Vier op de vijf melkveehouders in problemen door mestcrisis

Ruim 73 procent van de ondervraagde melkveehouders die problemen ondervinden bij de mestafzet, geeft aan hierdoor in financiële moeilijkheden te komen. 43 procent kan geen afnemer vinden voor de mest en 22 procent heeft te weinig opslag.

Volgens voorzitter Erwin Wunnekink van LTO-vakgroep Melkveehouderij maken de resultaten 'de wanhoop in de sector' inzichtelijk. 'Je kunt het hebben over geld en techniek, maar wat mij raakt is wat het psychisch met boeren doet.'

Wunnekink merkte de afgelopen weken tijdens ledenbijeenkomsten van de LTO-vakgroep dat de mestcrisis boeren ook psychisch raakt. 'Bij elke bijeenkomst kwamen er melkveehouders naar mij toe met de tranen in de ogen omdat de emoties hoog zitten. De wanhoop is groot. Dat zie je terug in het onderzoek, dat ze het echt niet meer zien zitten.'

De impact op individuele bedrijven is volgens Wunnekink groot. 'De onzekerheid voor bijvoorbeeld PAS-melders knaagt al jaren, maar de huidige mestcrisis dreigt binnen twee jaar op een koude sanering uit te draaien.'

Het wordt steeds duidelijker dat het vervallen van derogatie, de invoering van bufferstroken en het aanwijzen van nieuwe met nutriënten verontreinigde gebieden grote impact hebben op de sector. Uit het onderzoek van LTO blijkt dat 26 procent, ruim een kwart van de bedrijven, vorig of dit jaar voor het eerst mest moest afzetten.

De mestafzetkosten voor melkveehouders bedragen tienduizenden euro's of ze kunnen de mest niet kwijt. In het laatste geval kan de schade volgens Wunnekink in de tonnen oplopen door boetes of faillissementen.

Volgens de voorman van LTO Melkveehouderij wordt de pijn door veel boeren dit jaar al gevoeld. 'Dat wordt deels veroorzaakt door een tekort aan fysieke afzetruimte, maar ook deels door de weersinvloeden. Vorig jaar was het in het voorjaar lang nat, waardoor aan het eind van het seizoen meer mest overbleef. Dit jaar is het voorjaar opnieuw nat.'

Volgend jaar wordt de impact nog veel groter, verwacht Wunnekink. 'Dan komt de man met de hamer pas echt, als de gebruiksnorm verder wordt teruggebracht met 30 kilo naar 200 kilo stikstof per hectare.'

Door het teruggaan in de mestplaatsingsruimte, verwacht 66 procent van de melkveehouders dit jaar meer kunstmest te moeten kopen dan voorgaande jaren. Ze ervaren ook problemen met het maken van afspraken met mestafnemers en -intermediairs. 18 procent zegt dat afspraken niet worden nagekomen en bij 22 procent moet de mest worden afgezet op het moment dat het niet past.

De sociaal-emotionele impact van de mestcrisis blijkt duidelijk uit het LTO-onderzoek. 39 procent van de melkveehouders voelt zich machteloos, 35 procent ervaart stress en 52 procent maakt zich zorgen over de toekomst van het bedrijf. Daarnaast geeft 24 procent aan de gevolgen niet goed te kunnen overzien, 17 procent weet door de mestcrisis niet of het bedrijf nog kan worden overgedragen en 8 procent overweegt te stoppen. Slechts 6 procent ervaart geen gevolgen.

De zorgen van melkveehouders klinken ook door in de vele open antwoorden. 'De kosten voor de mestafzet zijn zo hoog, dat er geen inkomen overblijft', schrijft een deelnemer aan de enquête. Een andere: 'De puzzel wordt steeds lastiger en duurder. Dat voelt oneerlijk omdat we de mest goed kunnen gebruiken op eigen land.' En: 'Dit houden we simpelweg geen twee of drie jaar zo vol.'

Overname wordt onmogelijk

Sommige ondernemers geven er nu de brui aan. 'Door alle overheidsmaatregelen van de laatste jaren heeft onze zoon besloten niet verder te gaan met melken', schrijft een melkveehouder. 'Hij is 35 jaar en is sinds 2011 in maatschap met mij.' En een jonge boer geeft aan dat hij het bedrijf binnen een jaar of vijf wil overnemen, 'maar met de huidige mestproblematiek zie ik dat niet snel slagen'.

Een ander: 'Als jong gezinsbedrijf zijn wij altijd grondgebonden geweest. Ik ben het plezier volledig kwijtgeraakt door deze doldwaze regelgeving. Het is zo onlogisch allemaal, dat ik overweeg te stoppen als er niets verandert. Ik laat mijn leven niet verder verpesten door jaarlijks zotte opgelegde regelgeving. Ik ben er echt zo klaar mee. En velen met mij.'

Wunnekink voorspelt dat de mestcrisis juist gezinsbedrijven gaat treffen, als het beleid niet verandert. 'Een heleboel bedrijven drijf je op deze manier het ravijn in. Er is een groep melkveehouders die zich wel redt, maar het zijn juist de normale gezinsbedrijven met 80, 100, 150 tot 200 koeien die straks grotendeels weg zijn. Als dit de bedoeling is van de overheid, dan hanteren ze de tactiek van de verschroeide aarde.'

Georkestreerde of chaotische krimp

De sector staat voor een opgave, dat ontkent Wunnekink niet. 'Maar je kunt kiezen voor georkestreerde krimp met flankerend beleid of voor chaotische krimp waarbij individuele bedrijven in de problemen komen. Wat nu ontstaat, is chaotische krimp. Er gaan bedrijven crashen die relatief extensief zijn, nooit kozen voor het grote groeien en onder de derogatie netjes de eigen mest konden gebruiken.'

De sector heeft volgens Wunnekink flankerend beleid nodig dat in de tijd wordt gezet, met randvoorwaarden. 'Beleid dat ervoor zorgt dat bedrijven die door willen ook door kunnen. En dat bedrijven die willen stoppen dit op een goede manier kunnen doen. Maak gebruik van de natuurlijke afname van bedrijven in de melkveehouderij. Wat je nu krijgt is dat melkveehouders die eigenlijk door wilden, gedwongen worden te stoppen.'

Demissionair landbouwminister Piet Adema verschuilt zich onterecht achter Brussel, vindt Wunnekink. 'Hij zegt niks te verwachten van Europa. Dan verstop je jezelf achter democratie. Want bij wie moeten wij dan zijn voor een oplossing? De minister gaat de confrontatie in Brussel niet aan om een zachte landing te creëren. Terwijl het vervallen van de derogatie onwetenschappelijk is', stelt hij.

Kaalslag in melkveehouderij

'Straks concluderen we over vijf jaar dat er een kaalslag is geweest in de sector. Maar als dan de doelen nog niet zijn gehaald voor de waterkwaliteit, wat gaan we dan doen?', vervolgt Wunnekink. 'Graslandderogatie hebben we echt keihard nodig.'

Uit het onderzoek van LTO blijkt dat melkveehouders het nut van een graslandderogatie zeker zien. 76 procent van de ondervraagden ziet een derogatie op blijvend grasland als passend voor het eigen bedrijf. 87 procent geeft aan een derogatie op al het grasland ook passend te vinden, zowel blijvend als tijdelijk.

Extensiveren door extra grond aan te kopen of koeien weg te doen, zien de meeste melkveehouders niet zitten. Waarschijnlijk om de financiële gevolgen. Krap 31 procent ziet een ruimere vrijwillige opkoop als een passende oplossing. Melkveehouders noemen ook een GVE-norm, evenwichtsbemesting en de afrekenbare stoffenbalans als goede opties.

‘Met de huidige melkprijs lukt het net’

De Brabantse melkveehouder heeft ruim honderd koeien en deed altijd mee met de derogatie, maar hij stopt daar volgend jaar mee. ‘Dan wegen de voordelen niet meer op tegen de nadelen. We gaan dan meer mais telen.’

Op dit moment betaalt Vermeulen bijna 30 euro per kuub voor de mestafzet. Dit jaar liggen deze kosten voor zijn bedrijf zo’n 15.000 tot 20.000 euro hoger dan in 2022.

‘Met de huidige melkprijs zouden we er net uit moeten kunnen komen. Maar er hoeft maar iets te gebeuren en je krijgt het niet meer betaald’, geeft Vermeulen aan.

Kosten spreiden

De Brabantse melkveehouder kiest ervoor de mest gedurende het jaar steeds in kleine beetjes af te voeren. ‘Dit doen we om de kosten te spreiden en de cashflow te bewaken’, legt hij uit.

‘Maar het plannen wordt steeds lastiger. In het verleden werd de mest vrij snel opgehaald, nu wordt dat moeilijk. Daarnaast proberen we wat extra grond te pachten. Meer grond kopen is te duur.’

‘Volgend jaar gaat het er goed inhakken’

Tot nu toe kon de Utrechter alle mest van zijn bedrijf met 85 koeien ongeveer op eigen grond plaatsen. ‘Soms konden we nog iets aanvoeren, een ander jaar moesten we iets afvoeren. Afhankelijk van het aantal koeien.’

Hoe het dit jaar uitpakt, weet hij nog niet helemaal. De Jong heeft iets minder koeien door wat meer uitval en minder jongvee. ‘Maar volgend jaar gaat de mestnorm verder terug naar 200 kilo stikstof per hectare. Dan gaat het er goed inhakken’, verwacht hij.

Veenweidegebied

De Jong zit in een veenweidegebied waar melkveehouders het niet zo gewend zijn om mest af te voeren. Daar komt volgend jaar verandering in. De melkveehouder is van plan grond bij te kopen of te huren. ‘Mits het te vinden is.’

Grond is zeer gewild en dus niet makkelijk te verkrijgen, redeneert De Jong. ‘Hogere kosten betekent investeringen uitstellen. De melkprijs zal ook heel bepalend zijn voor de mogelijkheden.’