Negatieve stroomprijs raakt zonneboeren

Netbeheerder TenneT schakelt zonnepanelen of windturbines uit bij een onbalans tussen het aanbod en de vraag naar elektriciteit. Dergelijke momenten van onbalans komen steeds vaker voor. Het aantal uren waarop de elektriciteitsprijs negatief is, loopt flink op. Oorzaak is de toename van het aantal uren waarop de elektriciteitsprijs negatief is, licht Michiel van der Linden van energieplatform Vandebron toe.

Waar het in 2021 nog ging om circa 100 uur met een negatieve prijs, nam dat in 2023 toe tot ruim 300 uur. Vorig jaar ging het zelfs al om meer dan 450 uur. Van der Linden: 'Dit jaar zitten we al bijna op hetzelfde niveau, terwijl we pas halverwege zijn en de maanden juli en augustus (met relatief veel negatieve uren) nog moeten beginnen.'

Dagelijkse voorspelling

TenneT maakt dagelijks een voorspelling van de te verwachte stroomafname en -productie op basis van gegevens van grote afnemers en leveranciers. Als op de dag zelf vraag en aanbod niet in balans zijn, dan treedt er onbalans op en vraagt de netbeheerder aan de markt om tijdelijk op of af te schakelen. Voor dat op- en afschakelen betaalt TenneT een vergoeding. De hoogte daarvan wordt bepaald door een biedingssysteem.

'Door actief mee te sturen, help je de onbalans op te heffen. Met de boeren in ons bestand maken we daar afspraken over', vertelt Van der Linden. 'In plaats van een lage of een negatieve elektriciteitsprijs, waardoor ze bij moeten betalen, profiteren ze van de afschakelvergoeding.'

De negatieve prijzen hebben veel invloed op de hoogte van de subsidie Stimulering Duurzame Energietransitie en Klimaattransitie (SDE) die de boer voor een zonnedak ontvangt. Bij branchevereniging Holland Solar komen daar veel zorgen over binnen, zegt directeur beleid Nold Jaeger. 'Of je daar als stroomproducent compensatie voor krijgt, is afhankelijk van het jaar waarin de SDE-beschikking is afgegeven.'

Is de beschikking van vóór 2019, dan heb je er geen last van. Voor projecten met een SDE++-beschikking van 2019 tot 2023 gold dat meer dan 6 uur aaneengesloten negatieve stroomprijzen leiden tot verlies van de subsidie. Jaeger: 'Na 2023 is die compensatie uit nieuwe beschikkingen geschrapt. Als er 1 uur negatieve prijzen zijn, verlies je voor dat uur het recht op subsidie.'

Energie zelf verbruiken

Jaeger ziet dat de stroommarkt complexer wordt. 'Agrariërs adviseren wij zoveel mogelijk om opgewekte energie zelf te verbruiken. Dat kent al vele voordelen, want je betaalt geen energiebelasting over eigen opgewekte stroom die je direct verbruikt. Je kunt bijvoorbeeld de melktank of aardappelbewaring extra laten koelen als de elektriciteitsprijs negatief of laag is. En dan kan dat wat minder zodra de prijs weer oploopt. Dat is automatisch in te regelen.'

De toenemende uren met negatieve stroomprijzen hebben invloed op het rendement van zonnepanelen, zegt ook Van der Linden. 'Zeker als je een behoorlijke investering hebt gedaan om je gebouwen vol te leggen met zonnepanelen. Daar hoorde een bepaalde terugverdientijd bij, die gegarandeerd leek door SDE-subsidie. Bij Vandebron helpen en adviseren we onze producenten met en over hoe ze het maximale rendement uit hun zonne-energie kunnen halen. Soms vraagt dat om een nieuwe investering en dat is niet voor iedere ondernemer rendabel of haalbaar.'

Is de tijd dat een zonneboer aan panelen kon verdienen dan voorbij? 'Zeker niet. Ze hebben nog altijd goud in handen, maar moeten de opgewekte stroom op een andere manier inzetten', stelt Jaeger. Hij doelt op het tijdelijk opslaan van elektriciteit in batterijen. De mogelijkheden daartoe nemen toe, omdat de prijzen dalen. 'We zien prijsdalingen van 30 procent voor opslagsystemen en daarmee komen ze binnen bereik van veel ondernemers. De toepassing van batterijen gaan het spel veranderen. Het gaat dan om uitgesteld leveren op momenten dat het aanbod laag is en de elektriciteitsprijs hoog.'

De gemiddelde elektriciteitsprijs in Nederland is 72 euro per megawattuur. Voor zonnestroom ligt dat over het hele jaar genomen rond de 45 euro. Bij felle zon zakt de gemiddelde prijs voor stroom dan ook snel naar 45 euro of lager, en moet een gascentrale bijspringen. Dan stijgt de prijs snel weer naar 72 euro. Jaeger: 'Kun je dan bijspringen met de elektriciteit uit een batterij, dan winnen zonnepanelen altijd. Want die produceren het goedkoopst.'

Met het afschakelen van zonnepanelen werd volgens Holland Solar in 2024 voor 750 miljoen euro aan elektriciteit weggegooid. 'Puur omdat we het niet kunnen opslaan. Door dat wel te doen en te anticiperen op de pieken en dalen op de stroommarkt kunnen we dat geld in de broekzak van de ondernemer of burger laten zakken.'

Afnemers als Vandebron bieden servicepakketten die het spel op de stroommarkt voor zonneboeren verzorgt. 'Daarmee kan het maximale rendement uit zonnepanelen en de eventuele batterij worden behaald', zegt Van der Linden. Dat is ook het advies van Holland Solar. 'Ga alsjeblieft niet zelf aan de knoppen zitten. Handmatig uitzetten van installaties kan problemen opleveren, ook in verband met veiligheid. We spreken over hoge voltages. Bovendien levert een serviceabonnement een beter rendement op.'