Nieuwe variant van vogelgriep overvalt pluimveehouders; bioveiligheid essentieel

Elders in Europa zijn ook veel uitbraken. Duitsland telt inmiddels ruim 150 besmette bedrijven. Frankrijk kent 68 uitbraken, ondanks vaccinaties bij eenden. En ook in de Aziatische landen, het Midden-Oosten, Afrika en Midden- en Noord-Amerika duikt het virus op.

De huidige vogelgriepvariant in Europa wijkt genetisch gezien maar een beetje af van de variant van vorig seizoen, zegt vogelgriepdeskundige Ballmann. 'Het is niet helemaal duidelijk waarom deze variant nu voor veel meer besmettingen zorgt.'

De hoge besmettingsdruk vanuit wilde vogels is een mogelijke verklaring. 'In de seizoenen 2023-2024 en 2024-2025 waren er vrij weinig besmette wilde vogels. De jonge vogels van die seizoenen hebben hierdoor weinig immuniteit kunnen opbouwen', legt Ballmann uit.

Vogelgriep verdwijnt echter nooit. Doordat de groepsimmuniteit laag is, raken veel wilde vogels nu wel besmet. Ballmann: 'De helft van de dode wilde vogels die wij testen, heeft vogelgriep. Onderzoek door Erasmus MC laat zien dat ook veel levende wilde vogels het virus bij zich dragen. Dat levert dit seizoen een hoge besmettingsdruk op.'

Om het virus buiten de deur te houden, zijn de meeste pluimveehouders bewust bezig met bioveiligheid. De twintig besmette bedrijven in Nederland bewijzen dat insleep voorkomen meer aandacht moet krijgen. De kans dat het virus de stal binnenkomt via vogelpoep onder een laars of door vuile kleding of handen is volgens Ballmann veel groter dan dat het binnenwaait.

Besmetting Amerikaanse koeien

Goede bioveiligheid is ook nodig om te voorkomen dat melkkoeien of varkens besmet raken. In de Verenigde Staten raakten in april 2024 melkkoeien besmet. Door transport van koeien en contact via medewerkers heeft die besmetting zich uitgebreid naar 1.083 melkveebedrijven.

Mogelijk is de besmetting begonnen doordat zogende kalveren met vogelgriep in hun bek het virus overdragen naar de uier, blijkt uit Chinees onderzoek. Via de melkmachine verspreidt het zich dan verder.

Uit laboratoriumonderzoek door Luca Bordes van Wageningen Bioveterinary Research blijkt dat luchtwegcellen van koeien gevoelig zijn voor vogelgriep. Onduidelijk is hoe het virus daar komt.

Katten en andere vleeseters kunnen ook besmet raken. Dat komt door het intensieve contact bij het eten van dode met vogelgriep besmette vogels. Ook mensen die intensief werken met pluimvee, dode wilde vogels of besmette koeien, kunnen vogelgriep oplopen.

'De meeste pluimveehouders weten heel goed dat insleep via de mens of plaagdieren het grootste risico vormt voor het binnenhalen van vogelgriep', stelt voorzitter Kees de Jong van de vakgroep Pluimveehouderij LTO/NOP. 'Vanwege de hoge virusdruk vanuit wilde vogels moeten pluimveehouders zich steeds opnieuw afvragen of ze bewust alle noodzakelijke maatregelen nemen om insleep te voorkomen. Ze mogen geen steek laten vallen.'

In uitzonderlijke gevallen kan het vogelgriepvirus bij een heftige storm de stal binnenwaaien, maar die kans is volgens vogelgriepdeskundige Mónika Ballmann van Wageningen Bioveterinary Research op dit moment niet groot.

'Het is buiten vochtig en het regent veel. Dan kan mest niet verstoffen en de wind niet in de stal komen', legt Ballmann uit. 'Mest kan met regenwater via de luchtinlaat de stal binnenkomen. Goten langs het dak voorkomen dat. Het regenwater mag niet op het erf terechtkomen, anders helpt het nog niet.'

De kans dat het virus min of meer letterlijk de stal binnenloopt is veel groter dan dat het naar binnen waait, benadrukt de vogelgriepdeskundige nogmaals. 'Vogelpoep onder een laars of besmette handen zijn al voldoende om een paar dieren te besmetten en dan verspreidt het virus zich snel. Dus de pluimveehouder zelf, dierverzorgers of bezoekers kunnen het vogelgriepvirus meenemen en overdragen op het pluimvee', verduidelijkt Ballmann.

'Muizen of ratten die door vogelpoep lopen, nemen het virus mee in hun vacht en kunnen het naar binnen brengen', vervolgt de vogelgriepdeskundige. Verder kan het virus binnenkomen met niet goed gereinigde materialen, bij het ophalen van eieren of bij het laden van vleeskuikens.

Consequent volledig omkleden en met schone kleding en schoenen de stal ingaan is noodzakelijk, benadrukt De Jong. 'Het beste is dat de pluimveehouder en dierverzorgers zich ook douchen. Dat is niet alleen nodig om vogelgriep buiten de deur te houden, maar ook om salmonella onder de duim te houden.'

Douchen en omkleden

Bezoekers mogen alleen gedoucht en omgekleed de stal in, als dat bezoek tenminste noodzakelijk is. Momenteel is er een bezoekverbod en mogen alleen strikt noodzakelijke bezoekers, zoals een dierenarts, naar binnen gaan.

Aandacht voor het risico op binnenwaaien van materialen met aangehecht virus is gewenst. Fijnmazig gaas voor de inlaatopeningen is een optie om veertjes tegen te houden, al laat onderzoek zien dat dit nauwelijks voorkomt.

Belangrijk is een schoon erf rondom de stallen dat niet aantrekkelijk is voor wilde vogels. Dus geen gras en struiken op korte afstand van de stal en waterplassen zoveel mogelijk voorkomen. Dan is er minder risico dat er besmette mest of veertjes dicht bij de stal komen.

Schoon erf

Een schoon en leeg erf is strikt noodzakelijk om plaagdieren adequaat aan te kunnen pakken. Anders kunnen ze zich te gemakkelijk verschuilen en is het lastiger om ze uit de stal te houden. Alle naden en kieren waar muizen of ratten door kunnen kruipen, moeten dicht. Een muis heeft aan een halve centimeter al genoeg.

De strikte regels voor het gebruik van middelen tegen plaagdieren maken het veel lastiger om ze aan te pakken. Het zou volgens de vakgroepvoorzitter goed zijn als daar eens naar wordt gekeken. 'Heb je de aanpak van plaagdieren uitbesteed, neem dan niet voetstoots aan dat het vanzelf goed gaat. Blijf controleren.'

In Nederland is een veldonderzoek met twee vogelgriepvaccins bij leghennen bijna afgerond. Een pilotstudie met een derde vaccin loopt nog tot begin 2027. Die vaccins voorkomen niet dat pluimvee besmet raakt met vogelgriep. Om een besmetting te voorkomen, blijven bioveiligheidsmaatregelen noodzakelijk, ook als vaccinatie straks is toegestaan.

Wel moet het vaccin op de eerste plaats voorkomen dat de dieren ziek worden, als vogelgriep ondanks alle maatregelen toch binnenkomt. Minstens zo belangrijk is dat vaccinatie voorkomt dat het vogelgriepvirus zich kan vermeerderen. Anders zouden de kippen het veldvirus ongemerkt kunnen verspreiden, met alle risico's van dien.

Belangrijk is daarom volgens Ballmann een goed monitoringssysteem, waardoor je kunt vaststellen of het pluimvee alleen gevaccineerd is of dat het toch nog het vogelgriepvirus met zich meedraagt. Dit is uitgebreid getest in de veldstudie met de twee vaccins.

'Als alle onderzoeken en de monitoring goed zijn uitgedokterd, kunnen we zorgen voor vertrouwen bij onze afnemers, voordat we grootschaliger gaan vaccineren', zegt De Jong. 'Op basis van alles wat ons nog te doen staat, verwacht ik dat we er zo rond 2030 voor kunnen zorgen dat ons pluimvee beschermd is tegen vogelgriep.'