Zuid-Limburg werkt aan wateroverlast

Achtergrond Limburg René van Zandvoort 16 jul 2019 om 10:30uur

In de Zuid-Limburgse heuvels wordt hard gewerkt om wateroverlast door stortbuien tegen te gaan. Goed omgaan met het bewerken van de glooiende akkers op die heuvels is een must sinds het extreme weer in 2016. Die zorgde vooral in de gemeenten Meerssen en Schinnen (inmiddels Beekdaelen) voor flinke modderstromen.

Beide gemeenten gelden als proefgemeenten. In 'Water in Balans' worden de meest voor de hand liggende maatregelen getest. Het project is een voortzetting van het programma BOOST (Beschermingsprogramma regionale overstromingen en wateroverlast stedelijk gebied).

BOOST was opgezet naar aanleiding van de stortbuien van 2016. De LLTB, terreinbeherende organisaties, waterschap en gemeentes tekenden een samenwerkingsovereenkomst, samen met drinkwaterproducent WML en provincie Limburg.

Ambitie

Landbouw- en natuurorganisaties willen vooral extra water in de bodem opslaan om de problemen voor burgers te verminderen. De ambitie is om ongeveer 10 millimeter ofwel 100 kubieke meter water per hectare extra te bergen.

Ook het gezonde boerenverstand wil nog weleens helpen

Jan Veltmans, LLTB-hoofdbestuurder

Tot 2021 wordt gekeken welke maatregelen haalbaar zijn, waar deze kunnen worden genomen en wat het effect is. Tot 2025 worden ze toegepast op basis van vrijwilligheid. In 2030 moeten ze blijvend worden ingevoerd. Welk pakket het meest effectief is, wordt in overleg tussen waterschap, LLTB en de terreinbeheerders bekeken. Ook Wageningen University & Research (WUR) is erbij betrokken.

Ondernemersgroepen uit Meerssen en Oirsbeek (gemeente Beekdaelen) bekeken recent aan welke maatregelen wordt gedacht en hoe zij die kunnen uitvoeren. 'Het was een bijeenkomst om vooral informatie op te halen en te delen, de ideeën moeten vooral van onderop komen. Vanuit de landbouw zelf, maar ook van elders', zegt projectleider water Twan Gielen namens de LLTB.

Positief effect op waterkwaliteit

'In de stedelijke omgeving zijn de gemeenten aan zet en in het landelijk gebied de LLTB en de terreinbeheerders. De meeste maatregelen tegen wateroverlast die door de landbouw uitgewerkt worden in het kader van 'Water in Balans' hebben ook een positief effect op de waterkwaliteit. Deze kennis brengen we ook in bij andere projecten.'

Tijdens de veldbijeenkomst zagen de ondernemers op een van de demonstratiepercelen van de proefboerderij van de LLTB in Wijnandsrade hoe je als landbouwer wateroverlast kunt tegengaan. Hier liet WUR zien hoe het werkt. Door bijvoorbeeld de aardappelruggen op het veld te verruwen en/of drempeltjes aan te leggen tussen de ruggen, absorbeert de bodem al meer water. Water dat anders van de ruggen loopt en wegvloeit.

'Het moet natuurlijk wel inpasbaar zijn in je bedrijfsvoering', zegt portefeuillehouder water Bert Merx van het LLTB-regiobestuur Zuid. 'En haalbaar en betaalbaar.'

Drie categorieën maatregelen

Er zijn drie categorieën maatregelen om akkers klimaatrobuust te maken:

Maatregelen die snel kunnen worden uitgevoerd en weinig moeite kosten.
Maatregelen die wat kosten, omdat de grond anders wordt gebruikt en waar geld bij moet van de overheid.
Maatregelen die heel innovatief zijn, maar nog in de onderzoeksfase verkeren.

Eerst wordt het laaghangende fruit geplukt, zoals met de grondbewerking en de drempels gebeurt. Door zeven satellietbedrijven wordt gekeken naar de praktische invulling van de maatregelen. Een ervan is ondiep ploegen in combinatie met niet-kerende grondbewerking. De vraag is of je daarvoor een nieuwe ploeg nodig hebt, of dat het ook met de bestaande kan.

Hoog praktijkgehalte

'Dit project heeft een hoog praktijkgehalte. We zoeken aansluiting bij niet-kerende grondbewerking. Door tussen de aardappelruggen drempels te maken, proberen we het water beter vast te houden en de afstroom te remmen. De eerste proeven zijn een succes', vervolgt Merx.

'Veel bedrijven passen dit al toe, anderen zijn nog op zoek naar het juiste werktuig. Je moet namelijk je pootmachine aanpassen, zodat je tegelijkertijd een rug creëert en erachter voor de verruwing zorgt. Dat werkt goed. Laatst hebben we een diepere grondbewerking getest op een maisperceel, maar dan zie je toch weer verschillen. Het is dus best een complex verhaal.'

LLTB-hoofdbestuurder Jan Veltmans ziet tevreden wat er gebeurt. 'Als bestuur willen we samen met waterschap, terreinbeheerders en gemeentes een gezamenlijk proces vormgeven. Kijken waar de mogelijkheden en kansen liggen. Een andere manier van grondbewerking is er een van', zegt hij.

Van elkaar leren

'Met de proeven op de LLTB-proefboerderij in Wijnandsrade willen we ontdekken wat nog meer mogelijk is. Dus proberen en daar lessen uit trekken. De bijeenkomst over niet-kerende grondbewerking was ook bedoeld om van elkaar te leren. Ook gemeenten, natuurorganisaties en het waterschap doen mee', vertelt Veltmans.

'We kijken naar het hele pakket en wie de oplossing heeft. Dat kan van bovenaf, maar liever door eenvoudige maatregelen en middelen. Ook het gezonde boerenverstand wil nog weleens helpen en praktijkmensen ervaren eerder wat werkt en wat niet.'

'Maatregelen die zonder grote investeringen mogelijk zijn'

De zeven agrarische bedrijven die naar de praktische invulling van de maatregelen tegen wateroverlast kijken, vormen een ondernemersgroep waarin de diverse sectoren vertegenwoordigd zijn. Zo is naast de aardappeldrempels en het maisperceel ook gekeken naar een bietenperceel, waar met brede en smalle banden is gezaaid. 'Met brede banden voorkom je spoorvorming en maak je geen watergeul. Dan zijn er nog ideeën over graslandbeheer en ook fruittelers zijn met bodemverruiging bezig. Een biobedrijf gaat alternatieve gewassen verbouwen, in plaats van snijmais die erosiegevoelig is. Dat houdt in: graanmengels en eiwitgewassen zaaien, zoals tarwe, haver en bonen', legt LLTB-regiobestuurder Bert Merx uit. 'Door de grond vol in te zaaien en de rijtjes korter te maken, houd je de grond bijeen en houd je water vast. We zagen al resultaat daags na het aardappelpoten. Er viel die nacht een flinke bui. Bij de verruigde ruggen en drempels was geen afspoeling, maar tussen de gladde ruggen juist wel. We zoeken dus maatregelen die gemakkelijk en zonder grote investeringen mogelijk zijn. Als er nieuwe machines nodig zijn, dan bekijken we dat met de overheden.' De projectgroep zit in de verkenningsfase, waarvoor drie jaar is uitgetrokken. Op het proefperceel van Merx staat ook een weerstation. Zo kunnen de WUR-wetenschappers op afstand zien of er op enig moment iets te meten valt. De metingen worden samen met de ondernemersgroep van 'Water in Balans' bekeken. De club heeft al bezoek gehad van de Farmers Union uit Engeland. De Engelse collega's kwamen kijken hoe ze in Zuid-Limburg omgaan met de problemen waar ook zij mee zitten.