Duidelijke boodschap: houd rekening met boer

Het was D66-Kamerlid Tjeerd de Groot die op 9 september de lont in het kruitvat stak. In een interview in het AD suggereerde hij dat een halvering van de veestapel in Nederland noodzakelijk is om de stikstofemissie terug te dringen. Hoewel landbouwminister Carola Schouten al snel aangaf dat van een halvering geen sprake zou zijn, bleven de gemoederen verhit. De woede onder boeren over deze uitspraak leidde tot het eerste grote boerenprotest dit jaar.

Toch werd bij twee gebeurtenissen in mei van dit jaar de basis voor deze en de volgende demonstratie gelegd. Het schrappen van de vergunningen in het kader van het Programma Aanpak Stikstof door de Raad van State eind mei, betekende voor duizenden boeren dat hun vergunning werd ingetrokken. Dit betekende feitelijk dat ondernemers die al generaties op dezelfde plek een boerenbedrijf runden ineens 'illegaal' werkten.

Stalbezetting

De tweede gebeurtenis is de stalbezetting in Boxtel. Deze veroorzaakte een groot gevoel van onveiligheid onder boeren. LTO-voorzitter Marc Calon noemde dit een kantelmoment.

'Boeren voelen zich onveilig en zijn zichzelf gaan organiseren. Zij voelden zich niet gesteund door de politie. Het beeld was: men kan gewoon inbreken in je bedrijf of je huis en de politie staat erbij en kijkt ernaar', zei Calon. De stalbezetting leidde tot de oprichting van Farmers Defence Force (FDF).

Fatsoenlijk loon

Het eerste grote protest vond plaats op 1 oktober op het Malieveld in Den Haag, georganiseerd door de belangenorganisaties FDF en Agractie. De demonstraties gingen niet alleen over de uitspraken van De Groot, zo liet FDF-voorman Mark van den Oever weten. Zo wees hij destijds op de slechte prijzen die veel boeren voor hun producten ontvangen. 'Wij willen best zestig à zeventig uur werken in de week, maar wel tegen een fatsoenlijk loon.'

Van den Oever vertolkte een geluid dat breed werd gedragen in de agrarische sector. Calon gaf deze onvrede onlangs in deze krant nog aan. 'We hebben te maken met een vertrouwenscrisis. Boeren voelen zich al jaren miskend en niet gehoord. De overheid stort steeds meer regelgeving over ons uit en dat leidt tot ongenoegen. De onvrede in boerengezinnen is immens. Dat komt nu tot uiting.'

Schopstoel

Veel boeren hebben al jaren het gevoel op de schopstoel te zitten. Boeren vinden dat ze in de algemene media worden weggezet als subsidieslurpers, milieuvervuilers of dierenbeulen. Veel boeren en tuinders worstelen met het ontbreken van eigen marktmacht, toenemende regeldruk, tegenstrijdige wetgeving en het verdwijnen van gewasbeschermingsmiddelen. Ook voelen ze een gebrek aan waardering voor de milieuprestaties die zijn geleverd.

Het eerste grote boerenprotest in jaren werd een succes, zo vonden alle betrokkenen. De opkomst was groot De sfeer was gemoedelijk. Een bezoeker noemde de gebeurtenis gekscherend 'net de Zwarte Cross'.

Steun

De burger bleek een onverwachte bondgenoot. Burgers steunden de actie massaal. Het televisieprogramma Hart van Nederland vroeg 2.800 mensen wat zij van de actie vonden. Daaruit bleek dat 93 procent van de ondervraagden begrijpt dat boeren actievoeren.

Andere vergelijkbare onderzoeken lieten eveneens ruime steun zien. De trekker groeide uit tot het trotse symbool van verzet. En de files die ermee werden veroorzaakt, werden door burgers zonder morren geaccepteerd.

Met de eerste demonstratie waren de problemen echter niet opgelost. Nederland bleef in een stikstofimpasse. Nieuwe aangekondigde maatregelen boden onvoldoende soelaas om zowel de bouw als de landbouw weer ruimte te geven. En dus volgden in de daaropvolgende maanden demonstraties op het Malieveld, maar ook bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

Metingen van RIVM

Het RIVM wordt door een deel van de boeren verantwoordelijk gehouden voor het Nederlandse stikstofbeleid. Dat is gebaseerd op metingen van dit Rijksinstituut. De protestboeren vinden dat deze metingen niet correct zijn uitgevoerd en dat het RIVM niet transparant is over de onderzoeksresultaten.

De provincies moeten de eerste maatregelen van Schouten vormgeven. Sommige provinciebesturen geven een eigen strengere invulling aan deze plannen. Dit bleek olie op het vuur en leidde tot woede bij boeren. Bij de demonstraties in Groningen kreeg het protest voor het eerst een negatief randje toen een deur bewust werd geforceerd met een trekker.

Actiebereidheid

De actiebereidheid onder boeren is sinds 1 oktober amper verminderd. 71 procent van de LTO-leden voelt voor publieksvriendelijke activiteiten en demonstraties met een duidelijk onderhandelingsdoel. Dit bleek uit onderzoek van LTO Nederland begin december.

De leden geven prioriteit aan het voorkomen van een halvering of generieke krimp van de veestapel, bleek uit hetzelfde onderzoek. Ondanks dat Schouten heeft aangegeven dat hier geen sprake van is, blijft de vrees actueel. Die angst wordt gevoed door politici van GroenLinks, SP en D66 die erop blijven hameren dat krimp noodzakelijk is om de stikstofemissie te reduceren.

Distributiecentra

Een grote groep FDF-boeren heeft het vizier ook gericht op distributiecentra van supermarkten. Deze organisaties houden zij verantwoordelijk voor de slechte prijsvorming. Acties bij deze centra worden door de rechter verboden op straffe van een dwangsom.

Desondanks besluiten grote groepen boeren uit eigen kracht actie te voeren. Zo wordt een bezoek gebracht aan onder meer Shell en Tata Steel om de aandacht te vestigingen op de uitstoot van deze bedrijven.

Draagvlak

Het draagvlak van de samenleving voor boerenacties neemt af, bleek uit onderzoek van RTL Nieuws na de recente acties. Iets meer dan de helft van de ondervraagden kon er sympathie voor opbrengen. Reputatiemanager Frank Peters analyseerde de wijze waarop publiek en media kijken naar het boerenprotest. 'Daarin zie je heel duidelijk een negatief sentiment ontstaan toen de toon scherp werd.'

Oud-landbouwminister Cees Veerman riep boeren op om zuinig te zijn op de steun van burgers. 'Ik maak me grote zorgen. Als boeren het draagvlak in de samenleving verspelen, is er niemand die hen helpt.'