Hoogwaterboerderij zoekt boerenperspectief in veenweidegebieden

De Hoogwaterboerderij van KTC Zegveld in provincie Utrecht draait nu als onderdeel van project Boeren bij Hoog Water ruim een jaar. Hoe staat het ervoor? Zijn er al resultaten van het project te delen en conclusies te trekken?

Hoogwaterboerderij+zoekt+boerenperspectief+in+veenweidegebieden
© Marjolein van Woerkom

De onderzoekers ontwierpen de Hoogwaterboerderij met 35 hectare aan drukdrainage, waardoor er hoge en lage grondwaterstanden gerealiseerd kunnen worden. Het project werd als Klimaatmax ingericht. 'Op één doel gaan we maximaliseren: de reductie van broeikasgassen. We gaan onderzoeken wat voor economisch haalbaar bedrijfsontwerp met melkvee daarbij past met minimaal gebruik van kunstmest en krachtvoer', legt programmaleider Frank Lenssinck uit. Uitgangspunt werd een grondwaterstand van 20 centimeter beneden maaiveld.


De Hoogwaterboerderij is onderdeel van project Boeren bij Hoog Water. Aanleiding was het Klimaatakkoord van Parijs, waarin werd afgesproken dat de broeikasgasemissies teruggebracht moesten worden. Om die uitstoot te verminderen, is het verhogen van het grondwaterpeil in de veenweiden onontkoombaar. Een te laag grondwaterpeil is niet goed, maar een te hoog peil kan ook leiden tot meer uitstoot. Uit een literatuurstudie bleek dat op basis van de huidige kennis het optimum van het grondwaterpeil rond de 20 centimeter onder maaiveld ligt. Onderzocht wordt of bij deze grondwaterstand technisch en bedrijfseconomisch gezien nog steeds koeien gehouden kunnen worden.

Meteen werd duidelijk dat je 35 hectare niet 'even' naar een grondwaterstand van 20 centimeter beneden maaiveld brengt. 'We dachten, misschien naïef, dat we een vlakdekkend grondwaterpeil konden realiseren', zegt Lenssinck. Maar de praktijk blijkt weerbarstiger.

'Kweldruk, samenstelling van de grond, waterlopen, diversiteit in percelen, historie, hoogte, gebruik, bemesting en afstanden, het heeft allemaal invloed op de grondwaterstand', zegt collega Wim Honkoop. 'Binnen een perceel kan het peil dus flink fluctueren.'

Boeren vragen hier zelfs al om een hoger peil

Frank Lenssinck, programmaleider Boeren bij Hoog Water

Eigen put

Daarbij is de techniek om waterstanden te regelen ook nog een uitdaging. 'Individuele percelen met een eigen put en regeling kosten ontzettend veel geld', verklaart hij. 'Daarnaast blijkt dat je de techniek regelmatig moet ijken. Ook kunnen we de putten niet automatisch digitaal sturen of uitlezen, alles moet handmatig. Dus ook dat is nog een (financiële) zoektocht.'

'De consequentie is dat we nu al moeten uitgaan van een compromis', concludeert Lenssinck. 'Sommige percelen of delen van percelen zullen inderdaad de grondwaterstand van -20 centimeter halen, maar andere doen dat niet. Dus we zullen waarschijnlijk uitgaan van een bandbreedte van -30 centimeter verschil. Dat is al een nobel streven. In de praktijk zal de boer zijn handen vol hebben om een peil van 40 centimeter beneden maaiveld te realiseren.'


Verschillende koerassen

De Hoogwaterboerderij is een echt melkveebedrijf met 120 melkkoeien en twee robots. Er worden verschillende koeienrassen ingezet om de draagkracht van de bodem in kaart te brengen. Op de hoge percelen lopen Holstein- en Jersey-koeien en op de percelen met een lage grondwaterstand loopt een koppel Holstein-koeien, als referentie. Bovendien worden de drie groepen apart gevoerd om zo op latere termijn conclusies te kunnen trekken over de hoeveelheid gras, de kwaliteit en de oogstbaarheid ervan ten opzichte van de melkproductie.

Project Boeren bij Hoog Water loopt nog te kort om daar al concrete resultaten te zien. 'We zien nog geen verschil in voedingswaarde en productie', zegt Honkoop. 'Wat wel al interessante discussies oplevert, zijn de resultaten wat betreft de draagkracht van de bodem. We konden dit voorjaar geen verband tussen grondwaterpeil en draagkracht ontdekken. Dit vroege voorjaar was er ook nauwelijks verschil in grondwaterstand tussen de hoog- en laagwaterpercelen.'

De praktijk blijkt dus vol verrassingen te zitten. Is dit dan wel een realistisch perspectief voor de agrarisch ondernemer op de lange termijn? 'De boer krijgt er een taak bij', stelt Lenssinck. 'Watermanagement zal een onderdeel worden van de melkveehouderij in veenweidegebieden. Ik zie de veehouder ook nog niet geregeld handmatig zijn grondwaterstanden regelen, maar misschien zijn er gaandeweg andere oplossingen te vinden.'


Muizenplagen

Toch zien boeren zelf ook de noodzaak van een hoger grondwaterpeil in, gaat de programmaleider verder. 'Ze vragen hier zelfs al om een hoger peil. 70 of laat staan 100 centimeter beneden maaiveld, is niet meer van deze tijd. Door de droogte van de laatste jaren en de muizenplagen, zijn boeren meer gaan beseffen dat een hogere waterstand ook economische voordelen voor hen heeft.'

De Hoogwaterboerderij heeft in ieder geval nog genoeg te ontdekken en uit te vinden. Dit komend jaar is de grondwaterstand al beter ingeregeld en kunnen de onderzoekers ook naar andere aspecten gaan kijken. Wat betekent dit bijvoorbeeld voor de grassamenstelling? Is Engels raaigras dan niet meer de oplossing? Wat betekent een hoger peil voor de buffercapaciteit van een perceel?

Al met al zal het nog even duren voordat er een praktisch en rendabel bedrijfsconcept ligt, maar ook dat is pionieren. Lenssinck is hoopvol: 'Uit nieuwe uitdagingen die op de sector afkomen ontstaan vaak de mooiste innovaties.'


'Veenweideboeren zijn de sleutel in dit verhaal'


Aad Straathof is 2,5 jaar geleden benoemd tot LTO Noord-themahouder Veenweiden. Hij is intensief bij de Hoogwaterboerderij betrokken en ziet de urgentie ervan in.

U bent enthousiast over de Hoogwaterboerderij?

'Ja. Het laat zien dat belastinggeld ook op de langere termijn goed besteed wordt. Collega-boeren die nu al onderwaterdrainage hebben liggen, zijn koplopers. De Hoogwaterboerderij moet je zien als voorbeeldbedrijf. Het spreekt het peloton boeren aan dat nog geen stappen heeft genomen en laat op praktijkschaal zien hoe haalbaar het is. Daarom is het goed dat ook tegenvallers naar buiten komen. Alleen door transparantie kan je mensen over de streep trekken en van die tegenvallers wordt ook weer geleerd.'


Aad Straathof, LTO Noord-themahouder Veenweiden
Aad Straathof, LTO Noord-themahouder Veenweiden © Bert Hartman


Maar het kent ook een kostenplaatje

'De proeven die gedaan worden op de Hoogwaterboerderij moeten boeren inderdaad aanspreken om grote investeringen te doen. Ik vind het niet redelijk wanneer alle kosten op het bord van de boer komen. Het levert ook maatschappelijke baten op, dus we moeten inzetten op cofinanciering. Daarnaast moet de overheid het ook gunnen dat er af en toe wat misgaat en dus niet meteen de stekker eruit trekken als dat gebeurt. Niks doen is geen optie.'


Heeft boeren in veenweiden dan nog wel toekomst?

'In het Klimaatakkoord is afgesproken dat we de CO2-emissies naar beneden zullen brengen. LTO heeft zich aan die afspraak verbonden en zich ten doel gesteld 1 megaton emissie via de veenweiden terug te dringen. De veenweideboer is de sleutel in dit verhaal. Hij zorgt voor betaalbaar onderhoud van het veenweidelandschap, produceert eerlijk voedsel, verhoogt de biodiversiteit en zorgt dat de klimaatdoelen worden gehaald. Ik durf bijna te zeggen dat een boer op veen meer toekomst heeft dan een boer die niet op veen zit, want veenweideboeren kunnen meer doelen realiseren dan productie alleen. Daarmee valt de politiek wellicht wel te overtuigen.'


Hoe nodig is dat?

'De verkiezingsuitslag laat zien dat we actief moeten blijven communiceren hoe de boer in de veenweiden kan blijven. Daarom vind ik ook dat ik een ambassadeursrol heb. We moeten trots zijn op de veenweideboeren. Al eeuwenlang hebben ze te maken met natuurlijke handicaps. Dat maakt ze innovatief en daar komen sterke bedrijven uit voort. Wie nog steeds boert op veenweide, weet met die natuurlijke handicaps om te gaan.'

Lees ook

Marktprijzen

Meer marktprijzen

Laatste nieuws

Nieuwste video's

Kennispartners

Meest gelezen

Nieuw op MechanisatieMarkt.nl

Meer advertenties

Vacatures

Weer

  • Woensdag
    16° / 12°
    75 %
  • Donderdag
    13° / 12°
    95 %
  • Vrijdag
    12° / 5°
    20 %
Meer weer