Jos Verstraten: geen gve-norm, maar sturen op waterkwaliteit voor alle teelten

Uit de nieuwste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat het aantal hectares grasland per gve al jarenlang stabiel is rondom de 0,4 hectare per gve. In 2024 was het 0,384 hectare per gve, in 2025 komt het volgens de voorlopige cijfers uit op 0,382. Dat is dus slechts een marginaal verschil.

Wel daalt al jarenlang het aantal melkkoeien en vooral ook het aantal stuks jongvee. Daarmee daalt dus ook het graslandareaal dat bij melkveehouders in gebruik is. De daling van het aantal melkkoeien en jongvee zal nog wel doorzetten en daarmee dus ook het aantal hectares grasland.

'Met een graslandnorm van 0,35 hectare grasland en rustgewassen per grootvee-eenheid, zoals het voorstel is van Harm Holman (NSC) en Pieter Grinwis (ChristenUnie) kom je er dan dus ook niet', stelt Verstraten. 'Je voorkomt daarmee niet dat er minder grasland komt omdat het aantal koeien toch daalt. Vooral in de zandgebieden waar de zorgen het grootst zijn over het verdwijnen van grasland. Dan krijg je dus een glijdende schaal. Je zou die graslandnorm dan steeds moeten verhogen om graslandareaal te behouden. Maar daarmee verbeter je de waterkwaliteit bij alle andere grondgebruikers in Nederland nog niet. Sterker nog, de opgave voor de overige grondgebruikers wordt alleen maar groter. Dan bereik je dus niet wat wel nodig is: een betere grondwaterkwaliteit.'

Grasland verschuift naar andere gebruikers

Het totale aantal hectares grasland in Nederland is overigens in 2024 niet gedaald, maar juist iets gestegen (cijfers over 2025 komen nog). Volgens de CBS-cijfers is er zo'n 4.300 hectare grasland bij gekomen. Alleen geldt dit dan voor de melkveebedrijven of schapenhouders. Daar is het areaal wel gedaald. Bij melkveebedrijven is die daling 2.845 hectare. Dat was een krimp van 0,4 procent. Bij de schapenbedrijven is de krimp 2.209 hectare. Hier gaat het om een krimp van 7,2 procent.

Daarentegen was er juist een stijging bij bijvoorbeeld akkerbouwers met 4.208 hectare, ofwel 9,2 procent meer. Rundveebedrijven met zoogkoeien en vleesvee namen 1.289 hectares meer grasland in gebruik (1,5 procent meer). Bij de houders van paarden en pony's kwam er 1.237 hectare bij 17.548, ofwel 7 procent bij.

Onderzoek nodig

Het aandeel gras bij andere gehouden grazers neemt dus toe. Ook is er meer grasland bij akkerbouwers. Verstraten heeft sterke twijfels of dat grasland bijdraagt aan een betere waterkwaliteit. 'Dat mag weleens worden onderzocht.

Als het aantal melkkoeien verder daalt, zal die verschuiving van grasland naar andere gebruikers of omzetting naar bouwland (door ex-melkveehouders) volgens de LTO-bestuurder zeker doorzetten. 'Een melkveehouder kan niet concurreren op de grondmarkt met een akkerbouwer of tuinder.'

Andere aanpak

In de ogen van Verstraten moet er dus echt een andere aanpak komen. Hij kiest voor doelsturing op grondwaterkwaliteit en dan wel voor alle grondgebruikers: melkveehouders, akkerbouwers, vollegrondstuinders enzovoort. 'De aanpak vanuit de akkerbouw om te sturen op een driejarig rollend gemiddelde waarbij je de norm van 50 milligram uit de Nitraatrichtijn haalt op perceelniveau onderschrijf ik van harte.'

De LTO-bestuurder is ervan overtuigd dat het ook onder maisland op zandgrond haalbaar is om die norm te behalen, al vraagt dat zeker vakmanschap. 'Het begint bij scherp bemesten en vervolgens een goed geslaagd ondergewas inzaaien. Dat is niet eenvoudig. Dat geef ik toe. En het zal door weersomstandigheden als extreme droogte of nattigheid ook weleens mislukken. Maar het kan wel. En als je het goed in de vingers hebt, kun je een enorme slag maken en ook onder mais de norm halen.'

Geen gve-norm nodig

Doelsturing op de grondwaterkwaliteit maakt het niet nodig om een verplichte norm van 0,35 hectare grasland per gve in te stellen. Dat is volgens Verstraten ook niet gewenst. 'Verplicht je wel een minimaal aantal hectares per gve, dan maak je het in ieder geval op de droge zandgronden te moeilijk en dan treedt het effect van sanering op. Daarbij moet je voor een goede grasopbrengst en een goede waterkwaliteit in een droge zomer soms wel twee keer per snede beregenen, terwijl je bij mais kunt volstaan met één of hooguit twee keer beregenen over het hele seizoen. Dan wordt het voor een melkveehouder wel moeilijk, want beregenen op grasland staat onder druk. Hij komt dan in de problemen met de ruwvoervoorziening en het verdienmodel. Zeker met alle andere doelstellingen die er zijn, wordt het dan wel heel moeilijk om het bedrijf overeind te houden. Iedere stoppende melkveehouder betekent minder grasland. Dat is ook een verarming voor de biodiversiteit en het landschap.'

Met een norm voor grondwaterkwaliteit verwacht de LTO-bestuurder dat er meer samenwerking komt tussen veehouders en akkerbouwers. 'Een gedeelde verantwoordelijkheid zorgt voor een gedeelde aanpak. Er kunnen meerjarige afspraken komen voor grondruil of aankoop van gras, waarbij er een langere periode gras wordt geteeld, zodat ook de akkerbouwers hun normen gaan halen. Zou je gaan werken met alleen een gve-norm voor grasland en/of een rustgewas, dan moeten de intensievere melkveehouders contracten gaan afsluiten met akkerbouwers binnen 25 kilometer volgens het wetsvoorstel van Holman en Grinwis. Daar gaat dan sowieso weer een prijskaartje aan hangen en het effect op de waterkwaliteit is nihil. Want in de zandgebieden moet je toch al 1 op 3 rustgewassen telen. Er ontstaat daarbij ook nog een perverse prikkel: hoe meer melkveehouders in een gebied stoppen, des te meer grond er vrijkomt voor contracten met melkveehouders.'