Vier toekomstscenario's heeft landbouweconoom Krijn Poppe opgesteld voor de Nederlandse landbouw na de coronacrisis. En nee, deze toekomstscenario's zijn geen keuzemenu waaruit de politiek een voorkeursscenario gaat kiezen. Evenmin zullen de scenario's zich exact zo voltrekken als Poppe heeft opgeschreven.

Daar was het de econoom ook niet om te doen. 'Het zijn geen voorspellingen. Ik wilde structuur aanbrengen in alles wat er op ons afkomt en aanzetten tot een discussie: welke toekomst willen we eigenlijk?', legt Poppe uit.

'Ophokmaatregelen'

De uitbraak van corona raakt de maatschappij op veel vlakken, constateert de landbouweconoom. 'Ten eerste staat natuurlijk de gezondheid van burgers onder druk. Om deze te beschermen, heeft het kabinet besloten tot 'ophokmaatregelen' voor de bevolking. Dat heeft desastreuze gevolgen voor de economie.'

De Nederlandse economie is volgens Poppe kwetsbaarder dan die in andere landen, omdat we een handelsland zijn. Exportbeperkingen komen harder aan. De uitvoer vormt een groot deel van de economie.

Politiek onder druk

Daarnaast staat de politiek onder druk, stelt Poppe vast. 'Binnen de EU is de samenwerking verre van optimaal. Elk land probeert zijn eigen misère op te lossen en er gaan grenzen deels dicht. De financiële maatregelen die overheden nu nemen, leiden tot veel meer schulden waaruit in de EU ook een politieke crisis kan voortkomen.'

Poppe denkt dat de crisis voor de landbouw vooral een economische is. 'We hebben onze problemen met snijbloemen, frietaardappelen en vleeskalveren. Dat speelt nu op korte termijn. Maar ook voor alle andere agrarische bedrijven is het de vraag wat er op lange termijn gaat gebeuren met de economie.'

Twee grote onzekerheden

Levert deze crisis veranderingen op? Gaat de consument zich anders gedragen of gaat de overheid zich anders gedragen? Dat zijn voor Poppe op de lange termijn de twee grote onzekerheden.

'De politiek neemt nu grote beslissingen', legt de landbouweconoom uit. 'Zie bijvoorbeeld de miljardensteun aan KLM. Door de druk wordt veel 'vloeibaar'. Waar tot voor kort door adviescommissies allerlei kosten-batenanalyses werden gemaakt en moeilijke beslissingen werden genomen, neemt de regering nu op korte termijn een besluit.'

Daarom is het volgens Poppe goed om na te denken in welke toekomst willen we leven. 'Wat willen we meenemen uit de tijd voor de crisis en waar gaan we een punt achter zetten? Je ziet vaak dat een crisis wordt benut om de boel weer op de rails te zetten, als het oude systeem niet meer werkt. Economie gaat niet alleen over prijzen en vraag en aanbod, maar over hoe je de wereld organiseert. Economie is eigenlijk een organisatievraagstuk.'

De zorg is om die snelle beslissingen zo goed mogelijk te nemen, stelt Poppe. 'Als je terugkijkt in de geschiedenis, zie je dat die beslissingen soms best goed uitpakken. Maar soms ook niet. In de jaren tachtig is in de zuivelsector een quotering ingevoerd na het melkoverschot. Dat is in een crisissituatie besloten en die quotering heeft een tijd goed gedraaid.'

Producenten staan min of meer onder dezelfde druk om beslissingen te nemen. Poppe sluit niet uit dat zij het roer omgooien in reactie op de ontwikkelingen. 'Ze laten zich vooral sturen door de markt, maar het is denkbaar dat ze zich afvragen of ze alles op dezelfde plek moeten produceren. Hebben ze de ideale contracten in de keten? Moeten ze afhankelijk blijven van arbeidsmigranten?' Maar dat staat volgens de econoom allemaal in relatie met de geopolitieke ontwikkelingen.

Duurzaamheidsinitiatieven

'Er kan een doorbraak komen voor duurzaamheidsinitiatieven als Kipster', vervolgt Poppe. 'Maar voor hetzelfde geld belanden we in een recessie en hebben mensen daar helemaal geen geld voor over. Dan gaat het weer hard met de goedkope aanbiedingen.'

De landbouweconoom wijst ook op de stikstof- en klimaatproblemen. 'Die zijn nog niet weg. Daar liggen voor Nederland grotere uitdagingen dan voor andere landen, omdat we een intensieve, dichtbevolkte regio zijn.'

Ingekorte weergave van de vier scenario's

Landbouweconoom Krijn Poppe van Wageningen Economic Research dacht na over de Nederlandse landbouw na corona. Hij stelde met behulp van een wetenschappelijk model vier scenario's op die elk een mogelijke richting vertegenwoordigen.

1. Business as usual

Er verandert weinig in onze leefstijl en de rol van de overheid in de samenleving. We keren weer snel terug naar ons oude leefpatroon van de geïndividualiseerde samenleving. Met de onveranderde opvattingen is er weinig druk op de overheid om klimaat en andere milieu-issues voortvarend aan te pakken. De politiek blijft het dan ook moeilijk hebben met dergelijke vraagstukken. Dat wil niet zeggen dat er helemaal niets verandert, maar heel anders wordt de wereld in dit scenario niet.

2. Den Haag Centraal

De overheid krijgt stevig de macht. De economische crisis is diep en lang. Werk, werk, werk is het adagium. En dat wordt deels ingevuld met woningbouw, die net als in vorige crises vooral wordt gezocht in tuindorpen op landbouwgrond.

De Europese Green Deal wordt zeer sterk afgezwakt om de concurrentiepositie met andere continenten niet te verstoren. Toch zal stikstofruimte uit de landbouw verdwijnen naar de woningbouw en industrie. Kringlooplandbouw komt dichterbij door extensivering en grondgebonden veehouderij. Er liggen kansen voor voedingstuinbouw als gezonder alternatief.

Het voedselsysteem wordt door overheidsbeleid aangepast aan de ruimte die er in het land is. Dat dwingt de op export gerichte bedrijven om vaker in het buitenland te expanderen.

3. Samen in de regio

In dit scenario passen we onze leefstijl daadwerkelijk aan. De aandacht voor de eigen regio wint aan belangrijkheid. Dit biedt kansen voor de korte ketens en de multifunctionele en biologische landbouw. Er is meer vraag naar streekproducten en authenticiteit.

Er is wel regionale politieke discussie over de milieuruimte van de landbouw, maar die richt zich eerder op geur en fijnstof dan op klimaat, stikstof of bodem. De grote, exportgerichte bedrijven in de agrarische sector en de daarmee verbonden boeren ondervinden dan ook weinig tegenwerking.

4. Het land op de schop

Dit is het meest extreme scenario. De staat krijgt een veel grotere rol in de maatschappij. En tegelijkertijd veranderen onze opvattingen over onze leefstijl en hoe we met elkaar om willen gaan.

Boeren zullen het gebruik van bestrijdingsmiddelen en andere milieu-indicatoren openbaar moeten maken. De overheid beïnvloedt consumenten om een transitie van dierlijk naar plantaardig eiwit te bevorderen. De vleestaks is snel ingevoerd.

Kostprijzen worden berekend voor overheidsingrijpen op basis van true cost. Robottechnologie dringt door en vervangt arbeidsmigranten. De combinatie van veranderende leefstijl, toenemende inkomens en een sturende overheid maakt dat de omvang van de agrarische sector wordt aangepast aan de beschikbare en dalende milieuruimte.

Welk scenario het meest realistisch blijkt, kan Poppe met geen mogelijkheid zeggen. 'Dat hangt af van de lengte en diepte van de crisis. Die zullen bepalen welke kant het balletje oprolt.'

Het Europese biologische landbouwareaal moet in de komende tien jaar verdubbelen. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen moet halveren. Dat staat volgens uitgelekte berichten in de Van-Boer-tot-Bord-strategie die Eurocommissaris Frans Timmermans woensdag aan de Europese Commissie presenteert.

Het Europese biologische landbouwareaal moet in de komende tien jaar verdubbelen. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen moet halveren. Dat staat volgens uitgelekte berichten in de Van-Boer-tot-Bord-strategie die Eurocommissaris Frans Timmermans woensdag aan de Europese Commissie presenteert.

Het Europese biologische landbouwareaal moet in de komende tien jaar verdubbelen. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen moet halveren. Dat staat volgens uitgelekte berichten in de Van-Boer-tot-Bord-strategie die Eurocommissaris Frans Timmermans woensdag aan de Europese Commissie presenteert.

• Terug naar boven