IJsbergsla telen zonder bladluis lijkt utopie

In de Nederlandse slaketen is een geïntegreerde en gecombineerde aanpak nodig om de bladluis Nasanovia ribisnigri de kop in te drukken. Maar er zijn grote twijfels over het feit of die onderdrukking überhaupt realistisch is en of het in de toekomst nog wel mogelijk is sla te telen zonder bladluis. 'De situatie is zorgelijk', stelt ondernemer Dorus Droog van groentebedrijf Pater Broersen.

Droog sprak onlangs op de Sla Keten Dag bij onderzoeksinstelling Vertify in het Noord-Hollandse Zwaagdijk. Deze ochtend stond in het teken van de bladluisbeheersing in sla. Vanwege het krimpende middelenpakket en de toenemende populatie vormt deze plaag inmiddels een groot probleem in vooral ijsbergsla. 'Sinds het zaad niet meer is gecoat en resistenties zijn doorbroken, is de problematiek toegenomen', verklaart Droog namens de telers.

Vooral in Noord-Holland

Dit jaar kampen vooral groentetelers in Noord-Holland met een hoge druk van bladluizen, terwijl vorig jaar met name slapercelen in het zuidoosten van het land aan de beurt waren. In Noord-Holland zijn er zelfs telers die hun sla onderfrezen vanwege een dreigende misoogst en omdat afnemers het product niet willen hebben. Want consumenten accepteren sla met luizen niet.

Uit het onderzoek naar mogelijke oplossingen voor het luisprobleem komen nog geen concrete handvatten naar voren, meldt projectleider vollegrondsgroenten Ilse Vlaar van Vertify. Bij een rondleiding langs de proefpercelen van Vertify laat ze zien dat er nog steeds te veel luizen in de sla zitten. Neem het object waarbij sla is afgedekt met gaas: het zorgt voor lichtverlies en luizen blijken het microklimaat onder het gaas juist te waarderen. 'Dit werkt dus averechts.'

Adviseur Pascal Staaks van biologisch gewasbeschermingsbedrijf Koppert geeft een toelichting op het onderzoek dat het bedrijf dit jaar heeft gedaan met natuurlijke vijanden om de bladluis te weren. Van het uitzetten van de gaasvlieg Crysopha carnea had Staaks aanvankelijk goede verwachtingen, maar goede praktijkproeven met biologie blijken niet eenvoudig. 'Een fout is zo gemaakt', constateert hij.

Combineren

Volgens de adviseur is het een uitdaging om de spuittechniek goed toe te passen en biologische bestrijding te combineren met chemische gewasbescherming. 'Daarnaast was de luisdruk in het begin van de proef te laag om de gaasvliegen hun werk te laten doen. Geen bladluis is geen eten voor natuurlijke vijanden.' Uiteindelijk bleek bij de laatste waarnemingen in de proeven dat vergelijkbare aantallen bladluis aanwezig waren ten opzichte van de chemische referentie.

Maar kunnen luizen niet verderop in de keten uit de sla worden gehaald? Zo'n 30 procent van de Nederlandse ijsbergsla komt als verse krop in de schappen te liggen, dus dat lukt in ieder geval niet. De overige 70 procent wordt verwerkt door snijderijen. Deze bedrijven kijken naar de verwijderingsopties in het wasproces. Maar dat gaat niet vanzelf, zegt Marcel Heythuyzen van Hessing Supervers namens de grootste Nederlandse snijderijen.

Vastgezogen op het gewas

'Dode luizen zijn eenvoudig af te spoelen, maar levende luizen zitten vastgezogen op het gewas. Dan is het moeilijker om van de beestjes af te komen. Punt is ook dat luizen via waswater alsnog mee het eindproduct in kunnen gaan. Daarbij is het cruciaal om gerecirculeerd waswater voor hergebruik adequaat roterend te filteren. Dit filter moet fijn genoeg zijn om luizen te verwijderen.' Nadeel is verder dat extra spuien van waswater zorgt voor een verhoging van het waterverbruik.

Volgens Heythuyzen zitten er ook duidelijke verschillen tussen de wassers. Deze zijn door machinebouwers in samenspraak met snijderijen doorontwikkeld, maar aandacht voor luis was er minder omdat dit nooit eerder een probleem was. 'Er zijn zeker verbeteringen haalbaar om het wasproces te optimaliseren', zegt hij.

Meer richtlijnen nodig

Op basis van de resultaten tot nu toe constateert Heythuyzen dat in het huidige wasproces 80 tot meer dan 95 procent verwijdering realistisch is, op de beste en nieuwste wassers. Daarnaast moeten er volgens hem meer richtlijnen komen in wat acceptabel is in grondstof en eindproduct. 'De tolerantie voor monogroenten is momenteel groter dan bij gemaksproducten zoals maaltijdsalades.'

Anderzijds vindt hij ook dat de sector moet blijven streven naar nul luizen in sla. Daarvoor is samenwerking in de hele keten nodig. Dit gaat gebeuren binnen de publiek-private samenwerking 'Voldoende gezonde en duurzaam geteelde sla in de vollegrond' die van 2025 tot en met 2028 duurt. Slateler Droog is positief daarover, maar plaatst daarbij meteen een kanttekening.

'Een echte oplossing is er nog niet direct en daar komt bij dat we in 2026 de belangrijke insecticiden Batavia en Movento gaan missen.' Wel kunnen telers vanaf komend jaar beschikken over ijsbergslarassen van Enza Zaden met een zogeheten Nas1-resistentie tegen bladluis, als opvolger van Nas0 waarvan de resistentie is doorbroken.