Veel haken en ogen aan onteigening

Minister Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof noemde het onteigenen van boerenbedrijven eerder al een allerlaatste uitweg. Hoe ingrijpend dit voor de betrokken boerenfamilies is, kon ze zich nauwelijks voorstellen. Bovendien is de procedure lang en slepend, stelt Van der Wal.

Beter maken boeren wat de minister betreft gebruik van een opkoopregeling. 'Als je nu 100 procent van de waarde kunt krijgen, dan geeft dat rust. Je hakt een knoop door en kunt gaan kijken naar wat je wel kunt op de grond.'

Weinig enthousiasme

Charles van Mierlo, advocaat bij Gresnigt & Van Kippersluis en gespecialiseerd in agrarisch recht, acht de kans desondanks aanwezig dat boeren het op onteigening laten aankomen. 'Het enthousiasme voor de opkoopregelingen is vooralsnog niet al te groot. Bovendien kan een opkoopregeling een beroepsverbod betekenen. Bij onteigening is dat niet het geval.'

Volgens Van Mierlo wordt de term onteigening vaak verkeerd geïnterpreteerd. 'Je moet die term in de letterlijke betekenis van het woord zien. Onteigenen is harde dwang van de overheid. Met de grootste tegenzin vrijwillig ergens een handtekening onder zetten is dat niet.'

Planologische basis

De advocaat hoort in de landbouwsector vaak het idee dat het onteigenen van agrarische bedrijven voor natuur niet mag. Maar hoewel er veel haken en ogen aanzitten, mag het volgens de wet wel. Er moet dan wel eerst een planologische basis voor zijn: een bestemmingsplan of een omgevingsplan onder de Omgevingswet. Het doel van de onteigening is dan het realiseren van de nieuwe bestemming: natuur.

'Het doel is dus niet het terugdringen van ammoniakdepositie. Er mag alleen een onroerende zaak worden onteigend. Dus niet een gebouw zonder de ondergrond en ook niet een natuurvergunning', legt Van Mierlo uit.

Zelf realiseren

Wat ook van belang is, is dat onteigening niet kan plaatsvinden als de boer in kwestie de beoogde nieuwe bestemming zelf wil en kan realiseren. 'Als de nieuwe bestemming natuur moet worden, dan moet het ook echt natuur worden. Maar als het gaat om een vorm waar bijvoorbeeld wel extensieve of biologische landbouw is toegestaan, dan wordt het een ander verhaal. Want dan kan de boer het ook zelf doen', zegt de advocaat.

'Als een grondeigenaar met een goed verhaal komt en zegt: die nieuwe bestemming kan ik ook realiseren, dan heeft hij daar tijd voor. Maar dan moet er wel een serieus plan zijn, niet als smoesje om onteigening tegen te houden.'

Allerlaatste mogelijkheid

Onteigening is volgens Van Mierlo altijd de allerlaatste mogelijkheid. 'Dat geldt voor een boerenbedrijf, maar ook voor een slager of loodgieter. Als overheid moet je het niet willen. Het zijn processen die wel vier jaar kunnen duren. Als een rechter heeft uitgesproken dat er onteigend mag worden, dan kun je nog lange tijd steggelen over de hoogte van de schadevergoeding', zegt hij.

'Als boer kun je overwegen om het er tot te laten komen als je er puur zakelijk naar kijkt. Het bedrag voor uitkoop kan hoger zijn dan in de regelingen.'

De advocaat is ook benieuwd naar een ander aspect in de onteigeningsprocedures. De wet schrijft voor dat de partij die onteigent, de overheid, de nieuwe bestemming moet realiseren. 'Het is de vraag of provincies dit vervolgens mogen overlaten aan terreinbeherende organisaties, een derde partij dus. Het is een juridisch discussiepunt of dat zomaar mag. Dat moeten we de komende tijd gaan ontdekken.'