'Ondergrondse wateropslag heeft zeker potentie'

In het project Zoet op Zout hebben agrariërs en samenwerkende partijen in de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar het vasthouden van zoet water in het noordelijk zeekleigebied. Vooral in dit gebied zijn verzilting en verdroging belangrijke uitdagingen. Beide vormen nog steeds in toenemende mate een bedreiging voor boeren, met name langs de kust.

Agrariërs in het noordelijk zeekleigebied hebben al jaren te maken met de gevolgen van verzilting van het oppervlakte- en grondwater. De toename is vooral te zien in de akkerbouwsector, omdat veel gewassen beperkt zouttolerant zijn. Dat betekent dat een gewas kan overleven in zoute omstandigheden, maar niet goed genoeg kan groeien.

Voor de agrarisch ondernemers in dit gebied en de samenwerkende partijen binnen dit project was het de reden om de handen ineen te slaan. Vanaf 2021 werkten zij samen aan de doelstellingen binnen het project: het ontwikkelen van een handelingsperspectief voor zoetwaterbeschikbaarheid in de agrarische sector in de Waddenregio van Friesland en Groningen. En om inzicht te krijgen in wat technisch en landbouwkundig mogelijk is om schade te voorkomen.

Het project leverde kennis, ervaring en inzicht op over onder andere ondergrondse wateropslag, antiverziltingsdrainage en een zouttolerant bouwplan. Na jaren van onderzoek was onlangs de slotbijeenkomst en werden niet alleen de successen, maar ook de uitdagingen met elkaar gedeeld.

Door verdroging, verzilting en een onzekere wateraanvoer richting de toekomst zaten agrariërs in het gebied met de handen in het haar. 'Wat moeten we doen om in de toekomst voldoende zoet water tot onze beschikking te hebben?', was een van de vragen die ze stelden.

Daarom zochten de ondernemers in dit project de tekentafel op. 'Om met elkaar een realistisch plan te maken: wat is er mogelijk, hoe gaan we werken en hoe pakken we dit aan?', legt Tine te Winkel van Acacia Water uit. Er zijn onder meer pilots gedaan, monitoring en analyses om inzicht te krijgen in ondergrondse waterberging van zoet water. En er is onderzoek gedaan naar verzilting en bodemkwaliteit, drainage en peilbeheer, en er is inzicht verkregen in regionale waterbeheerskeuzes.

Dat er meer 'competitie' komt, blijkt uit de inleiding door senior adviseur Hans Merton van Acacia Water. Door de veranderende weersomstandigheden en het veranderen van de zogenoemde Nationale Regenton komt de beschikbaarheid van zoet water in het geding en 'strijden' steeds meer sectoren en instanties hierom. Daarbij is te denken aan drinkwaterwinning, voldoende zoet water voor het vernatten van veenweidegebieden, maar ook aan datacenters.

'Er valt voldoende water, maar op het verkeerde moment', constateert Merton. Zo zou er tussen september en maart een neerslagoverschot zijn van 3.000 tot 3.500 kubieke meter per hectare. 'De akkerbouwsector heeft voor een goed groeiseizoen maximaal 150 millimeter nodig, terwijl de glastuinbouw circa 400 tot 850 millimeter nodig heeft, afhankelijk van teelt, technologie en recirculatie', legt de adviseur uit.

Daar waar in de herfst- en wintermaanden meer dan genoeg neerslag valt, kampen ondernemers in de zomermaanden vaak met droogte. Merton: 'De schade bij gebrek aan zoet water kan dan groot zijn, bijvoorbeeld wanneer je op een hectare voor 200.000 euro aan potplanten hebt staan.'

De Texelse akkerbouwer en melkveehouder Mark Slot investeerde als een van de eerste pilotbedrijven in een ondergrondse wateropslag. 'Sinds 2022 zijn wij operationeel met dit systeem. Op Texel hebben we geen zoet water tot onze beschikking. Alleen via neerslag.'

Water vasthouden

Slot kan zijn gewassen niet beregenen. 'Als het zoete water in de bodem op is, heb je kans dat brak water omhoogkomt en je gewassen, naast droogteschade, ook zoutschade oplopen. Daarom is het zaak dat je voldoende zoet water vasthoudt.'

De agrariër probeert jaarlijks zo'n 20.000 kuub drainwater op te slaan. 'De drainagebuizen zijn aangesloten op verzamelleidingen', licht hij toe. Vervolgens moet het water worden gefilterd. Bij deze 'voorzuivering' worden gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten uit het water verwijderd. Van het opgeslagen water heeft hij in het afgelopen jaar 10.000 kuub kunnen gebruiken voor zijn gewassen.

'Je hebt helaas, vanwege zoutmenging, altijd verlies van water. Je moet altijd naar het zoutgehalte, het EC-gehalte in het water kijken', vertelt Slot. 'Met een EC-waarde van 3 houdt het al op. Op een van onze locaties is het bijvoorbeeld 20. Dat geeft dus wel aan hoe belangrijk zoet water is.'

De conclusie van Merton: ondergrondse wateropslag heeft zeker potentie. 'We zien mooie resultaten, ook op financieel vlak. Ook voor het vinden van een plek binnen de Waterschapsverordeningen zien we perspectief.'