'Werken met koeien en een bedrijf runnen is continu zoeken naar balans'

Midden in het groene, weidse landschap rond het Noord-Hollandse Wijdenes ligt het melkveebedrijf van Joeri Ham (54). De afspraak staat om 10.00 uur, maar voordat we aan de koffie gaan, maken we samen met zijn vader Cees (82) eerst een ronde over het erf.

Het bedrijf lag oorspronkelijk aan de andere kant van de huiskavel, maar verhuisde in 1984 vanwege de ruilverkaveling naar wat Joeri Ham het mooiste dijkje van Noord-Holland noemt: de Wijmers. Cees Ham woont nu op een voormalig fruitbedrijf vlakbij en is nog bijna dagelijks op het erf te vinden.

De ligboxenstal die destijds werd gebouwd, is nu in gebruik voor het jongvee. Er staan eenlingboxen en groepshokken. In het tanklokaal wordt gewerkt aan een nieuwe bronwaterinstallatie. De aangrenzende loods biedt onderdak aan de pinken, een groot strohok en werktuigen.

Achter op het erf staat de nieuwe emissiearme stal uit 2023. Daarbinnen heerst een weldadige rust. Een groot aantal koeien staat aan het voerhek, andere lopen rond of liggen in de royale boxen. Allemaal uitkijkend naar het moment dat ze naar buiten mogen. 'Er ligt nog genoeg voer. Dat kan nog wel even wachten', zegt Joeri Ham.

De stal is nog niet 100 procent bezet. Dat gebeurt met eigen aanfok. 'Vandaar dat we ruim in het jongvee zitten', vertelt de melkveehouder. Gescheiden van de rest van het koppel staat vooraan in de stal de roodbonte nummer 70, de favoriet van zoon Duco (20). Een indrukwekkend dier, bijna aan het einde van haar lactatie.

'Je kunt vroeger niet vergelijken met nu. De omstandigheden zijn compleet anders. Als Duco straks boer is, zal het weer helemaal anders zijn. Ondernemers bewegen met die veranderingen mee', zegt Cees Ham, wanneer we onder de koffie praten over verschillen tussen vroeger en nu. Duco Ham knikt en voegt toe: 'In de tijd dat opa boerde, was het gewoon nog lekker simpel.'

Generatiedialoog

Een buurman van de familie Ham wees hen op de generatiedialoog van de Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA). Deze raad brengt eens in de vijf jaar het rapport Staat van het Dier uit, waarin trends en ontwikkelingen worden geschetst. 'Zo weten we hoe de gemiddelde Nederlander aankijkt tegen onder meer dierenwelzijn en de gewenste omgang met dieren', schrijft de RDA.

Precies daarin lag voor Cees, Joeri en Duco Ham de aanleiding om aan de generatiedialoog mee te werken. 'We zijn bang dat anders vooral wordt geluisterd naar wat de samenleving wil', zegt Joeri Ham. De belevingswereld van de maatschappij ligt steeds verder af van die op een melkveebedrijf, merkt hij.

'Een bedrijf runnen en werken met dieren is voortdurend zoeken naar balans. Elke verandering in de bedrijfsvoering heeft gevolgen voor dier, boer en omgeving. Op elk bedrijf pakken veranderingen anders uit', legt de ondernemer uit.

Hoe het bij de familie Ham de afgelopen anderhalf jaar verliep, illustreert treffend het spanningsveld tussen wat goed is voor de koeien, wat ideaal is en wat haalbaar is. In de nieuwe stal is volop geïnvesteerd in dierenwelzijn. De boxen zijn 1.20 meter breed en hebben een waterbed. Er is veel licht en lucht en er zijn meer vreet- en drinkplekken.

Slimme hekwerken maken rustig werken met de koeien mogelijk. Cees Ham: 'Daar denk je misschien niet meteen aan, maar dat is ook welzijn. Vroeger was het toch vaak wrikken en douwen.' Ook de huisvesting van de kalveren en pinken is aangepakt.

De nieuwbouw betekent een verzwaring van de financiële lasten. Joeri Ham: 'De stal staat nog niet vol. Wanneer je zo'n investering hebt gedaan, kun je het je niet permitteren om even wat minder te draaien. Rente en aflossing gaan gewoon door.'

Productie weg

2024 bleek een moeilijk jaar. De kwaliteit van het ruwvoer viel tegen en daar kwam de uitbraak van blauwtong nog bovenop. 'Toen klapte de productie helemaal in', blikt Joeri Ham terug. Om de koeien te helpen herstellen, schafte de familie een voermengwagen aan.

'Nu krijgen alle koeien exact hetzelfde rantsoen. Ook dat is welzijn', vindt Duco Ham. 'De omstandigheden zijn nu zo dat een koe meer melk kan geven', vult Cees Ham aan. 'Een koe die zich goed voelt, laat dat zien. Je ziet het aan de vacht, de oren, de houding.' Mest die steviger en constanter is, noemt Joeri Ham ook een belangrijke graadmeter.

Het resultaat bleef niet uit: in 2025 schiet de melkproductie omhoog. Planningen en prognoses moeten voortdurend worden bijgesteld. Elke aanpassing roept weer nieuwe veranderingen op. De meeste hoofdbrekens heeft Joeri Ham op dit moment over de planning van de fosfaatrechten.

Om de stal optimaal te kunnen benutten, moesten al extra fosfaatrechten worden bijgekocht, maar door de onverwacht hoge productie moet daarin nog meer worden geïnvesteerd. Tegelijk zou Joeri Ham graag wat meer grond onder het bedrijf willen hebben. Maar dat is in West-Friesland makkelijker gezegd dan gedaan.

De grondhonger is groot en de prijzen zijn voor melkveehouders onbetaalbaar geworden. De vraag hoe dan te voorzien in de behoefte aan meer ruimte, houdt Ham bezig. Misschien dat hij net als collega's grond gaat ruilen met akkerbouwers of bollentelers. Maar als hij diep in zijn hart kijkt, strookt dat niet met zijn visie op duurzaam graslandbeheer.

Tochtdetectiesysteem

De hogere melkproductie heeft invloed op het hele bedrijf. Zo worden de koeien minder goed tochtig gezien. De ondernemer investeerde daarom in een tochtdetectiesysteem. Hij deed dat niet alleen voor de koeien, maar ook voor het jongvee dat maximaal wordt geweid.

Omdat de koeien op het moment van droogzetten nog hoog in de productie zitten, zijn het fokdoel – de familie maakt gebruik van het StierAdviesProgramma – en de Triple A-persistentie hoger gezet. De familie houdt van een robuuste koe, die mooi vierkant op de klauwen staat. 'Onze koeien zijn, een uitzondering daargelaten, al jaren niet bekapt', zegt Ham.

In 2024 moest ook het weiden van de koeien opnieuw worden uitgevonden. Toen Ham werd uitgeroepen tot Beste Graslandboer 2021, liepen de koeien 3.300 uur per jaar buiten. Niet alleen omdat de melkfabriek het beloont, maar ook omdat de familie overtuigd is van de voordelen van weiden. 'Maar het moet ook kunnen.'

Anders weiden

Nu de veestapel groeit, moet het beweidingsplan worden aangepast. De goed met betonpaden ontsloten huiskavel is opnieuw ingedeeld in blokken van 1 hectare. Elke dag krijgen de koeien een nieuw stuk, ongeacht hoe kort het geweid is. 'Ik zie aan de koeien wel of er genoeg gras stond en de hoeveelheid gras zegt ook niet alles', zegt de ondernemer.

Het herverkavelen leidde ertoe dat voor het eerst sinds mensenheugenis grasland opnieuw is ingezaaid. Er is een jaar ervaring opgedaan met de teelt van mais, maar dat wordt in het vervolg aangekocht. Ham verwacht dat het aanbod daarvan voldoende groot blijft en de prijs redelijk.

Dan is er nog het maatschappelijk debat, bijvoorbeeld over het kalf bij de koe. 'Wij hebben moeite met de vermenselijking van het dier', benadrukt de ondernemer. Hij illustreert dat met de happening Pasture with Cows half september in het Oosterpark in Amsterdam.

Ham: 'Een tegenstander van de veehouderij zei dat wij de koe niet hadden mogen brengen. Misschien was ze wel zwanger. Los van dat een koe niet zwanger is, maar drachtig. Wat als we tegen zwangere vrouwen zouden zeggen dat ze niet meer mogen reizen?'

Geen klaagzang

Het verhaal van Cees, Joeri en Duco Ham is allesbehalve een klaagzang. De aanpassingen in huisvesting, voeding en bedrijfsvoering laten zien hoe op een melkveebedrijf alles nauw samenhangt. 'Dit is gewoon hoe het gaat wanneer je boer bent. Je werkt met levend materiaal, dus is het nooit hetzelfde', legt Joeri Ham uit.

Dat besef ontbreekt vaak in maatschappelijke discussies en wet- en regelgeving en dat wringt. 'Het voelt vaak alsof we het niet goed doen', zegt de melkveehouder. 'Maar wij willen het juist graag goed doen, maar moeten daarvoor wel de ruimte krijgen.'

Dat betekent volgens de ondernemer in de omgang met dieren en dierenwelzijn: 'Kijken, kijken, kijken. Niet alleen naar wat je wilt, maar vooral naar wat werkt voor het dier, de maatschappij en de boer.'