Concrete doelen helpen boer verduurzamen: 7 bevindingen en aanbevelingen

De term natuurinclusieve landbouw is een jaar of tien geleden geïntroduceerd door het ministerie van Economische Zaken. Wat er precies onder wordt verstaan, verschilt per gebruiker van de term. Vanwege de verschillende interpretaties en toepassingen van de term hecht het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur belang aan de ontwikkeling van een 'gezamenlijke taal' voor natuurinclusieve landbouw.

Wageningen Environmental Research heeft in de studie 'Concretisering natuurinclusieve landbouw' het begrip ontleed en concreter gemaakt, zodat er ambities en doelen aan kunnen worden gekoppeld voor boeren.

Meestal wordt natuurinclusieve landbouw omschreven als een vorm van duurzame landbouw die optimaal gebruikmaakt van de natuurlijke omgeving en deze integreert in de agrarische bedrijfsvoering. Deze vorm van landbouw verrijkt de biodiversiteit op het bedrijf, benut ecosysteemdiensten duurzaam en spaart door emissiereductie de natuur en biodiversiteit op het bedrijf en in de omgeving.

Om natuurinclusieve landbouw effectief te kunnen koppelen aan beleidsdoelen en maatregelen, is aanscherping van de huidige definitie nodig, stellen de onderzoekers. Ook is een objectivering nodig van de niveaus in kritische prestatie-indicatoren en maatregelen naar de laatste stand van beschikbare kennis.

Voor beleidsimplementatie en verdere praktijktoepassing is het beter dat natuurinclusieve landbouw op de verschillende ambitieniveaus veel concreter omschreven en meetbaar is, zodat natuurinclusieve landbouw beter kan worden gekoppeld aan beleidsdoelen en sturingsmaatregelen.

Die ambities en doelen snijden aan twee kanten, stelt Wageningen Environmental Research. Natuurinclusieve landbouw biedt melkveehouders en akkerbouwers kansen op het gebied van nieuwe inkomsten en het toekomstbestendig maken van hun bedrijf. Ook neemt de maatschappelijke waardering toe en heeft de onderneming een positieve impact op biodiversiteit, klimaat en waterkwaliteit.

Daarnaast kunnen deze boeren makkelijker aansluiten bij stimulerend beleid. Daardoor kunnen ze profiteren van stimuleringsregelingen en kennisdeling. Door stapsgewijs te werken aan meer natuurinclusieve bedrijfsvoering, kunnen ze inspelen op toekomstige uitdagingen en bijdragen aan een duurzamere landbouwsector.

In het rapport wordt onderscheid gemaakt in vier niveaus van natuurinclusieve landbouw die boeren kunnen toepassen. Die niveaus lopen uiteen van 'volgens de regels, maar niet natuurinclusief' tot 'volledig natuurinclusief'. Voor elk niveau zijn per sector (melkveehouderij en akkerbouw) indicatoren en bijbehorende grenswaarden vastgesteld. Die indicatoren grijpen terug op de drie begrippen uit de definitie: 'verrijken', 'benutten' en 'sparen'.

De niveaus moeten beleidsmakers, boeren en andere belanghebbenden helpen om gerichte keuzes te maken en de transitie naar een duurzamer landbouwsysteem te ondersteunen. De niveaus zijn bedoeld om bedrijven in te delen.

Als een boer zijn bedrijf wil veranderen naar meer natuurinclusief, zijn er naast de beschrijvingen andere hulpmiddelen nodig. Denk aan regels voor grond, vaste betalingen voor het beschermen van natuur, kennis, onderwijs en onafhankelijk advies. Het is goed om dit verder te ontwikkelen, bijvoorbeeld met een gereedschapskist die laat zien wat maatregelen kosten en opleveren. Zo kunnen boeren betere keuzes maken.

De invoering van natuurinclusieve landbouw vraagt volgens de onderzoekers om een gestructureerde en stapsgewijze aanpak die aansluit bij de praktijk van melkveehouders en akkerbouwers. Het rapport van Wageningen Environmental Research geeft hiervoor aanbevelingen.

Zo benadrukken de onderzoekers dat de beschrijving en de grenzen voor de verschillende niveaus van natuurinclusieve landbouw zijn bedoeld als handvatten. Overheden en bedrijven kunnen deze gebruiken als zij natuurinclusieve landbouw willen opnemen in hun beleid en dagelijkse praktijk.

Zo wordt duidelijk wat je van een boer mag verwachten bij elk niveau van natuurinclusieve landbouw. Ook kun je dan beter inschatten wat de gevolgen zijn voor de natuur in de omgeving. Soms zijn extra meetpunten nodig om in een bepaalde situatie goed te kunnen zien hoe natuurinclusief een bedrijf werkt.

De voorgestelde lijst met meetpunten en grenzen is ook het minimum om de niveaus van natuurinclusieve landbouw aan te geven. Je kunt altijd extra meetpunten toevoegen, als die in een gebied belangrijk zijn. De onderzoekers vinden het belangrijk om de niveaus samen met boeren in de praktijk te testen en de gegevens te bekijken. Zo kun je zien of boeren zich herkennen in de beschrijving en of de aannames kloppen. Ook kun je dan zien hoeveel bedrijven op welk niveau zitten en welke scores normaal zijn.

Dit systeem maakt het mogelijk om per regio verschillen aan te brengen. Alleen voor het teveel aan stikstof in de bodem gelden nu andere grenzen per grondsoort. Voor andere meetpunten is dat nog niet zo. Maar dat kan in de toekomst wel handig zijn, denken de onderzoekers. Want dan kun je per gebied kijken of de grenzen moeten worden aangepast, zodat ze beter passen bij wat daar nodig is.

Het lijkt de onderzoekers goed om ook voor andere soorten landbouwbedrijven deze niveaus vast te stellen. Bijvoorbeeld voor bedrijven die zowel dieren als planten hebben. Die kunnen vaak goed werken met natuurinclusieve landbouw, omdat ze mest en plantenresten goed kunnen gebruiken. Ook in de fruitteelt, tuinbouw en bij vleesvee kan deze aanpak handig zijn.

De beste invoering van natuurinclusieve landbouw bestaat volgens de onderzoekers uit het concretiseren van ambitieniveaus en meetbare indicatoren, aansluiten bij de praktijk, stimuleren via beleid en beloning, samenwerking en kennisdeling, monitoring en evaluatie, en het bieden van flexibiliteit en maatwerk.