Daling stikstof niet ultieme oplossing voor natuur

Dit betoog is afkomstig uit de beleidspublicatie ‘Stikstof in perspectief’ die het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) vrijdag publiceerde.

Bij beleidsmakers is er momenteel een fixatie op het terugdringen van stikstofuitstoot en -depositie, signaleert senior onderzoeker beleid Martijn Vink van het Pbl tijdens de toelichting op het rapport. 'De stikstofdepositie terugbrengen is maar een klein deel van het totale maatregelenpakket dat kan helpen het doel te bereiken.'

Kansrijke andere mogelijkheden voor de langere termijn om tot een verbetering van natuurgebieden te komen is het ontsnipperen, dus groter maken van natuurgebieden, waardoor voor kwetsbare dieren en planten meer leefruimte komt. Daarnaast kan door het verbeteren van waterkwaliteit en wateraan- of afvoer in gebieden ook de plaatselijke natuur verbeteren.

Voorwaarde

Een voorwaarde hierbij is dat deze maatregelen per Natura 2000-gebied onderbouwd zullen moeten worden in een allesomvattend ecologisch oordeel. Dit oordeel kijkt verder dan louter de effecten van stikstof op natuur. Daarbij wordt dan breder gekeken naar regionale omstandigheden en naar bijvoorbeeld de effecten van een ander waterbeheer in het gebied.

Het Pbl toont aan dat het terugdringen van de stikstofuitstoot slechts in geringe mate bijdraagt aan een verbetering van de natuur. Het uitbreiden van Natura 2000-gebieden heeft bijvoorbeeld veel meer impact. Van de 164 Natura 2000-gebieden zijn er 129 stikstofgevoelig, daarvan is bij 16 gebieden geen overschrijding van de depositie. Schaffen we de landbouw af dan nog steeds 48 gebieden die niet aan de norm voldoen.

Een voorbeeld van zo'n gebied dat sterk onder invloed staat van uit het buitenland afkomstige depositie is het Korenburgerveen in Gelderland. 'Daar haal je de norm dus nooit. Pas dus op met een focus op stikstof alleen.'

Vergunningverlening

Om voor de langere termijn structurele verbetering te realiseren en vergunningen te kunnen verlenen voor economische activiteiten als de bouw en de landbouw, is het noodzakelijk ook in te zetten op andere maatregelen om de natuur te versterken, bepleit het Pbl. Stikstofmaatregelen om een dalende trend in stikstofdepositie te bereiken blijft - zeker op korte termijn - noodzakelijk om vergunningverlening rond natuurgebieden mogelijk te houden en om de natuurkwaliteit te verbeteren.

Door al voorgenomen maatregelen van Rijk en provincies verbetert richting 2027 naar verwachting over heel Nederland de gemiddelde kwaliteit van de natuur. Die verbetering is niet voldoende om voor alle plant- en diersoorten om achteruitgang te stoppen. Om die reden stagneert vergunningverlening nu voor een groot deel en wordt in Nederland alom de noodzaak gevoeld om tot oplossingen te komen.

Hoe dan ook zal het werken aan een dalende trend in stikstofdepositie om vier redenen belangrijk zijn: om de kwaliteit van de natuur te bevorderen, om op korte termijn de vergunningverlening te versoepelen, om ruimte te creëren voor stikstofuitstotende activiteiten en - niet onbelangrijk - om te voorkomen dat een stagnatie van een dalende trend van rechtswege leiddt tot het intrekken van reeds afgegeven onherroepelijke vergunningen.

Niet verslechteren

De 'bottom line' is volgens Pbl-onderzoeker Vink dat de natuur in Nederland niet verder mag verslechteren. 'De habitatrichtlijnen biedt ruimte om de instandhoudingsdoelen in Natura 2000-gebieden aan te passen. De route naar hoe en wanneer een doel bereikt bepalen we zelf. Je hoeft alleen een instandhoudingsdoelstelling te hebben en geen verbeterdoelstelling.'

Het Pbl stelt voor om een wetenschappelijke autoriteit in te stellen voor het stikstofvraagstuk. Deze moet een ecologisch oordeel vellen over de situatie in de individuele Natura 2000-gebieden. Deze autoriteit kan dienen als 'loket' voor provincies bij het maken van beleid, behandelen van vergunninggaanvragen, en indien nodig in juridische procedures.

Belangrijk is dat deze autoriteit een breed draagvlak heeft. Belangenorganisatie moeten daarom mede-eigenaar worden van de systematiek. 'De politiek heeft verzuimt structurele keuzes te maken. Op een beperkt grondgebieed willen we én betere natuur én een wereldspeler in de landbouw zijn. Dan ga je makkelijk over de grenzen heen', zegt onderzoeker Vink.