Heemraad Rijn en IJssel: 'Watersysteem toe aan grondige aanpassing'

'Ons huidige watersysteem heeft lang goed gefunctioneerd', zegt heemraad Peter Schrijver van waterschap Rijn en IJssel. 'Door het veranderende klimaat zit er wel een grens aan de mogelijkheden om water vast te houden.'

Heemraad+Rijn+en+IJssel%3A+%27Watersysteem+toe+aan+grondige+aanpassing%27
© Stijgende kostprijs blijft grote uitdaging voor tuinbouwsector

Meer water vasthouden om de gevolgen van extreem droge jaren in de hand te kunnen houden. Juist dat is één van de belangrijkste opdrachten van de waterschappen voor de komende jaren. Voor waterschap Rijn en IJssel is die niet nieuw. 'Droogte is al langer een probleem in Oost-Nederland', weet heemraad Schrijver: 'De grondwaterstand daalt al jaren.'

Het waterschap heeft al de nodige projecten om die daling aan te pakken, vooral gericht op natuurgebieden. Deze aanpak was echter fragmentarisch en vooral gericht op beek- en natuurherstel. '2018 was echter extreem droog, sinds 1976 was het nooit zo droog geweest. In 2019 en 2020 volgden eveneens droge jaren. En in 2022 was het nog droger dan in 2018. Dat heeft ons denken over de aanpak van droogte en klimaatverandering versneld.'


Extreme buien

Volgens de hydroloog van het waterschap Nila Taminiau heeft het huidige watersysteem lang prima gefunctioneerd. 'We hebben grondeigenaren altijd goed kunnen bedienen. We krijgen nu echter steeds meer te maken met droge periodes, maar ook met extreme buiten.'

Maatwerk is nodig, maar dat is wel een grote opgave die veel geld kost

Nila Taminiau, hydroloog van waterschap Rijn en IJssel

Nederland mag zich in haar ogen gelukkig prijzen dat er wel voldoende water beschikbaar is. Dat is elders in Europa niet zo. 'Door de warme zomers verdampt er meer, we voeren veel water af en we beschikken nog over onvoldoende mogelijkheden om water beter vast te houden. Dat is nodig, want we willen niet dat de grondwaterstand en grondwatervoorraad teruglopen.'

Het is daarom nodig om op den duur jaarlijks 100 millimeter extra water toe te voegen aan het grondwater. Dat lost niet alles op, maar periodes met grote droogte worden dan wel korter, verwachten Schrijver en Taminiau. 'Je kunt er geen extremen mee voorkomen.'


Kijken naar beste mogelijkheden

Grote vraag is natuurlijk hoe dat te doen. Het werkgebied van Rijn en IJssel is hydrologisch gezien heel divers. Per deelgebied moet dus bekeken worden wat de beste mogelijkheden zijn. Taminiau noemt grofweg een paar mogelijkheden: zorgen dat het water niet via de beken wegstroomt, water lokaal zo lang mogelijk vasthouden en daarbij hoog in het systeem beginnen, drainage verhogen en ombouwen naar peilgestuurd.

Dat wordt maatwerk, waarbij alle grondeigenaren en belanghebbenden nodig zijn. 'We zijn al in gesprek, alle partijen delen onze ambities', stelt Schrijver. 'Het is een grote opgave die veel geld kost. We hebben berekend dat we er tot 2050 1 miljard euro voor nodig hebben.'

Een en ander wil niet zeggen dat er nog niets in het werkgebied van Rijn en IJssel gebeurt. Binnen de landgoedzone rond de Baakse Beek wordt sinds vijf jaar gewerkt aan een robuuster watersysteem. Dat gebeurt samen met de landgoedeigenaren, provincie Gelderland en gemeente Bronckhorst. Met dit duurzame watersysteem moeten de landgoederen in de toekomst bestand zijn tegen de gevolgen van klimaatverandering.

Er is inmiddels een biologisch bedrijf ingeplaatst, sommige boeren zijn versneld gestopt en anderen zijn overgestapt op een extensievere bedrijfsvoering. 'Het is een mooie casestudie', zegt Schrijver. 'Ik moet er wel bij zeggen dat dit een relatief gemakkelijk project is. We hebben te maken met een gering aantal grondeigenaren. De maatregelen hebben impact op de pachters, maar dit zijn relatief kleinere en extensievere bedrijven. Die hebben meer mogelijkheden om zich aan te passen.'


Grotere rol techniek

De heemraad realiseert zich dat een dergelijke aanpak niet in ieder gebied past, zoals in puur agrarische gebieden met grotere en intensievere bedrijven. 'Dat zijn gebieden waar techniek een grotere rol kan spelen. Daar moet je gaan sturen en niet alles aan de natuur overlaten.'

De droogteaanpak wordt onderdeel van het Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG), waarin ook de stikstofproblematiek en het waarborgen van de waterkwaliteit worden aangepakt. Dat wordt een zoektocht waar geen blauwdruk voor bestaat, stelt Taminiau.


Duikers kunnen worden afgesloten, zodat water langer wordt vastgehouden op boerenland.
Duikers kunnen worden afgesloten, zodat water langer wordt vastgehouden op boerenland. ©

Ze benadrukt dat het om maatwerk gaat. 'Je moet kijken naar het watersysteem, de watergangen en de bodemgesteldheid. Kijken hoe je die 100 millimeter water kunt vasthouden en welke consequenties dat heeft voor grondeigenaren.' Dat laatste bracht het waterschap al in kaart als eerste inschatting. 'We zien dat op het sommige plekken te nat wordt voor grasgroei. Het gaat om 7 procent van het areaal, maar in 40 procent van de gevallen krijg je minder droogteschade.'

De hydroloog wijst erop dat het om een langdurig proces gaat. 'Je moet het eerst met alle betrokken partijen met elkaar eens worden over welke kant het op moet. Dan moet je met agrarisch ondernemers praten, draagvlag creëren en financiering regelen. Vervolgens plannen uitwerken en dan komt de uitvoering pas.'


Verkaveling

Daar hoort ook verkaveling bij en dat proces kost decennia, wijzen andere gebiedsprocessen volgens Taminiau uit. Ze stelt ook dat er sprake is van een continuproces. 'Je bent nooit klaar. Onze horizon is echter 2050. Al hopen we in 2035 al het nodige op watergebied te realiseren.'

Hydroloog en heemraad wijzen daarvoor naar Winterswijk. Daar spreken de gebiedspartijen al met elkaar over een integrale gebiedsaanpak. Ze hopen daarbij op handelingsperspectief van het Rijk. 'Ruimte om zelf te bepalen of je linksom of rechtsom gaat en geen top-downbenadering.'


Wat doet het waterschap en wat kunnen boeren zelf

Waterschap Rijn en IJssel stelt stuwen in op een hoog peil en vermindert nu al de afvoer bij gemalen. Dat gebeurt om water in watergangen en plassen te bewaren en de grondwatervoorraad zo veel mogelijk aan te vullen. Met gebiedspartners worden de mogelijkheden bekeken om actief water op te slaan en te infiltreren in retentiegebieden langs beken. Het waterschap stelt daarnaast advies en materialen beschikbaar die boeren in staat stellen om water vast te houden op of nabij hun eigen percelen. Net als duikerafsluiters en droogtestuwen om meer water in kavelsloten te houden en materialen om de buisdrainage aan te passen en zo meer water vast te houden in de bodem. Zo kan bijvoorbeeld water worden vastgehouden in de bodem door buisdrainage gestuurd te maken. Dat kan door het plaatsen van een haakse bocht op het uiteinde van de drains en deze bocht met een stukje pvc-buis geheel omhoog te plaatsen. Ook bestaat de mogelijkheid om in sloten afsluiters in de duikers te plaatsen. Boeren kunnen drainage en stuwen ook zelf op een hoog peil zetten, waardoor de effecten van de droogte in het voorjaar of richting de zomer worden uitgesteld. Via project 'Elke druppel de grond in' kunnen boeren contact opnemen met het waterschap om dit soort mogelijkheden te bespreken. Gebiedsmakelaars hebben kennis en materialen beschikbaar. Inmiddels hebben al vierhonderd boeren of groepen boeren die weg bewandeld. 'Zij zijn volop aan het experimenteren', volgens heemraad Peter Schrijver. 'Je ziet dat ze dan al de rand opzoeken van wat kan. Dat is hoopvol.'

Lees ook

Marktprijzen

Meer marktprijzen

Laatste nieuws

Nieuwste video's

Kennispartners

Meest gelezen

Nieuw op MechanisatieMarkt.nl

Meer advertenties

Vacatures

Weer

  • Woensdag
    17° / 8°
    20 %
  • Donderdag
    12° / 7°
    20 %
  • Vrijdag
    12° / 9°
    70 %
Meer weer