Wat betekent lagere beschermde status wolf voor veehouders?

Wolvenexperts uit andere landen verbazen zich soms over de Nederlandse aanpak. Dat bleek onlangs tijdens een wolvencongres met 350 Nederlandse en buitenlandse wolvendeskundigen. De intentie van Gelderland en Utrecht om probleemwolven af te schieten, is volgens de deskundigen het gevolg van het niet zenderen van deze dieren.

In sommige landen buiten Europa, waaronder Canada, gebeurt dat wel. Daar zijn volgens de wolvenkenners veel minder bijtincidenten. Door de dieren tijdig te zenderen, kunnen natuurbeheerders eerder ingrijpen als wolven afwijkend gedrag vertonen. Eerder al bepleitten bioloog Freek Vonk en het Wereld Natuur Fonds deze methode. In de EU is dit niet toegestaan, omdat wolven eerst moeten worden gevangen voordat ze zenders kunnen krijgen.

In sommige landen worden de regels omzeild door te zenderen onder de vlag van wetenschappelijk onderzoek. Maar in principe stelt de EU dat het vangen van wolven om ze van een zender te voorzien mogelijk schadelijk is voor de dieren. De wolvendeskundigen zijn het daar niet mee eens. De wolf die de provincie Utrecht nu wil afschieten, zou vorig jaar mogelijk ook worden gezenderd. Maar hier stak de rechter een stokje voor.

Het is niet zo dat er geen zicht is op de wolven die zich in Nederland hebben gevestigd of hier zijn geboren. De provinciale uitvoeringsinstantie BIJ12 publiceerde onlangs een rapport waaruit blijkt dat er tussen oktober 2024 en eind februari dit jaar 85 wolven zijn aangetoond door DNA-onderzoek. 41 daarvan, veelal nakomelingen van gevestigde roedels, zijn voor het eerst geregistreerd.

Het totale aantal wolven in Nederland is niet met zekerheid vast te stellen. BIJ12 houdt het op een schatting tussen de 104 en 124. Het aantal roedels bleef in de gemeten periode gelijk; dit zijn er elf. Daarnaast leeft er één solitaire wolf in Nederland. In de winterperiode zijn er volgens BIJ12 altijd meer zwervende dieren, een van de verklaringen voor het hoge aantal nieuwe wolven.

Meer dan vijfhonderd aanvallen

BIJ12 kreeg in de gemeten periode meer dan vijfhonderd meldingen van aanvallen op vee door wolven. In 461 van deze gevallen is met DNA aangetoond dat het inderdaad om een wolf ging. Met deze cijfers in het achterhoofd zullen boeren, met name schapenhouders, blij zijn dat recent de laatste horde voor de verlaging van de beschermde status van de wolf is genomen.

Het beschermingsniveau van de wolf wordt gewijzigd van 'strikt beschermd' naar 'beschermd'. Daarmee wordt de richtlijn afgestemd op het geactualiseerde Verdrag van Bern, de internationale overeenkomst inzake de bescherming van planten, dieren en habitats in Europa. De nieuwe status geeft de lidstaten meer flexibiliteit bij het beheer van wolvenpopulaties.

De landen blijven wel verplicht de gunstige staat van instandhouding van de wolf te waarborgen. Ze mogen het roofdier in hun nationale wetgeving blijven opnemen als strikt beschermde soort. Ook mogen ze strengere maatregelen voor de bescherming van de wolf blijven hanteren.

Het besluit betekent nog niet dat er direct soepelere regels komen voor het beheren van wolvenpopulaties in Nederland. Wetgeving moet worden aangepast aan de wijziging van de habitatrichtlijn. Daarvoor moet onder meer duidelijk zijn wat voor Nederland een gunstige staat van instandhouding is. Momenteel wordt dat in opdracht van staatssecretaris Rummenie onderzocht.

Het onderwerp wolf werd door de Tweede Kamer niet controversieel verklaard na de val van het kabinet. Dat betekent dat de BBB-staatssecretaris vooralsnog groen licht heeft om met een aanpak te komen.

'Nieuw raster houdt wolven buiten de deur'

Hoiting houdt in het Drents-Friese Wold en het Fochteloërveen z'n 1.500 schapen in vijf gescheperde kuddes. Een geliefd en relatief makkelijk doelwit voor de vele wolven in dit gebied, op de grens van Friesland en Drenthe.

Na de zoveelste slachting bedacht hij zelf een nieuw soort raster, waarbij hij met een combinatie van geur, geluid en een hoog voltage de wolven letterlijk en figuurlijk afschrikt. De innovatieve schapenhouder houdt rekening met de superisolerende vacht van een wolf.

'Negen van de tien keer voelt een wolf niets als ie een raster aanraakt. Ik zorg met de combinatie van een specifieke geur en een tikkend geluid dat het dier gaat kijken met zijn neus, net als een hond dat doet. En door een ander soort geleiding krijgt de wolf via de neus wel een klap stroom, waardoor ie niet meer terugkomt', licht de schapenhouder toe.

Onderbouwing

Hoiting onderbouwde zijn experiment een jaar lang met feiten en cijfers. 'Ik kon per dag aantonen waar een aanval was en wat er gebeurde als schapen in mijn raster stonden. Ik heb nooit meer een aanval gehad, maar de wolven pakken wel pony's of ander vee in de buurt. Dat zegt genoeg, denk ik.'

De schapenhouder heeft een fabriek bereid gevonden zijn raster in productie te nemen. 'Over ongeveer drie maanden komt het op de markt. De verlaagde beschermingsstatus in de EU heeft in mijn ogen weinig nut. Voor politici mooi om mee te pronken, maar de praktijk is weerbarstig. Een wolf laat na een aanval alleen DNA achter. Dus hoe wil je juist díe wolf uitschakelen? En andersom: als je de wolf wilt beschermen, moet je 'm juist bang houden voor mensen, in plaats van vertroetelen.'

'Er zijn betere maatregelen dan afschieten'

De bioloog denk dat andere maatregelen effectiever zijn. 'Boeren hebben veel meer aan methodes die ervoor zorgen dat een wolf überhaupt niet geïnteresseerd is in hun schapen, maar in een alternatief zoals de ree.'

Volgens Van Liere moet een gedragsverandering worden gerealiseerd; de wolf moet het doden van schapen afleren. De bioloog doet hier sinds 2008 onderzoek naar voor de universiteit van Ljubljana in Slovenië.

Van Liere heeft drie methodes getest om het jaaggedrag te veranderen. De eerste is een schapenkraagje die bij een beet een schok geeft. Hij keek ook naar stresssensoren bij schapen die alarmen activeren om het najagen te ontmoedigen.

Wolven laten braken

En om het consumeren onaangenaam te maken wordt er lithiumchloride toegevoegd aan schapenkadavers. De dode schapen worden in een wolventerritorium neergelegd en het stofje zorgt ervoor dat wolven braken, wat leidt tot een negatieve associatie met het eten van schapen.

Deze methodes vallen en staan met het eerdergenoemde alternatief: de ree. Het is volgens Van Liere vooral belangrijk om het gedrag van volwassen wolven te veranderen, want een jonge wolf kopieert het gedrag van zijn ouders.

'Vaak wordt gekeken naar elektrische hekken, maar die werken vooral bij naïeve wolven. Ervaren wolven zoeken manieren om de hekken te omzeilen.' Daardoor zijn deze volgens Van Liere ook niet populair bij boeren. 'Als we de wolven leren zich te richten op reeën, zal er een verdeling van territoria over het land plaatsvinden die afhankelijk is van de dichtheid van reeën.'

'Provincie wil toe naar populatiebeheer'

Dierhouders zien met lede ogen aan hoe hun schapen, koeien, kalveren, pony's en paarden ten prooi vallen aan de wolf. 'Ten opzichte van vorig jaar zien we alweer een verdubbeling in het aantal gedode dieren. De teller staat landelijk inmiddels op 1.600 dieren die zijn doodgebeten of geëuthanaseerd na een aanval door de wolf', aldus Zoet.

Volgens de gedeputeerde leven in Gelderland maar liefst acht roedels. 'Een roedel bestaat uit zes tot tien wolven', weet hij. 'Dierhouders doen er alles aan om hun vee te beschermen. Dat is een uitdaging.'

Uit recente cijfers van BIJ12 blijkt dat de totale schadevergoeding in een rap tempo oploopt. Om dierhouders te ondersteunen, heeft Gelderland 3 miljoen euro beschikbaar gesteld voor wolfwerende rasters. 'Die aanvragen lopen hard. We zijn voornemens om nog 2 miljoen extra beschikbaar te stellen.'

Rasters niet de oplossing

Wolfwerende rasters kunnen helpen, maar lossen het probleem niet op. 'Het plaatsen van zo'n raster komt heel precies. En een wolf is slim', zegt Zoet. Daarnaast weten wolven de weg naar het erf ook te vinden. 'Een veehouder had de schuur open voor frisse lucht. Dat kostte hem een aantal kalveren.'

Gelderland is voorbereid op de verlaagde status. 'We hebben een duidelijk wolvenbeleid. We willen probleemwolven aanpakken en toewerken naar populatiebeheer. Maar dan moet de wetgeving eerst landelijk worden aangepast', legt Zoet uit. Onder burgers lopen de emoties ook hoog op. 'Kinderen gaan met de auto naar school, kunnen niet buiten spelen en boswandelingen worden geschrapt.'

'Iedere wolf is een probleemwolf'

Kemp ondervond de afgelopen jaren aan den lijve de keerzijde van de komst van de wolf naar Nederland. 'Ik heb negen aanvallen van wolven gehad, de laatste was in januari van dit jaar', zegt hij.

In totaal 12 hectare had de ondernemer voorzien van wolfwerende rasters, maar het dier sprong er volgens hem gewoon overheen of kroop eronderdoor. 'Het is boerenbedrog. Eerst krijg je de schuld omdat de schapen niet binnen een raster staan. En als dat niet blijkt te werken, zeggen ze dat we de schapen naar binnen hadden moeten doen.'

Lang heeft de Gelderse schapenhouder zich enorm opgewonden over de situatie, maar hij heeft besloten zich er niet meer druk om te maken. 'Je gaat het toch niet veranderen zolang de politiek niet wil', licht Kemp toe.

'De verlaagde beschermingsstatus is op papier een goede zet, maar je hebt er nog helemaal niets aan', vervolgt Kemp. 'In ieder geval niet zolang de Nederlandse politiek besluiteloos blijft.'

Kloof tussen politiek en veehouderij

Den Haag staat in Kemps ogen letterlijk en figuurlijk te ver van de veehouders af. 'Ze kunnen wel een vuist maken, maar ze durven het niet uit angst om stemmen te verliezen', stelt de ondernemer.

'En voordat politici een keer besluiten of een wolf al dan niet een probleemwolf is… iedere wolf is een probleemwolf.' Volgens Kemp heeft de sector daadkracht en snellere besluitvorming nodig.

Boeren kiezen intussen eieren voor hun geld, geeft Kemp aan. 'Ook ik heb de helft van mijn schapen ingeruild voor vleesvee. Al ben ik bang dat die dieren ook niet veilig zijn als hier straks roedels wolven rondlopen.'

Wolf staat op plek 10 van schadelijst gepubliceerd door BIJ12

Provincies keerden in 2024 in totaal 876.093 euro aan tegemoetkomingen uit aan boeren voor schade veroorzaakt door wolven. Daarmee staat de wolf op plek 10 van dieren die de meeste schade veroorzaken. De lijst wordt gedomineerd door ganzen en andere vogels, de wolf is het hoogst genoteerde zoogdier op de lijst die de provinciale uitvoeringsinstantie BIJ12 begin deze week publiceerde.

Het aantal wolvenaanvallen op landbouwhuisdieren, vooral schapen, nam de afgelopen jaren sterk toe. In schadejaar 2024 werden 758 tegemoetkomingen in wolvenschade verleend, ten opzichte van 433 in 2023. Toen werd 367.542 euro uitgekeerd.

Gelderland spant de kroon

De meeste schade werd aangericht in de provincies Gelderland, Fryslân en Drenthe. Gelderland spant wel de kroon; daar is 339 keer een aanvraag gedaan voor schadevergoeding. Dat is meer dan het dubbele van de nummer 2 op deze lijst, die 158 aanvragen deed. Ook wat het uitgekeerde bedrag betreft is Gelderland koploper, met 366.017 euro. Alleen in Noord- en Zuid-Holland werd geen vergoeding uitbetaald voor schade door wolven.

BIJ12 geeft ook een overzicht van gewassen en diersoorten met de meeste schade. Daarin is de aanwezigheid van de wolf goed terug te zien. De enige diersoort in de top 10 zijn schapen, voorafgegaan door negen gewassen. Er is 786.081 euro aan schadevergoedingen uitgekeerd voor gedode schapen.