Stikstofreductie staat straks in de wet, maar hoe is nog de vraag

In de stikstofwet die volgende week dinsdag naar alle waarschijnlijkheid wordt aangenomen, zijn de reductiedoelen verder aangescherpt. Volgens Schouten is dat noodzakelijk voor de juridische houdbaarheid. In 2030 moet die reductie 26 procent bedragen, waarmee de helft van de stikstofgevoelige natuur dan beschermd is.

In 2035 wordt de lat hoger gelegd op een reductie van 50 procent, dan moet 74 procent van de natuur beschermd zijn tegen een te hoge stikstofdepositie. Hiermee komt Schouten deels tegemoet aan het advies van commissie-Remkes.

Voor het bereiken van de stikstofreductie tot 2030 staat de veehouderij aan de lat voor een aantal te nemen bronmaatregelen. Het gaat hierbij om doelmaatregelen, zoals minder eiwit in veevoer, mest verdunnen met water en het emissiearm maken van stallen, waarbij de boer zelf aan de knoppen kan draaien.

Dat laatste is een diepe wens van boerenorganisaties als LTO Nederland en waarvoor ze steun kregen van VVD, CDA en VVD. 'Laat de boer zijn vakmanschap gebruiken', is daarbij een veel gehoorde oproep. Vanuit de linkse oppositie is hierop juist veel kritiek. Zij zien geen heil in het vrijwillige karakter van deze maatregelen.

Bij de les houden

Om de land- en tuinbouwsector bij de les te houden, komt er in 2025 wel een evaluatiemoment. Ligt de reductie niet op koers dan kan de overheid alsnog met dwingendere maatregelen komen.

Het totale budget dat is vrijgemaakt voor de stikstofreductie en natuurherstel bedraagt 6 miljard euro. Het kabinet heeft veel vertrouwen in innovatie oplossingen. Bij het RVO.nl-loket waar subsidie kan worden aangevraagd voor de ontwikkeling van onder meer emissiearme stalsystemen zijn inmiddels zestig aanvragen ingediend. Het loket is daarom tijdelijk weer gesloten. De ingediende voorstellen worden momenteel beoordeeld op hun kans van slagen.

Gezien de onzekerheid over de effectiviteit van die innovaties staan de maatregelen die tot het hogere doel in 2035 moeten leiden nog niet vast. Daarvoor wordt in 2028 nieuw beleid geformuleerd. Het is dan beter in te schatten wat het effect is van de bronmaatregelen en stikstofreducerende innovaties.

Landbouwminister Carola Schouten benadrukte tijdens het debat dat het niet alleen de land- en tuinbouw is die voor de forse extra reductie na 2030 opdraait. 'Het is een extra inspanning die van alle sectoren wordt verwacht.' Deze openstaande rekening betekent wel dat het nu gesloten stikstofakkoord geen einde maakt aan de slepende discussies over wie 'moet leveren'.

Om het draagvlak onder boeren en tuinders voor de stikstofaanpak te vergroten, wil het kabinet een breed gedragen landbouwakkoord sluiten. Daarin moeten boeren- en natuurorganisaties, banken, industrie en supermarkten werken aan een degelijk toekomstperspectief voor boeren en tuinders. Verbetering van het verdienvermogen krijgt daarbij een centrale rol.

Deze toezegging van het kabinet komt op het conto van de SGP, die ondanks een grote boerenachterban akkoord gaat met een flinke verhoging van de stikstofreductie. 'Het is een enorme graat in de keel. We hebben hem geslikt, omdat er ook verbetering is op andere punten. Zo werkt het soms in de politiek', zei SGP-Kamerlid Roelof Bisschop verwijzend naar de oplossing voor de PAS-melders in het stikstofakkoord.

Dat de SP minister Schouten aan een meerderheid helpt, is opmerkelijk te noemen. PvdA en GroenLinks bleken voor de bewindsvrouw geen optie voor het verkrijgen van een meerderheid. Die partijen houden vast aan de nog forsere stikstofreductie uit het advies van commissie-Remkes. Voor de rechtse coalitiepartners VVD en CDA was dat een absolute 'no go'.

Politieke koehandel

De socialisten, normaliter wars van 'politieke koehandel' en doorgaans zeer kritisch op het natuurbeleid van dit kabinet, bleken wel bereid aan te haken. SP trekt liever de stagnerende woningbouw weer op gang, waar ook stikstofruimte voor nodig is, dan dat ze de wet blokkeren. Ook voor 50Plus, de andere steunpilaar onder het akkoord, is woningbouw van groot belang.

GroenLinks, PvdA en PvdD zijn teleurgesteld dat hun linkse partner SP de coalitie aan een meerderheid helpt voor de stikstofplannen van landbouwminister Schouten. 'Ik moet zeggen dat mijn hart wel een beetje gebroken is', merkte Esther Ouwehand (PvdD) op.

'Liever een matig akkoord, dan helemaal geen akkoord', verdedigde SP-Kamerlid Frank Futselaar zich. 'Het zou beter moeten. Waar we op uitgekomen zijn, is gewoon een compromis. En niemand is ooit verliefd geworden op een compromis.'

Woningbouw prioriteit SP

SP wil het risico niet nemen dat de stikstofwet over de verkiezingen wordt getild 'en dan nog eens zes tot negen maanden vertraging oplopen'. Het vlottrekken van de woningbouw heeft voor Futselaars partij meer prioriteit. Wat ook meehelpt, is de verdubbeling naar 40 miljoen van het budget voor zorgwijkcentra die hoog op het verlanglijstje van de SP stond.

Dit cadeautje is wel degelijk onder politieke koehandel te scharen.

Meer werk krijgt Schouten aan de belofte waar de SGP zeer sterk aanvasthoudt. En dat is het legaliseren van de circa 3.600 PAS-melders. Dat wil de minister zo snel mogelijk realiseren. Maar daar is wel stikstofruimte voor nodig die onder meer bij uitgekochte piekbelasters vandaan moet komen.

'Het houdt veel mensen bezig', stelt Schouten. 'Hier zit iedereen enorm mee in de maag. Er zijn nu heel concrete situaties, waarbij een bedrijf bijvoorbeeld niet kan worden overgenomen door de kinderen. We hebben de verantwoordelijkheid om dit goed op te lossen.'

Verplaatsen piekbelasters

Om die piekbelasters een goed aanbod te kunnen doen, gaat Schouten het verplaatsen van bedrijven mogelijk maken. Hiermee gaat het eerder veel besproken 'beroepsverbod' van tafel. Wel moet er op de nieuwe locatie een modern emissiearm bedrijf worden gebouwd.

Het 'beroepsverbod' in de regeling gerichte opkoop gaat dus van tafel. In de al van kracht zijnde regeling is een bepaling opgenomen dat piekbelasters bij Natura 2000-gebieden die door de overheid worden opgekocht, niet elders opnieuw kunnen beginnen. Daar was vanuit de Tweede Kamer veel kritiek op. 'Doordat dat eruit te halen, is er juist extra stikstofreductie te realiseren', stelt SGP-Kamerlid Roelof Bisschop.

Schouten verwacht vanaf mei 2021 de eerste 'tranche' PAS-melders te kunnen legaliseren met stikstofruimte die vrijkomt uit de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen. De minister kan niet aangegeven wanneer alle knelgevallen gelegaliseerd zijn. De stikstofruimte die daarvoor nodig is, moet afkomstig zijn van bedrijven die in de buurt liggen van de PAS-melders.

Voor de overige bedrijven kijkt Schouten of daarvoor een ADC-toets kan worden toegepast. ADC staat voor alternatieven, dwingende redenen van groot openbaar belang en compensatie. Dat kan alleen als er geen alternatieven meer zijn die tot minder schade aan Natura 2000-gebieden leiden.

Bijplussen natuur

Er was de laatste tijd veel commotie over het 'bijplussen van stikstofgevoelige natuur'. Agrarische grond zou in het rekenmodel Aerius onaangekondigd als stikstofgevoelige natuur zijn aangemerkt. Dat is volgens Schouten niet de bedoeling.

'Dit wordt opgepakt door de provinciale besturen. Het aanwijzen van stikstofgevoelige natuur kan niet bij regulier agrarisch gebruik. Ik ga ervan uit dat de kaarten hierop worden aangepast', aldus de bewindsvrouw.

Schouten ziet niets in gedwongen opkoop van boerenbedrijven, zoals met name de Partij voor de Dieren wil. 'Dan heb je het over onteigening. Onteigening kan jaren duren en is ook nog eens heel erg duur.'