'Streven naar klimaatneutraal is ook welbegrepen eigenbelang'

Altijd al was Broekharst geïnteresseerd in de techniek van de tuinbouw. Als student aan de landbouwuniversiteit in Wageningen volgde hij diverse techniekvakken en hield hij zich bezig met energievraagstukken. Zijn afstudeeropdracht bestond uit het programmeren van een regelsysteem voor komkommers. 'Met een voorspelling van de energieprijs en de verwachte opbrengsten berekenden wij of stoken zinvol was.'

De fiscale maatregelen en extra beprijzing van energie voelen voor de sector als onrechtvaardig

Piet Broekharst, themaspecialist energie bij Glastuinbouw Nederland

Op het kantoor van Glastuinbouw Nederland in Zoetermeer vertelt Broekharst enthousiast over zijn werkzaamheden als themaspecialist Energie. Hij gaat in op de uitdagingen voor de sector en de ambitie om klimaatneutraal te telen. Ook spreekt hij zijn waardering uit voor de flexibiliteit van tuinders. Die moeten zich volgens hem steeds weer aanpassen aan nieuwe beleidsmaatregelen of anticiperen op crisissituaties.

Waaruit blijkt dat tuinders flexibel zijn?

'Toen Rusland Oekraïne binnenviel en de gasprijzen explosief stegen, was dat desastreus voor de glastuinbouw. In korte tijd lukte het daarna om het gebruik van gas fors te reduceren. Er werd minder geproduceerd, geteeld bij lagere temperaturen, minder belicht en massaal overgestapt op ledlampen. Verder kwam de elektrificatie van bedrijfsprocessen in een stroomversnelling.'

'Het effect van die crisis zien we nog steeds. Uit gegevens van Wageningen Economic Research blijkt dat de sector nu minder energie gebruikt dan voor 2022. Tegelijkertijd is er wel sprake van een terugveerreactie, omdat producties ook weer op het oude niveau zijn. Structureel echter is het gebruik van ledverlichting in veel teelten, betere ontvochtiging in de kassen, investeringen in warmtepompen en beter gebruik van isolatieschermen.'

Energie is een speerpunt in de belangenbehartiging voor Glastuinbouw Nederland. Hoe is dit dossier bij de organisatie terechtgekomen?

'Toen het Productschap Tuinbouw in 2014 ophield te bestaan, kreeg het toenmalige LTO Glaskracht de mogelijkheid om het energiedossier over te nemen. Ik werkte toen bij het productschap en kon met twee collega's overstappen naar wat nu Glastuinbouw Nederland is. Het dossier bevatte een Energiefonds met een onderzoeksbudget van 5 miljoen euro. Op dat moment draaide het programma Kas als Energiebron al, met Het Nieuwe Telen als belangrijk onderdeel. Ook hadden de sector en de overheid al een energieconvenant ondertekend.'

Er is voldoende budget voor energieonderzoek. Waar komt dat vandaan?

'We zijn begonnen met die 5 miljoen euro, maar door het wegvallen van heffingen raakte dat potje langzaam leeg. Om co-financiers te kunnen koppelen aan onderzoek is het onderzoeksprogramma Kennis in je Kas opgezet. Daarvoor is in 2019 een algemeenverbindendverklaring afgegeven.'

'Voor de sector is dit een belangrijk instrument. Het maakt allerlei samenwerkingsvormen mogelijk en creëert een vliegwieleffect. Nu hebben we samen met het landbouwministerie een onderzoeksbudget van 10 miljoen euro, waarvan de sector iets meer dan 10 procent bijdraagt. We merken dat de overheid vanwege het afsluiten van het klimaatakkoord vaak extra financiële steun verleent aan energieprojecten.'

Voor welke uitdagingen staan glastuinders op het gebied van energie?

'De oplopende kosten zijn uitdagend. Zo is de overheid van plan om de glastuinbouw onder de ETS2-systematiek van de Europese Unie te laten vallen. Ook is een bijmengverplichting voor groen gas ingesteld. Op nationaal niveau wordt het tuinbouwtarief voor gasgebruik en de vrijstelling voor de warmtekrachtkoppeling (wkk) afgebouwd.'

'De sector heeft in een convenant met de overheid eerder een eigen systeem voor CO2-heffing afgesproken. Dat leek akkoord, maar nu voelen de fiscale maatregelen en extra beprijzing als onrechtvaardig. De Nederlandse overheid wil wel compenseren, maar het is afwachten of dat goed kan worden ingevuld en of Brussel dat niet ziet als onrechtmatige overheidssteun.'

Wat zijn belangrijke energiebronnen voor de toekomst?

'In onze visie om te komen tot een klimaatneutrale sector in 2040 worden aardwarmte, restwarmte vanuit de industrie en elektrische warmtepompen genoemd als belangrijkste bronnen. Die visie dateert van tien jaar geleden en iedere vijf jaar maken we een update. In de laatste update, die van 2023, is het verwachte aandeel van aardwarmte iets naar beneden bijgesteld en wordt het aandeel elektrificatie van de energievoorziening nu hoger ingeschat. Voorwaarde voor elektrificeren is wel dat er een oplossing komt voor de netcongestie.'

'De nieuwe ontwikkeling is onderzoek naar de mogelijkheden van ondiepe geothermie. Verder worden projecten gestart om te bekijken of waterstof en wellicht kernenergie opties zijn voor de glastuinbouw.'

Is de rol van wkk's uitgespeeld?

'Dat is nog maar de vraag. Wij zien zeker nog een rol voor wkk's, vooral ook vanwege het belang voor de stroomvoorziening in Nederland. Het voordeel van de wkk is de mogelijkheid om CO2 rechtstreeks uit de warmtebron te doseren in de kassen. Bij geothermie en ook andere warmtebronnen zijn tuinders afhankelijk van externe aanvoer en de beschikbaarheid daarvan blijft onzeker.'

Wat bedoelt u met het welbegrepen eigenbelang van tuinders?

'Welbegrepen eigenbelang is niet negatief bedoeld. De glastuinbouw ziet dat vanuit het maatschappelijk perspectief moet worden gewerkt aan een klimaatneutrale sector. Het is niet bij iedereen vanuit overtuiging, maar wel vanuit het besef dat de markt erom vraagt en de beschikbaarheid van aardgas eindig is. Glastuinders zijn hierin vooruitstrevender dan vijftien jaar geleden en liggen daarin, voor zover ik dat kan bekijken, ook voor op andere landbouwsectoren.'