'Weidegang loont, mits je het goed in de vingers hebt'

Een open en groen landschap en een koppel koeien grazend in de wei. Dat plaatje hoort echt bij Nederland, vindt menig mens. En ook melkveehouders zelf zien de charme ervan in. Want 'niets is mooier dan dat je je eigen koeien grazend in je weiland ziet lopen en vervolgens mag ophalen voor een melkbeurt', klinkt de gemiddelde reactie.

Toch daalde in de loop der jaren het aantal bedrijven dat weidegang toepast. Het Convenant weidegang, dat in 2012 werd ondertekend door meer dan tachtig partijen, bracht daar verandering is. Net als de financiële impulsen vanuit verschillende melkstromen. Steeds meer boeren kozen ervoor om hun koeien zo mogelijk naar buiten te doen.

Deze stijgende lijn hield een aantal jaar aan: met name van 2016 tot 2023 kozen meer en meer melkveebedrijven voor volledige of gedeeltelijke weidegang van hun veestapel. In 2023 was dat 82,2 procent, maar in 2024 zette de daling opnieuw in, blijkt uit de cijfers van ZuivelNL. In dat jaar paste 80,1 procent van de Nederlandse melkveebedrijven weidegang toe. Dit jaar lijkt de daling opnieuw door te zetten.

De weersomstandigheden, ziekte-uitbraken zoals blauwtong, de economische druk en afbouw van derogatie werden als belangrijke factoren genoemd voor de dalende trend in 2024. Dat blijkt uit een rondvraag door zuivelverwerkers onder melkveehouders.

Ook stellen veehouders dat de steeds strenger wordende wet- en regelgeving en de voorwaarden van de melkfabriek om aan een keurmerk te voldoen roet in het eten gooien. Zo wordt volgens hen te veel naar de 'vaste' regeltjes gekeken, maar te weinig naar het dier zelf.

Percentage weidegang opkrikken

De zuivelsector hoopt de dalende trend te stoppen en mikt erop dat het percentage melkveebedrijven dat weidegang toepast weer minimaal op het niveau van 2012 komt, oftewel 81,2 procent, zoals in het Convenant weidegang staat. 'Veel boeren staan open voor weidegang, maar het moet wel bij je bedrijf passen', weet Hans Scholte, bedrijfsadviseur bij Flynth adviseurs en accountants.

'Naast het feit dat goed weiden echt een kunst is, moet je koppel koeien niet te groot zijn. Dat maakt weidegang lastig', gaat Scholte verder. 'De groter wordende veestapels, denk aan een koppel van meer dan 200 koeien, hebben invloed op de dalende trend. Als je op zo'n bedrijfsgrootte fouten maakt, zijn de financiële gevolgen direct groot.'

Een vuist en een duim

'En je moet het in de vingers hebben', weet de Flynth-adviseur. 'Je moet snel inspelen op de weersveranderingen en goed blijven kijken naar je gewas. Het mag zeker niet te lang zijn. Een vaste regel is: een vuist en een duim. Dat moet je inschaarlengte zijn. Als je die lengte hanteert, zit je goed in je grasaanbod.'

Maar Scholte ziet in de praktijk vaak dat het gras alweer te lang is. 'Koeien vertrappen het, de voeropname daalt en daarmee dus de melkproductie. Je hebt meer schommelingen, je zit niet op een constant niveau. Om verliezen te voorkomen, kiezen sommige boeren daarom liever voor een constant voeraanbod op stal. Denk aan kuilvoer of vers gras door middel van stalvoeren.'

Scholte stelt dat goed weiden zeker kan resulteren in een hoger bedrijfssaldo. 'Bedrijven die bij ons zijn aangesloten, zijn ongeveer 400 euro per hectare goedkoper uit dan de niet-weiders.'

Marge van 20.000 euro

En in 2023 had het gemiddelde weidebedrijf dat bij Flynth klant is onderaan de streep een marge van rond de 20.000 euro, weet Scholte. 'Nu was dat ook een mooi jaar voor de melkveehouderij met een goede melkprijs, maar toch. Goed weiden kan wel degelijk geld opleveren.'

Zo lag in 2023 het gemiddelde saldo per 100 kilogram melk minus de bewerkingskosten van de groep niet-weiders die is aangesloten bij Flynth op 17,69 euro. Bij 0 tot 71 uur weidegang was dat 18,94 euro, bij 720 tot 1.500 uur weidegang 21,98 euro en bij meer dan 1.500 uur weidegang 21,62 euro.

Verschillen tussen bedrijven

Scholte ziet ook duidelijke verschillen tussen de individuele bedrijven die weiden. 'Dat heeft er alles mee te maken dat goed weiden een vak is', concludeert hij.

Hij noemt als voorbeeld de VEM-opname van een koe. 'Als je niet goed weidt, neemt de koe minder VEM op uit vers gras. Als je dat onvoldoende compenseert met krachtvoer, daalt de melkproductie. Dat uit zich in hogere kosten. Heb je het wel goed in de vingers en de koe produceert de melk uit het gras, dan ben je goedkoper uit.'

De Flynth-adviseur ziet wel dat veel veehouders behoefte hebben aan meer inzicht en informatie over vooral het actuele grasaanbod, de graslengte en de kwaliteit. 'Een hulpmiddel om op het juiste moment te kunnen inscharen', weet hij.

'Mijn streven: weiden van 1 april tot 1 december'

De Jong heeft samen met zijn gezin een melkveebedrijf met 130 melkkoeien, bijbehorend jongvee en 82 hectare landbouwgrond (klei op veen). Ze melken drie keer daags en hebben een productie van gemiddeld 11.000 liter melk met 4,30 procent vet en 3,55 procent eiwit.

De melkveehouder levert PlanetProof-melk aan Royal FrieslandCampina. Het bedrijf heeft een huiskavel van 56 hectare. 'Dat is een belangrijke voorwaarde voor goede weidegang', zegt hij. 'We doen aan roterend standweiden.'

Nadat in februari de eerste mest met de sleepslang over het land is uitgereden, gaat de veestapel in principe begin april de wei in. 'Dat streven lukt niet altijd', erkent hij. 'Een belangrijke voorwaarde is dat het gras minimaal 9 centimeter lang is, en het weer moet meezitten. Eerder gaan ze niet naar buiten.'

Vroeg voordeel

Uit vroeg in het voorjaar weiden, haalt De Jong voordeel. 'Veel beginnen na de eerste snee met weidegang, maar in dat gras zit ontzettend veel voedingswaarde. Je wilt het rantsoen zo constant mogelijk houden, ook als je weidegang toepast.'

Daarom kiest De Jong ervoor de koeien zo vroeg mogelijk naar buiten te doen. 'Hierdoor stijgt de VEM-opname van 1.000 naar 1.100 en uiteindelijk 1.200. Dat zie je in kuil vaak niet terug.'

De opname gaat tot half juni goed. 'Dan komt alles in de bloei en schiet het gras in de aar. We maaien het er zo snel mogelijk af en scharen het vee in, om na soms enkele weken op stal weer 'overnieuw' te beginnen. Het gras krijgt dan de kans om te herstellen.' Door ver in het najaar weidegang toe te passen, hoeft De Jong geen soja bij te voeren. 'Dat scheelt.'

'Er komen steeds meer regels en voorwaarden bij'

Jacob Terwisscha van Scheltinga heeft samen met zijn vrouw Tjesje een melkveebedrijf met 125 koeien, bijbehorend jongvee en 55 hectare grasland. Ze melken gemiddeld 9.000 liter met 488 procent vet en 3,71 procent eiwit. Ook zij weiden de hele veestapel. 'Dat is de voorwaarde om PlanetProof-melk te mogen leveren', vertelt hij.

Het vee staat minimaal 120 dagen per jaar 6 uur per dag buiten. Daarnaast proberen zij 1.500 uur verlengde weidegang te halen. Hun inzet levert 5 cent extra op. 'Maar je hebt er ook echt wel werk van', is zijn ervaring.

'En er komen ook steeds meer regels bij. Niet alleen gericht op weidegang, maar ook wat betreft huisvesting. Denk aan nieuw soort kalverhokken, bepaalde ligbedden voor de koeien, je moet een erkende klauwbekapcursus volgen, er moeten twee drinkpotjes in het groepshok hangen en ga zo maar door', somt de ondernemer op. 'Het financiële voordeel wordt steeds kleiner.'

Naar het dier zelf kijken

'En zijn de voorwaarden wel echt diervriendelijk?', vraagt Tjesje Terwisscha van Scheltinga zich af. 'Als je het aantal uren niet haalt, voldoe je niet aan de eisen, maar eigenlijk kijk je daarmee niet echt naar het dier zelf. De regels zouden best iets 'losser' mogen zijn.'

Haarman Jacob vult aan: 'Als het financiële voordeel echt heel klein wordt, maar de regeldruk wel steeds meer toeneemt, gaan we wel door met weiden, maar dan op onze eigen manier.'

Want de melkveehouder ziet wel de gezondsheidsvoordelen. 'De koeien en het jongvee bewegen meer. Dat is goed voor hun groei en ontwikkeling. En doordat ons jongvee op jonge leeftijd al naar buiten gaat, leren ze weiden. Dat zie je terug in je koppel koeien.'

'Weidegang is keigoed, maar huiskavel is leidend'

Om die reden weidt Versteden dan ook wel het jongvee, zowel thuis als op afstand. 'Dan dragen we toch een beetje aan dat stukje bij.' Hij runt samen met zijn twee broers een melkvee- en akkerbouwbedrijf. Ze hebben tweehonderd melkkoeien, bijbehorend jongvee en 85 hectare landbouwgrond. '61 hectare voor de koeien en 24 hectare akkerbouw', legt hij uit.

Versteden verbouwt bieten, mais en een hectare asperges. De koeien geven op jaarbasis gemiddeld 10.000 liter melk met 4,50 procent vet en 3,90 procent eiwit. En zijn huiskavel is 25 hectare. 'Dat is echt te weinig om weidegang toe te passen.'

Verstedens koeien staan daarom jaarrond binnen, het jongvee loopt wel buiten. 'Weidegang is echt keigoed voor het vee', is zijn ervaring. 'Als we de mogelijkheid hadden gehad, hadden we de koeien ook wel naar buiten gedaan. Beweging is altijd goed. Je ziet dat terug in de diergezondheid.'

Sturen in rantsoen

Aan de andere kant kun je binnen makkelijker sturen in het rantsoen, weet de melkveehouder. 'De voeropname en melkproductie blijven constanter. We zitten nu op gemiddeld 33 liter melk per koe. Door het warme weer, zoals laatst, zakken ze iets. De voeropname is dan lager. Daarom hebben we geïnvesteerd in ventilatoren, zodat er altijd een aangenaam klimaat is in de stal.'

Ook voor de bühne doet Versteden zijn vee graag naar buiten. 'De consument ziet dat liever. Wij krijgen voor de asperges altijd veel mensen op ons erf. Dat wij het jongvee weiden, vinden zij echt een pre. Dat doen wij dan ook graag.'