Veenweideboer experimenteert meer en meer met vernatting

Het waterpeil in de veenweide moet hoger van het kabinet. Het zorgt voor onrust in Friesland, de provincie met de grootste CO2-reductieopgave. Boeren experimenteren, maar per 2030 jaarlijks 1 megaton CO2 minder? Hoe realistisch is dat?

Veenweideboer+experimenteert+meer+en+meer+met+vernatting
© ANP

Van de 145.000 hectare boerengrond in de veenweide moet naar schatting zo'n 60 procent, 90.000 hectare, worden vernat om de broeikasgasemissie te verminderen. Dat raakt duizenden boeren in Friesland, Noord- en Zuid-Holland, Utrecht, Overijssel en Groningen.

Minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat gooide eind vorig jaar de knuppel in het hoenderhok. Het grondwaterpeil moet omhoog naar 40 tot 20 centimeter onder maaiveld. Dat remt de bodemdaling en CO2-uitstoot van het veen. Dat kan via het inbrengen van oppervlaktewater in het grondwater met waterinfiltratietechnieken als onderwater- en drukdrainage.

Friesland heeft met 0,45 megaton equivalent de grootste reductieopgave. Volgens gedeputeerde Douwe Hoogland (PvdA) moet vanuit het Rijk nog meer gebeuren om CO2 te reduceren. Daarmee gaat de overheid verder dan het Friese veenweideprogramma. Dat zei hij vorige week in de Provinciale Staten nadat onrust was ontstaan over een brief waarin het provinciebestuur meldt dat het provinciale veenweideprogramma 'niet afdoende' lijkt. 'Het gaat om indicatieve getallen vanuit het Rijk. Er is nog niets vastgesteld. In gebiedsprocessen kijken we wat wel en niet mogelijk is.'


Kritiek van BBB en LTO Noord

Het leidde tot kritiek van BBB en LTO Noord. 'Het college lijkt een voorschot te nemen op uit te voeren maatregelen en aanscherping van het beleid. Dat zit ons niet lekker', aldus BBB-Statenlid Abel Kooistra. Vooralsnog houdt het Friese college vast aan het vastgestelde beleid.

In West-Nederland is ook kritiek. Scheidend LTO Noord-themahouder westelijke veenweidegebieden Aad Straathof vindt dat het Rijk 'veel te ver' gaat. 'Harbers dicteert door concrete peilen te benoemen. Dat is best eng. Het antwoord ligt in de regio, niet in Den Haag.'

'Hoe moeilijk kan het zijn, zei een Statenlid. Je zet het peil omhoog en dan is het klaar.' Met deze uitspraak schetst landbouwadviseur Bouwe Bakker hoe over peilverhoging wordt gedacht. 'Ze staan er niet bij stil dat boeren in de knel komen.'


Droogte geeft duwtje in de rug

Agrarisch ondernemers experimenteren wel steeds meer met het vernatten van percelen. Om muizen te verdrijven, besproeien Friese melkveehouders hun land. Door die ervaring zijn ze nu minder huiverig het land te vernatten. Het tegengaan van de droogte in de zomer geeft nog een duwtje in de rug om een hoger peil te testen.

In West-Nederlandse polders experimenteren agrarisch ondernemers volop met waterinfiltratie. In Friesland bleef dat beperkt tot een paar hectare. Daar komt verandering in. Bij Akkrum leggen twee melkveehouders honderden hectares onderwater- en drukdrainage aan. 'Omdat het om slechter doorlatend veen gaat, moeten de buizen dichter bij elkaar liggen. Dat vergt een grotere investering', geeft Bakker aan.


De start van een pilot met onderwaterdrainage bij het Overijsselse Staphorst.
De start van een pilot met onderwaterdrainage bij het Overijsselse Staphorst. © Ruud Ploeg

Het gaat in West-Nederland ook niet snel genoeg, stelt Straathof. 'Bij waterschappen speelt de vraag of je de maatregelen overlaat aan boeren en zij voor de kosten opdraaien, of dat het ook een overheidstaak is. Stichtse Rijnlanden helpt boeren, daar is nu 1.500 hectare gedraineerd. Maar er zijn ook waterschappen waar nog niks gebeurt.' Wel staat het gebrek aan beschikbaarheid van zoetwater de aanpak via infiltratie in de weg, vooral in Zuid-Holland.

Deltacommissaris Peter Glas moet zorgen dat de waterschappen de veenweideaanpak meer prioriteit geven, vindt Straathof. 'Ik geef hem de winstwaarschuwing dat doelen zo niet worden gehaald. Glas gaat als onafhankelijk bestuurder over de grote lijnen bij de beschikbaarheid van zoetwater. Er zijn honderden miljoenen euro's voor vrijgemaakt. Maar er zijn waterschappen en provincies die te weinig maatregelen nemen.'

Alleen hydrologische maatregelen zijn niet genoeg, er zijn ook bodemmaatregelen nodig. Peilverhoging werkt niet in elk gebied. In delen van Friesland zijgt water weg naar de lagergelegen Noordoostpolder. Bij kwel en slecht doorlatend veen is drainage ook weinig effectief.


Klei in het veen mengen biedt dan een optie, al staat de techniek nog in de kinderschoenen. Het Louis Bolk Instituut legde vorig jaar twintig proefvelden aan in Friesland, Zuid-Holland, Noord-Holland en Utrecht. In Friesland wordt gewerkt met waddenslib uit de haven van Harlingen. 'We monitoren het effect van het slib en de zoutgehaltes. Het land moet niet verzilten', zegt Maaike van Agtmaal van het Louis Bolk Instituut.

Klei aanbrengen heeft effect, maar het is onduidelijk in welke mate bij welke klei- en veensoort. 'We zien in het lab dat de veenafbraak afneemt als we klei toevoegen. We doen nu onderzoek naar dertig soorten klei op drie soorten veen.'

Nieuw zijn twee proefboerderijen in de Friese veenweidepolder Hegewarren. Hier vinden binnenkort onderzoeken plaats om de landbouw in de benen te houden bij vernatting. Dit gebeurt eventueel met alternatieve teelten.


Aan het stuur blijven

Boeren moeten bij deze proef aanhaken, vindt Geart Benedictus, die namens zeven landbouwpartijen in het Friese veenweideoverleg zit. 'Friese boeren moeten aan het stuur blijven. Zij kennen het gebied door en door.' Hij heeft zijn twijfels bij de alternatieve natte teelten. 'Het ontbreekt nog aan een afzetmarkt.'

Om de maatregelen in de veenweide uit te rollen, zijn naast effectieve proeven ook schaderegelingen voor inkomstenverlies, een grondbank en miljoenen euro's van het Rijk onontbeerlijk, stellen de betrokkenen. In Friesland is een schaderegeling in de maak. De provincie stelt het flankerend beleid eind dit jaar vast. Daarna volgt in Brussel nog een controle op staatssteun.


Nieuwe waterschapsbestuurders

Veel hangt ook af van de nieuwe colleges in de waterschappen. Straathof, vers gekozen in het Hoogheemraadschap van Rijnland (BBB), hoopt de problematiek meer onder de aandacht te brengen. Dat de veenweideopgave nu onderdeel is van het Nationaal Programma Landelijk Gebied helpt niet mee, denkt hij. De samenhang van bodemdaling met andere watermaatregelen en stikstof moet nu worden meegewogen.

Blijft er toekomst voor veenweideboeren? Benedictus twijfelt daar niet aan. 'Natuurliefhebbers willen dat de veenweide moeras wordt. Maar dan stoot je meer lachgas en methaan uit. Daar schiet je per saldo niet veel mee op.'

Het is volgens Benedictus noodzakelijk dat boeren het gebied blijven beheren, maar het wordt wel extensiever. 'Jonge boeren hebben combibedrijven voor ogen. Ze willen jongvee in de veenweide weiden en daarbuiten minder extensief werken. Dat ze zo met hun toekomst bezig zijn, vind ik hoopvol.'



Jaap Formsma
Jaap Formsma © Niels de Vries

‘Peilverhoging heeft hier geen zin’


Niet alleen watermaatregelen, maar ook bodemmaatregelen kunnen de oxidatie van veen remmen. Daarvan is melkveehouder Jaap Formsma uit het Friese Scherpenzeel overtuigd. ‘Het sluit aan bij de boerenpraktijk. Het is een beproefde methode die ook bij ruilverkavelingen wordt ingezet.’

Formsma boert in de Groote Veenpolder, op een steenworp afstand van Flevoland. Peilverhoging heeft daar geen zin, zegt hij. ‘Het water zijgt weg naar de Noordoostpolder. Peilverhoging heeft hier geen effect. Vanachter het bureau worden er vaak oplossingen verzonnen. In werkelijkheid is het niet zo simpel.’

De boeren bedachten daarom wat anders om de veenoxidatie te remmen. In de pilot Overlagen brachten zij 20 tot 30 centimeter klei of zand op de veengrond aan. Doordat het veen aan minder zuurstof wordt blootgesteld, hopen zij dat de veenoxidatie vermindert. Naar verwachting worden volgend jaar metingen gedaan. ‘Dan is de grond tot rust gekomen. Ik heb er veel vertrouwen in. Deze grond zal een lagere CO2-uitstoot hebben dan pure veengrond.’

Niet alleen worden proeven met zand en klei gedaan, ook slib werd aangebracht. ‘Het is mooi dat zo’n reststroom kan worden gebruikt’, stelt de melkveehouder.



Quno Onderwater
Quno Onderwater © René Faas

‘Hele polders worden nu gedraineerd’


Op een deel van het perceel van Quno Onderwater in het Zuid-Hollandse Zoeterwoude ligt al elf jaar een waterinfiltratiesysteem. Hij zou wel verder willen met drukdrains. ‘Wanneer er een volledige aanlegvergoeding komt, stap ik zonder meer in.’

Hoeveel effect de onderwaterdrainage heeft, vindt Onderwater heel lastig te zeggen. ‘Ik heb er geen officieel hoogtekaartje bij gepakt, maar dat de bodemdaling remt, blijkt wel uit onderzoeken. Bovendien is mijn land eerder begaanbaar dan vroeger. Nog steeds zie ik water bij de eindbuizen in of uit het perceel gaan, afhankelijk van de omstandigheden. Er gebeurt echt iets.’

Onderwater merkt dat de hoogheemraadschappen en provincie Zuid-Holland steeds meer projecten starten om boeren te ondersteunen bij de aanleg van drainage. ‘Vroeger ging het om een klein stukje. Nu worden systemen in hele polders van zo’n 300 tot 400 hectare aangelegd.’

Zaak is wel dat de overheden de neuzen dezelfde kant op krijgen. ‘Dat is het moeilijke. Het werkt niet als de ene boer wel wil meewerken en de andere niet. Dan ontstaat er een badkuip, omdat de bodem iets sneller daalt dan bij diegene met een waterinfiltratiesysteem. Daar heeft niemand wat aan.’



Merijn van Vilsteren
Merijn van Vilsteren © Robin Britstra

‘We nemen een risico met zomerplasdras’


Melkveehouder Merijn van Vilsteren uit het Overijsselse Mastenbroek legde vorig jaar voor het eerst zomerplasdras aan. Hij was er in eerste instantie wat huiverig voor, maar het pakte goed uit.

‘We namen een risico. Als het na half augustus gaat regenen, wordt het land niet meer droog. Als het gras dan tien weken staat, heb je een hoop stress. Je kunt dan een hoop rotzooi binnenhalen’, weet Van Vilsteren. Hij geeft daarmee zijn twijfels aan over de GLB-pilot Vooruitboeren op water en veen van agrarisch collectief Noordwest-Overijssel. ‘Het viel gelukkig heel erg mee. We hebben fantastisch mooi hooi binnengehaald.’

Van Vilsteren wilde ook experimenteren met een hoger slootpeil. ‘Het plan was om het 20 centimeter te verhogen. Dat is nog niet gelukt. Het is voor mij ook afwachten of we er de bodemdaling mee kunnen remmen. Het is een hele uitdaging om het water echt het veen in te krijgen. Wel heeft het effect op de droogte, zodat er tijdens droge periodes ruim voldoende water in de sloot staat.’

Toekomstperspectief ziet hij voldoende in de polder. ‘Ik merk bij de politiek meer waardering dat boeren het landschap beheren. Dat ze de hele polder onder water willen hebben en ons weg willen hebben, is verleden tijd.’

Lees ook

Marktprijzen

Meer marktprijzen

Laatste nieuws

Nieuwste video's

Kennispartners

Meest gelezen

Nieuw op MechanisatieMarkt.nl

Meer advertenties

Vacatures

Weer

  • Zaterdag
    14° / 8°
    20 %
  • Zondag
    15° / 4°
    20 %
  • Maandag
    11° / 8°
    95 %
Meer weer