Belang van voedsel voor vrede staat op politieke agenda

'Voedsel is een eerste levensbehoefte. De maatschappelijke onrust is enorm als die behoefte wordt bedreigd', betoogt de minister. Wiersma sprak hierover op een bijeenkomst waar wetenschappers en beleidsmakers zich bogen over voedselzekerheid en de relatie tot onze veiligheid. Deze werd gehouden in het kielzog van de NAVO-top in Den Haag.

Het voorbeeld van de stroomstoring in Spanje en Portugal geeft aan hoe een samenleving in korte tijd wordt ontwricht als de voedselvoorziening onder druk komt te staan door grote tekorten of extreme prijsstijgingen. Dat laatste leidde bijvoorbeeld tot rellen in Venezuela en de Arabische Lente.

Het verstorende element kan worden gebruikt in conflictsituaties, zegt Wiersma. 'Oorlog wordt niet alleen met tanks, drones en bommen gevoerd. Een land kan bewust water- en voedseltekorten creëren om een ander land te destabiliseren.'

Nederland probeert zich te wapenen tegen dit soort acties van vijandige landen of terroristische organisaties. Dat kan niet alleen via defensie, maar ook door de weerbaarheid te vergroten. 'Vitale processen moeten tegen een stootje kunnen', legt Wiersma uit.

'We moeten vanuit voedselperspectief op een nieuwe manier naar het systeem kijken en kwetsbaarheden in kaart brengen', vervolgt de minister. 'Kan Nederland zichzelf voeden bij een langdurige stroomuitval? En wat gebeurt er met de voedseldistributie als de haven van Rotterdam onbruikbaar wordt?'

Noodwet updaten

Wiersma verwijst naar de rijksbrede aanpak 'Weerbaarheid tegen militaire en hybride dreigingen', waarin alle departementen zich buigen over de sterkten en zwakten. Daarnaast wil ze de Noodwet voedselvoorziening moderniseren. In deze wet staat onder meer dat de overheid bij een oorlog of grote crisis de voedselproductie en -distributie kan overnemen.

'Ik wil niemand bang maken, maar dit zijn scenario's waar je op voorbereid moet zijn. In de afgelopen jaren is hier amper over nagedacht. Maar door de huidige situatie in de wereld is iedereen wel overtuigd van de noodzaak', aldus de minister.

Strategisch wapen

Ook staatssecretaris Gijs Tuinman van Defensie ziet vanuit zijn vakgebied een belangrijke rol weggelegd voor de landbouw. Voedselproductie gaat volgens hem over meer dan voeding voor burgers en militairen. 'De voedselproductie is geopolitiek gezien een strategisch wapen geworden. En onze vruchtbare aarde is een belangrijke schakel. Dat brengt verantwoordelijkheden met zich mee, zeker nu de voedselonzekerheid in de wereld toeneemt.'

Het landsbelang is gebaat bij een sterke agrarische sector, meent Tuinman. 'Verzwakking van onze voedselsector betekent een verzwakking van onze strategische positie. Het levert ons uit aan de graanschuren in Rusland en de megastallen in China. Wie denkt dat een voedseltekort is op te vangen met import, snapt er niets van.'

Sjoukje Heimovaara, voorzitter van de raad van bestuur van Wageningen University & Research, wijst ook op de strategische waarde van landbouwkennis. 'Het delen van kennis is goed voor de vooruitgang en is bruikbaar als 'soft power'. Denk aan de Europese kennis over zoönosen die China nodig heeft.'

Afhankelijkheid van import

Op het gebied van landbouw zitten deze kwetsbaarheden volgens Wiersma, Tuinman en Heimovaara onder meer in de afhankelijkheid van import voor veevoer, energie en kunstmest. 'Als we onze voedselzekerheid willen verbeteren, moeten we kwetsbaarheden verkleinen', zegt Heimovaara.

Dat kan volgens haar door voedselverliezen en -verspilling te beperken, productie voor de vlees- en zuivelexport af te schalen – waardoor minder import van kunstmest en veevoer nodig is – en de vleesconsumptie te verminderen. Ook ziet ze mogelijkheden om verstandiger om te gaan met mest en toe te werken naar circulaire landbouw.

'Er is dan voldoende voedsel te garanderen en we werken aan verduurzaming', vervolgt Heimovaara. 'Voedselzekerheid gaat verder dan de productie van voldoende voedsel. De hongersnoden van de afgelopen honderd jaar zijn immers allemaal veroorzaakt door conflicten, niet door een productiegebrek.'