Duitse fruitteler snijdt twee ruggen uit één varken

Vol bewondering en enthousiasme kijkt een tiental Europese landbouwjournalisten naar een appelperceel dat is overkapt met zonnepanelen. Het roept meteen vragen op: 'Komt er zo wel genoeg licht bij de bomen? Wat moet je met al die stroom?' Fruitteler Christian Nachtwey neemt de journalisten tijdens een persreis eind september mee de boomgaard in en geeft onder meer antwoord op bovenstaande vragen. Nieuwe Oogst was er ook bij.

Het bedrijf van Nachtwey ligt in het Duitse Gelsdorf, 20 kilometer ten zuiden van Bonn, net voorbij Noordrijn-Westfalen in de deelstaat Rijnland-Palts. Hier heeft het Freiburgse onderzoeksinstituut Fraunhofer-Institut für Solare Energiesysteme ISE in 2021 samen met fabrikant BayWa ruim 0,9 hectare aan zonnepanelen geïnstalleerd boven de appelbomen. Bij elkaar kunnen die onder gunstige omstandigheden 258 kilowatt aan stroom opwekken.

Het doel van dit project is om de klimaatbestendigheid van de fruitteelt te vergroten, in combinatie met het produceren van duurzame energie. Volgens het onderzoeksinstituut moeten gezien de klimaatverandering strategieën worden ontwikkeld om negatieve gevolgen voor de fruitteelt te voorkomen. 'Stijgende temperaturen, veranderingen in de neerslagverdeling en steeds vaker voorkomende weersextremen dwingen Duitse telers ertoe maatregelen te nemen', stelt het instituut.

Van het feit dat de zonnepanelen bescherming bieden aan de appelbomen, ervaart Nachtwey grote voordelen. Niet alleen omdat hij op een biologische wijze fruit teelt en daardoor minder mogelijkheden heeft om snel in te grijpen, maar ook vanwege het risico op nachtvorst in het voorjaar.

'In dit gebied kun je geen fruit telen zonder maatregelen te nemen tegen nachtvorst. Vaak betreft dit nachtvorstberegening met sproeiers, maar dat is op het Agri-PV-perceel meestal niet nodig', licht de ondernemer toe. Ook bij hagel blijven de bomen grotendeels onaangetast. Daarnaast is kans op zonnebrandschade nihil, omdat de panelen de zon reflecteren en de temperatuur verlagen.

Volgens Nachtwey is het wel lastig dat regenwater niet goed bij de wortels van de bomen komt. Dat heeft te maken met de positie van de zonnepanelen. 'Het water valt altijd op dezelfde plek; tussen de rijen, midden op het pad. Vandaar dat we in elke bomenrij druppelslangen hebben liggen, zodat er voldoende water bij de wortels komt.' Het feit dat de bomen een stuk minder nat worden, heeft wel als voordeel dat er minder problemen zijn met schimmelziekten.

Nachtwey heeft in totaal 65 hectare fruitteelt, waarvan 80 procent appels. Van de in totaal 22 rassen die het bedrijf teelt, worden er acht met verschillende gevoeligheden beproefd onder de zonnepanelen. De belangrijkste rassen zijn Elstar, Pinova, Topaz, Gala en Natyra.

Boven de bomen zijn twee typen panelen geplaatst. Bij de ene variant zitten de zonnecellen, blauwe vierkanten van silicium, in lange strips naast elkaar. Bij de andere panelen zijn de cellen geordend in vierkante blokken.

Het betrokken onderzoeksinstituut in Freiburg claimt dat de zonnepanelen allemaal zo'n 45 procent licht doorlaten. Het verschil is in de boomgaard met het blote oog niet te zien en ook Nachtwey heeft tot nu toe nog geen deel gezien dat sterk afwijkt van de rest. In zijn geheel krijgen de bomen volgens hem genoeg licht, omdat er voldoende daglicht tussen de panelenrijen door kan.

Nu Nachtweys' derde volledige appeloogst in het proefperceel nog aan de bomen hangt, ziet hij ook nog geen variatie in de acht rassen. 'Ze lijken het allemaal wel goed te doen', constateert de fruitteler tevreden. Ook proeven de appels niet minder zoet dan vruchten uit een traditionele boomgaard, direct naast het Agri-PV-perceel.

In deze boomgaard worden de appels beschermd met een hagelnet. Beide systemen bieden bescherming tegen hagel en zonnebrand, maar de investeringskosten van de Agri-PV-installatie zijn logischerwijs veel hoger.

Volgens de ondernemer zou deze installatie rond de 800.000 euro per hectare kosten. De terugverdientijd schat hij op tien jaar. 'De grootste investeringen zijn de panelen, het staal en andere materialen die nodig zijn voor de zware constructie. Bij een hagelnet ben je met 25.000 euro per hectare klaar.'

Niet een-op-een te vergelijken

Omdat uit de Agri-PV-installatie extra inkomsten kunnen worden gehaald, zijn de investeringskosten niet een-op-een te vergelijken. Een groot deel van de opgewekte stroom heeft Nachtwey momenteel niet nodig en kan hij terugleveren aan het net. In Duitsland krijgen eigenaren van zonnepanelen hier een vergoeding voor, net als in Nederland. Maar die vergoeding is bij de oosterburen veel lager dan hier. Dat maakt het minder aantrekkelijk om stroom terug te leveren.

'De terugleververgoeding is tussen de 9 en 10 cent per kilowattuur, dat is te laag', constateert Nachtwey. Daarom kijkt hij ook naar de mogelijkheden om meer stroom op het eigen bedrijf in te zetten. De koelruimten worden al voorzien van groene stroom van de zonnepanelen op de gebouwen, dus zoekt hij het vooral in praktische toepassingen in het veld.

Midden tussen de boomgaarden staat een soort transformatorhuisje die is gekoppeld aan de Agri-PV-installatie. Zo denkt Nachtwey eraan om op termijn te irrigeren met stroom die is opgewekt door de Agri-PV-panelen. Daar is nu de infrastructuur nog niet voor aangelegd. Daarnaast experimenteerde hij een periode met een elektrische trekker. Ondanks dat de trekker hem goed beviel, maakt hij er nu geen gebruik meer van. De subsidie hiervoor is gestopt.

'Dat is wel jammer, maar het moet economisch gezien wel interessant blijven. Door beleidsmakers wordt te veel gedacht in subsidies en 'projectjaren'. Veel toepassingen zijn niet meer rendabel als de subsidie is gestopt of het project is afgerond. Het liefst wil ik met dergelijke grote investeringen circa twintig jaar vooruit kunnen. Dat is ongeveer dezelfde tijd als de economische levensduur van een appelboom. Zo kun je zaken goed op elkaar afstemmen', verklaart Nachtwey.

Overigens vindt het Agri-PV-onderzoek op het Duitse bedrijf officieel nog twee jaar plaats. Of er een vervolg komt op het onderzoek is nog niet bekend.