Chronische stress belangrijkste oorzaak terugkomers zeugenhouderij

De directe financiële schade van een zeug die opbreekt, ofwel een terugkomer is, valt mee. Zeker als zo'n zeug na inseminatie weer drachtig is. Toch veroorzaken terugkomers veel ergernis, vooral als het er veel zijn. Ze schoppen de planning in de war. En dat leidt onder meer tot onder- en overbezetting van de kraamafdelingen op de verkeerde momenten.

Als het goed loopt, is het percentage terugkomers op zeugenbedrijven niet hoger dan zo'n 7 procent. 'De vruchtbaarheidsresultaten in de Nederlandse varkenshouderij zijn de afgelopen decennia flink verbeterd en bevinden zich door de bank genomen op een prima niveau', meldt Theo Geudeke. Hij is varkensdierenarts en specialist voortplanting bij Royal GD.

'Er zijn uitzonderingen. Soms is het percentage terugkomers te hoog. Meestal blijft het dan niet bij een paar procent. Als er te veel terugkomers zijn, loopt het percentage vaak snel op tot 15-16 procent. Nog hoger komt ook voor', geeft hij aan. Zeugen in de groep die opbreken en berig worden, zorgen door hun gedrag voor onrust in de groep.

'Zeugenhouders veronderstellen soms dat deze onrust ervoor zorgt dat ook andere zeugen verwerpen, waardoor er steeds meer terugkomen. Maar dat valt wel mee. Acute stress leidt zelden tot verwerpen. Het is natuurlijk wel zaak om goed op te letten en een berige zeug uit de groep te halen. Niet alleen om onrust te beperken, maar omdat je haar weer wilt insemineren.'

Regelmatige terugkomers

Bij terugkomers kun je onderscheid maken in regelmatige en onregelmatige. Van regelmatige terugkomers is sprake bij berig worden op drie weken na inseminatie. 'Meestal is er dan iets misgegaan met of rond het insemineren. Problemen met deze groep zijn er niet zo vaak meer. De meeste zeugenhouders hebben het inseminatiemanagement goed op orde', concludeert Geudeke.

Vanwege zijn werk als drachtigheidsscanner is Theo Menting van Scanservice Theo Menting veel tussen pas gedekte zeugen te vinden. Hij scant zeugen op dracht vanaf zestien dagen na de inseminatie. Menting komt af en toe toch situaties tegen die wijzen op onvolkomenheden rond het insemineren. 'Mijn advies is dan om eens een paar weken een professional mee te laten lopen tijdens de inseminatiedagen.'

Bij varkenshouders die dit advies opvolgen, volgt dan meestal een acute verbetering van de vruchtbaarheidsresultaten, weet Menting. 'Ook al doe je nog zo je best, ongemerkt kan er een manier van werken insluipen die niet optimaal is. Met deskundige hulp doorbreek je dat.' Is er sprake van een terugkomerprobleem, dan gaat het meestal om onregelmatige terugkomers.

Chronische stress

Zowel Geudeke als Menting constateren dat chronische stress in veel gevallen de veroorzaker van terugkomers is. Menting: 'Als bijvoorbeeld het stalklimaat niet klopt, kan het misgaan. Moderne zeugen zijn topsporters. Er hoeft maar weinig te gebeuren om een kink in de kabel te laten komen. Als zeugen in de eerste weken na inseminatie in de tocht moeten liggen, is de kans op verwerpen groot.'

Ook angst is een factor die chronische stress veroorzaakt. 'Angst kan ontstaan in verschillende situaties. Bijvoorbeeld als er te weinig troglengte is, waardoor sommige zeugen niet of nauwelijks de kans krijgen om te vreten', stelt Geudeke.

Ook in groepen waar slechts één voerstation aanwezig is, liggen problemen op de loer, weet hij. Dan gebeurt het soms dat een enkele bazige zeug het voerstation 'bewaakt' en ranglagere zeugen belet om te komen eten. 'Op het eerste gezicht valt dat vaak niet op. Je ziet geen onrust in zo'n groep.' De ranglagere zeugen, zegt de specialist voortplanting, liggen in een hoekje te kijken naar het voerstation tot het moment dat ze een kans krijgen om er in te gaan. 'De stress die dat oplevert, is funest voor de vroege dracht.'

Stabielere groepen vormen in de eerste weken van de dracht een risico als het gaat om terugkomers, merkt Menting tijdens zijn werk als drachtigheidsscanner op. Eén terugkomer kan een kettingreactie veroorzaken. Als een zeug verwerpt en de andere zeugen eten de baarmoederinhoud op, kan dat zorgen voor meer terugkomers.

Stabiele groep na 2025

Menting adviseert daarom om stabiele groepen niet groter te maken dan zes dieren. 'Dan is de schade te overzien.' Hij stelt met gemengde gevoelens vast dat zijn advies vanaf 2025 niet meer uitvoerbaar is voor zeugenhouders die produceren voor het Beter Leven-keurmerk.

Dan wordt het namelijk verplicht om een minimale groepsgrootte van twintig zeugen te hanteren. Menting: 'Werken met stabiele groepen is dan risicovol. Aan het alternatief, dynamische groepen, kleven ook veel nadelen. Je bent dan eigenlijk aangewezen op een voersysteem met voerstations, omdat er anders geen mogelijkheden zijn om zeugen uit de groep te selecteren.'

Vinger leggen op te hoog percentage terugkomers lastig

Allerlei factoren kunnen een rol spelen bij te hoog percentage terugkomers, zoals:
• Seizoensinvloed. Het korten van de dagen beïnvloedt de hormoonhuishouding. De dracht is dan moeilijker vast te houden. Voorkomen van hittestress en het hanteren van een goed dag-nachtritme in de stal (zestien uur licht aan, acht uur licht uit) helpen najaarsverwerpen voorkomen.
• Voeropname in de kraamstal en tijdens de eerste weken van de dracht en de conditie van de zeugen.
• Infecties met virussen, bacteriën en parasieten kunnen leiden tot verwerpen bij de zeug. Denk aan PRRS, leptospirose, griep en vlekziekte.
• Fouten in de stalinrichting die tot chronische stress leiden. Een voorbeeld is elektrische spanning op het ijzerwerk van het voerstation.
• Voedingsfouten. Vooral schimmels en toxinen zijn berucht.
• Verontreinigd drinkwater.