Herinrichting Veenkoloniën is eindelijk af

De afsluiting van het megaproject mocht dan kort en bescheiden zijn, het was er niet minder symbolisch om. Gedeputeerde Henk Staghouwer onthulde een picknickbankje in het Tripsbos bij Sappemeer. Het recreatieterrein is een rechtstreeks gevolg van de herinrichting en tekent de overgang van de Veenkoloniën als puur landbouwgebied naar een regio waar ook functies als natuur en recreatie een plek hebben gekregen.

In de Veenkoloniën tussen grofweg Hoogezand en Barger-Compascuum zijn vanaf 1988 werkzaamheden uitgevoerd op het gebied van landbouw, infrastructuur, waterbeheersing, natuur, recreatie en stads- en dorpsvernieuwing. Ook zijn de voormalige Groninger Stadsrechten opgeheven, de gemeentelijke eigendomsrechten die nog bestonden vanuit de veenkoloniale ontginning.

De afronding van het deelgebied Oude Veenkoloniën was het sluitstuk van de Herinrichting Oost-Groningen en de Gronings-Drentse Veenkoloniën. Met in totaal 130.000 hectare in twee provincies was dit het grootste landinrichtingsproject ooit dat in ons land werd uitgevoerd. In 2012 werd het officieel afgesloten; alleen in de Oude Veenkoloniën moest nog een aantal procedures worden afgerond.

Vierde Blok

Nu dat is gebeurd, kunnen boeren in het gebied efficiënter werken omdat verspreid liggende kavels door ruiling zijn samengevoegd. Ook zijn enkele boerderijen verplaatst. De ontsluiting van landbouwbedrijven en kavels is verbeterd.

Commissielid en voorzitter Geert Topper (69) van het Vierde Blok (deelgebied), was er de laatste 18 jaar actief bij betrokken. 'De bruikbaarheid van het gebied is sterk verbeterd. Met name de kavelontsluiting en ook de waterhuishouding zijn aangepakt; meer en betere wegen en minder wateroverlast. Dat zijn belangrijke zaken voor de veenkoloniale landbouw. Het merendeel van de geoogste producten wordt immers op het land opgeslagen en niet in de schuur.'

De voormalig akkerbouwer uit Gieterveen stelt vast dat de weg ernaartoe misschien best lang en soms bochtig was, maar dat met name de agrarische sector in het gebied er baat bij heeft gehad. 'Ik kwam in de commissie toen de toedeling net was voltooid. Altijd een moeilijk proces, waarin niet iedereen krijgt wat hij wil. Maar ik denk dat uiteindelijk 90 procent van de bedrijven er goed is uitgesprongen', blikt hij terug.

Daarna kwamen de kavelaanvaarding, de verbetering van het gebied en de geldelijke afwikkeling aan de orde. 'Ik voelde me als een vis in het water. Wij als commissieleden konden onze praktische boerenkennis koppelen aan die van de ingenieurs en juristen van DLG (nu Prolander) en het Kadaster. Daarin leer je van elkaar, al was er door de nodige procedurele rompslomp helaas niet altijd ruimte voor onze praktische boerenoplossingen.'

Topper herinnert zich nog de eerste natuurontwikkelingsplannen voor het gebied. De Veenkoloniën in Blok 4 moesten van open ruimte een coulissenlandschap worden. 'Gelukkig hebben we dat kunnen ombuigen naar enkele centrale plekken voor natuur en recreatie, zoals het Tripbos, de Rolkepolder, het Hunzedal en de oeverlanden van het Zuidlaardermeer. Iedereen heeft er een stem in gehad en we waren als commissie blij dat dit de vorm is geworden.'

Halverwege

Frans Wigchering in Oud Annerveen kijkt als akkerbouwer van 39 jaar vooral naar hoe hij door kan met zijn veenkoloniaal bedrijf. 'Ik zit nu halverwege mijn loopbaan als boer en zie nog tal van ontwikkelingen. Er komen nieuwe mogelijkheden, zoals groen/blauwe diensten en natuurbeheer. Met de herinirichting is ons uitgangspunt om daarop in te spelen een stuk beter.'

Wigchering is met name te spreken over de betere verkaveling die de herinrichting met zich meebracht. 'Het is nu echt mooi ingericht. Veel grond is dichter bij de bedrijven komen te liggen. Daarnaast zijn er betonnen kavelpaden aangelegd tussen de percelen door en zijn er meer waterschapsloten gekomen.'

Dat hij de komende twintig jaar moet bijdragen aan de kosten van de herinrichting vindt hij geen probleem. 'Mijn vader heeft het indertijd in gang gezet, en ik mag het betalen... Maar ik doe het graag: het is meer dan de moeite waard.'

Ook Gronings gedeputeerde Henk Staghouwer, tevens voorzitter van de Agenda voor de Veenkoloniën, denkt dat de Veenkoloniën een flinke stap voorwaarts hebben gemaakt. 'Het gebied is er mooier, gevarieerder en weerbaarder op geworden, al heeft wel lang geduurd en zijn we er nog niet. Denk bijvoorbeeld aan de hier gemiddeld hogere werkloosheid. Toch kunnen we er trots op zijn. Zo zijn de opbrengsten in de agrarische sector vergroot en is er meer innovatie. Het zijn goed renderende bedrijven geworden, en ook de verwerkende industrie zoals Avebe draait goed.'

Hoe moet het nu verder met de Veenkoloniën? Staghouwer heeft er wel zijn ideeën bij. Er doemt volgens hem een toekomst op als energielandschap. 'Van oudsher had Groningen die rol altijd al: van de turf- en gaswinning stappen we nu over op de opwekking van wind- en zonne-energie. Maar er zijn nog meer mogelijkheden, zoals de verwerking van reststromen. Ook daarin kan het gebied een rol spelen.'

Oude Veenkoloniën als sluitstuk van inhaalslag

De herinrichting van de Veenkoloniën was een inhaalslag om het deels verpauperde gebied weer op de rails te krijgen. Het vergde sinds 1988 een investering van 2 miljard euro. Met dat geld werd onder andere 150 kilometer nieuwe weg aangelegd en zijn er vele woningen opgeknapt. Verder is op veel plekken riolering aangelegd en zijn er 120 kunstobjecten geplaatst bij viaducten, duikers, pompgemalen, stuwen en andere infrastructuur.

Het deelgebied Oude Veenkoloniën ligt in de provincies Groningen en Drenthe en heeft een oppervlakte van ruim 14.000 hectare waarbinnen de inrichtingswerkzaamheden plaatsvonden. De verbinding Annen-Spijkerboor-Kielsterachterweg is verbeterd, evenals de verkeerssituatie binnen de bebouwde kom van Hoogezand-Sappemeer en Veendam.

De waterbeheersing in het gebied is aangepakt door onder andere vergroting van de capaciteit van het bemalingssysteem en aanpassing van het leidingenstelsel. Ook is 16 kilometer aan fietspaden aangelegd.