Vraag naar water neemt toe: 'Er moeten moedige keuzes worden gemaakt'

Ook dit jaar is het weer behoorlijk raak: achtereenvolgens stellen de waterschappen onttrekkingsverboden in, met name in het zuiden en oosten van Nederland. De droogte slaat, niet voor het eerst de laatste jaren, flink toe.

Volgens Baecke is dit allang geen incident meer en duiden alle scenario's op hetzelfde: er komen vaker lange droge periodes aan, ook in het groeiseizoen. Om in de toekomst genoeg water beschikbaar te houden, moet worden geïnnoveerd en geïnvesteerd. Niet alleen landelijk, maar juist ook regionaal moet er worden gezocht naar oplossingen.

'Het is vanuit maatschappelijk en strategisch oogpunt belangrijk om de waterbeschikbaarheid, voor een cruciale sector als de land- en tuinbouw, goed in te richten', aldus Baecke. LTO Nederland heeft niet voor niets onlangs een watervisie op hoofdlijnen opgesteld om discussie met politiek, waterschappen en ketenpartijen te stimuleren.

Volgens Niko Wanders, sinds 2011 onderzoeker op het gebied van droogte, hydrologie en klimaatverandering, kan één droog jaar toeval zijn. 'Dat kan zelfs een paar keer achter elkaar gebeuren, dat je net wat jaren pech hebt. Nu is er meer aan de hand.'

Wanders maakt zich zorgen over de toekomst, gezien de toenemende uitdagingen voor het watersysteem en de systematische vraagtoename naar water. 'Zowel voor drinkwater als voor agrarisch en industrieel gebruik. Op dit moment staan we nog in het groen, maar we hebben als het ware al meer dan de helft van de emmer gebruikt. We gaan richting de bodem.'

Volgens LTO Nederland is het ook belangrijk om genoeg afvoercapaciteit te hebben, om in nood snel water te kunnen afvoeren. Als de bodem is verzadigd, heeft het geen nut om het peil hoog te houden.

Baecke ziet op bedrijfsniveau interessante pilots en projecten. Deze ideeën bieden mogelijkheden om ook op andere plekken in Nederland te worden toegepast. Het belangrijkste uitgangspunt is innovatie. 'We zien dat op bedrijfsniveau veel wordt geïnvesteerd in irrigatieapparatuur en lokale opslag. Boeren kunnen veel op hun eigen bedrijf', stelt de portefeuillehouder.

LTO Nederland denkt dat de sector een belangrijke bijdrage kan leveren aan het langer vasthouden van water, bijvoorbeeld door bodems in polders te benutten als natuurlijke buffer. Baecke: 'Er zijn voldoende mogelijkheden om overtollig water op te slaan in natte periodes, zodat het boeren ten goede komt tijdens de zomermaanden. We moeten zorgvuldiger omgaan met het beschikbare water.'

Water vasthouden

Wanders denkt ook dat water vasthouden een belangrijk aspect is van de oplossing. 'We moeten in het landschap kijken waar welke vorm van landbouw nog wenselijk is. Dan zijn er, denk ik, zeker mogelijkheden en kansen', zegt de onderzoeker, die denkt dat het lastig wordt om op de oude voet door te gaan.

Volgens Baecke moet bij de inrichting van gebieden worden afgewogen of de landbouwvorm past bij de beschikbaarheid van water en de kwaliteit ervan. 'Het vraagt een serieuze herbezinning op een heleboel inrichtingsvraagstukken. Dat is niet snel aan te passen.'

Zowel Baecke als Wanders is ervan overtuigd dat de landbouwsector op een keerpunt staat. 'We hebben nu nog de keuze om ons aan te passen aan de nieuwe situatie', benadrukt de portefeuillehouder.

Naast de hoeveelheid water, is ook de kwaliteit daarvan belangrijk. Volgens Wanders is verzilting een groeiend probleem, veroorzaakt door de stijgende zeespiegel en extra verdamping van water in de zomer. 'Als het warmer wordt, dan heb je een soort van zoetwaterbubbel op sommige plekken, die op het zoute water drijft. Deze bubbel bereikt in april/mei zijn maximaal grootte en droogt daarna in de zomer uit. Als de zomers droger en warmer worden, verdwijnt er dus meer water uit de bubbel en wordt het lastiger om zoet water te vinden.'

'We moeten actie ondernemen, gepaard aan veranderingen, ingrepen en forse investeringen', vult Baecke aan. Het is volgens hem ook een investering in de toekomst om de huidige unieke landbouwsituatie te waarborgen. 'We moeten constateren dat de grote schommelingen van de laatste jaren een constante aan het worden zijn, de tijd van kleine aanpassingen is voorbij.'

De portefeuillehouder pleit voor structurelere oplossingen: 'De discussie moet worden gevoerd over de volle breedte. We zijn nog niet te laat en moeten aan de slag.' Wanders is optimistisch over de toekomst. 'Ik denk dat wij het samen met boeren kunnen oplossen, er is veel kennis. We moeten vooral openstaan voor verandering om ons aan te passen aan de nieuwe uitdagingen.'

Zoetwaterbel zorgt voor zelfvoorziening op Texel

Slot heeft 120 melkkoeien en een akkerbouwtak. Het idee is ontstaan doordat op Texel geen zoetwateraanvoer is. ‘In het groeiseizoen is er altijd een tekort aan zoet water. De droogte van de afgelopen jaren heeft ons aan het denken gezet’, licht de ondernemer toe.

Het project loopt nu vijf jaar. In de eerste jaren is vooral onderzoek gedaan. ‘In de afgelopen drie winters hebben we op de eerste locatie water opgeslagen. Volgend jaar gaan we op de tweede locatie beginnen’, vertelt Slot. Vier agrariërs zijn aangesloten op het systeem.

‘De neerslag die in de winter valt, vangen we op via drainagebuizen. Het water wordt vervolgens gefilterd en de grond in gepompt. Zo creëren we onze eigen zoetwaterbron’, stelt de ondernemer. Normaal loopt dat water de sloot in en wordt het de zee in gepompt.

Afgelopen winter is 20.000 kuub water opgeslagen. De zoute omgeving zorgt ervoor dat aan de buitenzijde zout vermengt met het zoete water. Slot: ‘We onderzoeken nu hoeveel water we eruit kunnen halen zonder dat het weer zout wordt.’

Jaarlijkse uitbreiding

Dit jaar verwacht de Texelaar 10.000 kuub water uit de grond te halen. ‘We maken een soort bel onder de grond. Hoe groter die wordt, des te efficiënter. Daarom willen we elk jaar een deel van het zoete water laten zitten. We breiden de bel dus elk jaar uit’, licht Slot toe. Het systeem is zo gebouwd dat meerdere boeren het kunnen aanschaffen. Op die manier kunnen meerdere kleine percelen samen één zoetwatersysteem opbouwen.

De zoetwaterbel zorgt voor een grotere opbrengst; vorig jaar 10 procent en het jaar daarvoor 20 procent. ‘De komende jaren kijken we hoe we het water zo efficiënt mogelijk kunnen teruggeven aan de gewassen. We zijn bijvoorbeeld bezig met druppelirrigatie.’

Afgebroken windmolens gebruiken als waterbuffer

Het zijn drie windmolens van 17 meter hoog. Energieleverancier Eneco heeft vorig jaar besloten om ze af te breken. De akkerbouwer ziet een mooie kans om zijn watergebruik bedrijfszekerder te maken.

Normaal is druppelbevloeiing mogelijk vanuit een sloot, maar bij Van Eck is dit vanwege zout water niet mogelijk. In de Klinkerlandse polder op Goeree-Overflakkee teelt hij onder andere grasklaver, uien en aardappelen.

Door natuurlijke druk ontstaat 1,7 bar waterdruk in de gevulde toren. Voor druppelbevloeiing is 0,8 bar nodig. ‘Als de toren een stukje leegloopt, blijft er genoeg druk over’, legt de agrariër uit. Zodra er een droge periode aankomt, worden de torens volgepompt en wordt het water gelijk gebruikt. ‘Het water willen we ook op een duurzame manier verplaatsen naar ons land.’

Door de waterbuffer kan zuurstof worden toegevoegd aan het water en kost bewateren minder werk. ‘Dat eerste is voor biologische teelt gunstig, want planten kunnen makkelijker voedingsstoffen uit de bodem opnemen’, licht Van Eck toe. ‘Als je van boven beregent, is er contact met het blad. Doordat er in waterstoffen substanties zitten die bij biologische teelt niet mogen, kan het worden afgekeurd vanwege te veel residu.’

Omgevingstafel

Van Eck kan zijn plannen nog niet uitvoeren. Hij zit in een voortraject bij de omgevingstafel. ‘Het is een soort werktuig voor de gemeente om sneller vergunningen te kunnen afgeven. Die houden het tot nu toe tegen, omdat ze elke keer wat nieuws bewezen willen.’

De ondernemer is druk bezig met een rapport om het op korte termijn op te lossen. Hij heeft vertrouwen in een positieve uitkomst. ‘Ik denk dat andere boeren in zoute poldergebieden zo ook met een buffer kunnen werken.’

Sluisjes in het oosten om water vast te houden

De sluizen bestaan uit een stalen frame gevestigd in een bestaande watergang van het waterschap. In de sluizen zitten houten schotjes, die je erin of eruit kunt halen. Dit is afhankelijk van het waterpeil. ‘Samen met vijf boeren zit ik in een appgroep waarin we besluiten wat we doen. Dat werkt goed’, vindt Hoentjen. De sloot waarin de sluis staat, is zo’n 1,5 meter diep. Het waterschap verzorgt het onderhoud van en rondom de sluizen.

‘Het project sprak mij aan omdat wij in het oosten worden ontwaterd. Is het in de zomer droog, dan ben ik al het water kwijt. Het is dan al richting het westen gestroomd’, vertelt de ondernemer. Hoentjen werkt op leemhoudende zandgronden die zeer droog worden. Door dit initiatief hoopt hij het probleem te kunnen verminderen.

Te droog voor sluizen

Afgelopen voorjaar hebben de sluisjes hun werk nog niet kunnen doen, omdat het te droog was. Het water stond zo laag dat het niet over de sluizen heen kon. De Gelderse melkveehouder, die 65 koeien heeft, is ervan overtuigd dat de sluizen de komende jaren gaan werken. ‘In een zomer met voldoende neerslag kunnen we op deze manier zeker meer water vasthouden.’

De ondernemer denkt dat water opvangen een van de mogelijkheden is om enigszins te sturen in tijden van droogte. Hij verwacht dat de sluisjes ervoor gaan zorgen dat hij zijn waterbeschikbaarheid op peil kan houden.