingende afspraken en sturen op haalbare doelen.

PVV en FvD spreken zich in hun verkiezingsprogramma’s niet uit over doelsturing.

Een grote overeenkomst in de Kamer is de roep om versnelde toelating van gewasbeschermingsmiddelen en inzet op innovatieve technieken. © Ron de Haer

Nadruk op innovatie en behoud middelenpakket

De meningen over gewasbeschermingsmiddelen lopen sterk uiteen. BBB, CDA, SGP, VVD, FvD en JA21 benadrukken voornamelijk het belang van innovatie, technologische oplossingen en het behoud van een effectief middelenpakket om voedselzekerheid en de concurrentiepositie van de Nederlandse agrarische sector te waarborgen.

Een breedgedragen overeenkomst is de roep om versnelde toelating en meer ruimte voor groene en biologische gewasbeschermingsmiddelen. Het CDA, VVD, SGP, ChristenUnie en BBB bepleiten dit actief. JA21 benoemt expliciet dat biologische landbouw moet worden gestimuleerd en vraagt om extra middelen voor het Ctgb, zodat nieuwe middelen sneller kunnen worden toegelaten.

Ook de inzet op precisietechnieken en nieuwe genetische technieken is een belangrijk verbindend thema. BBB, SGP, VVD en FvD zien innovaties als precisietechniek, zaadcoating en CRISPR-Cas als essentiële middelen om de milieu-impact te verlagen en de landbouw te verduurzamen. Het CDA streeft naar een investeringsimpuls om de afhankelijkheid van chemische middelen te verminderen.

BBB en FvD delen een standpunt ten aanzien van bestaande middelen: EU-goedgekeurde gewasbeschermingsmiddelen mogen niet worden verboden zolang er geen volwaardige en betaalbare alternatieven zijn (BBB) of blijven goedgekeurd om de competitiviteit van Nederlandse agrarisch ondernemers te waarborgen (FvD).

• Lees ook: Gewasbescherming leidt tot stevige discussie in tuinbouwdebat

BBB benadrukt dat de 'landbouwkundige noodzaak' moet meewegen bij toelating en ontheffingen. De SGP vindt dat Brussel niet naar potentieel gevaar moet kijken, maar naar risico's in de praktijk.

Over handhaving en ontheffingen verschillen de standpunten. BBB wil de hele sector niet straffen door ontheffingen te weigeren wanneer slechts een klein deel van de bedrijven zich niet aan de voorwaarden houdt. De SGP wil dat Nederland sneller vrijstelling of ontheffing verleent, net als omringende landen, als teelten in gevaar komen.

Het CDA kiest daarentegen voor een meer gebiedsgerichte aanpak in samenwerking met boeren, waterschappen en adviseurs om normoverschrijdingen in het oppervlaktewater terug te dringen.

PVV vermeldt in het verkiezingsprogramma niets over gewasbeschermingsmiddelen.

Verbod op glyfosaat

GroenLinks-PvdA, D66, ChristenUnie, Volt, PvdD en SP delen een sterke focus op milieu- en volksgezondheid en een snelle en significante afbouw van chemische bestrijdingsmiddelen. Het doel is een fundamentele omslag in de landbouw.

Het meest in het oog springende standpunt binnen deze partijen is het verbieden of drastisch afbouwen van chemische middelen. GroenLinks-PvdA wil de toepassing van deze bestrijdingsmiddelen tot een minimum beperken. De partij komt met een verbod op middelen die aantoonbaar schadelijk kunnen zijn. De SP wil chemische middelen zo snel mogelijk afbouwen.

Dit leidt tot concrete, gedeelde banwensen: glyfosaat wordt direct verboden, als het aan GroenLinks-PvdA en SP ligt. De ChristenUnie stelt bovendien een gericht verbod op het gebruik van glyfosaat voor grasland en groenbemesters voor.

De zorg om PFAS en de volksgezondheid is ook een bindende factor. GroenLinks-PvdA wil per direct PFAS-houdende bestrijdingsmiddelen verbieden. D66 wil PFAS zo snel mogelijk verbieden en stelt dat het gebruik van milieubelastende middelen op termijn moet stoppen. SP, PvdD en D66 wijzen op onderzoek waaruit zou blijken dat sommige bestrijdingsmiddelen de kans op ziekten zoals Parkinson vergroten en pleiten voor betere bescherming van boeren en omwonenden.

GroenLinks-PvdA introduceert een belangrijke financiële prikkel: een gebruiksheffing voor fossiele kunstmest, chemische gewasbescherming en importkrachtvoer. Met deze heffingen wordt een fonds gefinancierd dat gesloten kringlopen stimuleert.

Verschillende partijen roepen op tot actief beheer en duidelijke grenzen, als het aankomt op de aanpak van wolven in Nederland. © Ron de Haer

Natuurbeheer tegen faire vergoeding

De politieke standpunten over natuurbeheer weerspiegelen een breed scala aan prioriteiten. De meeste partijen vinden een eerlijke vergoeding voor agrarisch natuurbeheer belangrijk.

BBB streeft niet langer naar uitbreiding van natuur(gebieden), maar richt zich op instandhouding en versterking waar nodig. Zij introduceert de term 'landbouwinclusieve natuur', in plaats van natuurinclusieve landbouw. Landbouwgrond dient volgens BBB voor de landbouw, waarbij terreinbeherende organisaties samenwerkingen moeten aangaan met lokale boeren middels langjarige contracten, om bij te dragen aan de voedselproductie. De partij vindt agrarisch natuurbeheer zo een volwaardig alternatief voor natuurbeheer in het landelijk gebied.

Het CDA benadrukt dat Nederland als delta unieke natuur heeft die moet worden beschermd door zorgvuldig rentmeesterschap. Zij pleit voor een aanpak waarbij elk gebied een eigen beleid verdient dat uitvoerbaar is op het boerenerf en werkelijk bijdraagt aan betere natuur. Er moet meer geld gaan naar natuurbeheer en contracten, en natuur- en terreinbeherende organisaties moeten een sterkere rol krijgen.

Het CDA streeft naar herverdeling van de oppervlakte van natuurgebieden om robuustere, beter verbonden gebieden te creëren, waarbij de bestaande oppervlakte gewaarborgd blijft. Daarnaast pleit zij voor evaluatie van Natura 2000-gebieden.

Extra natuur

D66 wil 50.000 hectare extra natuur realiseren door het Natuurnetwerk Nederland uit te breiden. Zij wil ook de rechten van unieke en kwetsbare natuurgebieden vastleggen in de wet.

Groenlinks-PvdA legt de prioriteit bij natuurherstel, vanwege problemen als verdroging, afnemende biodiversiteit en versnippering. Ze wil beschermde natuurgebieden verbinden door het Natuurnetwerk Nederland te voltooien. SP vindt dat 10 procent van de landbouwgrond ruimte moet bieden aan natuur, beheerd door boeren.

De VVD benadrukt dat een sterke natuur zorgt voor balans en wil de leefomgeving vergroenen 'zonder er één groot nationaal park van te maken'. FvD pleit voor een praktisch beleid dat stopt met 'rewilding'-projecten die uitgaan van een 'mythisch oernatuurbeeld'. De PVV pleit voor versoepeling van Brusselse regels, met vermindering of verkleining van Natura 2000-gebieden.

Omgang met de wolf verdeelt de politiek

De terugkeer van de wolf in het Nederlandse landschap zorgt ervoor dat diverse partijen oproepen tot actief beheer en duidelijke grenzen. BBB stelt dat de opmars van de wolf vraagt om daadkrachtig beheer. Zij geeft de bescherming van boeren, vee en inwoners absolute prioriteit boven het onbeperkt toelaten van roofdieren. De ambitie van BBB is om een nulstand voor wolven te bewerkstelligen buiten aangewezen leefgebieden in Nederland. De partij wil dat zoveel mogelijk wolven – minimaal één per roedel – een zender krijgen voor toezicht.

Afschieten is geen taboe voor de meeste partijen. BBB, CDA, PVV, SGP, ChristenUnie en FvD zien de noodzaak tot interventie bij probleemwolven. BBB en SGP willen de regelgeving om hiertoe over te gaan versoepelen. FvD stelt zelfs dat de wolf niet hoort in het Nederlandse cultuurlandschap. Daarnaast pleit BBB voor wolfluwe zones in risicogebieden, waar sneller mag worden ingegrepen om mens en vee te beschermen.

D66, Volt en PvdD erkennen dat de wolf vervelende situaties kan veroorzaken, maar kiezen toch een gematigdere koers. Zij leggen de focus op het leren samenleven met soorten die terugkeren, zoals de wolf.

Als toch moet worden ingegrepen, pleit D66 voor diervriendelijke maatregelen. Volt is ook voorstander van het zenderen van de dieren, om hun gedrag te voorspellen. PvdD noemt de wolf een verrijking van de natuur in Nederland. De partij beschuldigt tegenstanders van de wolf van angst zaaien en wil de strikte bescherming van het dier behouden.

Niet alle partijen hebben een standpunt over de wolf in hun verkiezingsprogramma opgenomen. De partijen die dat wel hebben gedaan, schrijven dat de overheid veehouders moet helpen hun dieren te beschermen.

Bekijk alle verkiezingsprogramma's nieuweoogst.nl/verkiezingen. Ook bieden we daar het laatste nieuws en verdiepende verhalen aan in de vorm van onder meer video's, podcasts, interviews en columns over de aankomende verkiezingen.