Advies denktank: voer heffing in op suiker, zout en rood vlees

De Raad voor Integrale Duurzame Landbouw en Voeding, een onafhankelijke denktank, stelt in het rapport dat het huidige voedselsysteem bijdraagt aan de crises rond klimaat, biodiversiteit en chronische welvaartsziekten en ook heeft gezorgd voor een vertrouwenscrisis bij boeren.

Deze crises moeten volgens de raad niet apart, maar in combinatie met elkaar worden aangepakt. Als voorbeeld noemt de Raad de plannen voor kringlooplandbouw van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de plannen voor het stimuleren van gezonde voeding van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Die plannen hebben raakvlakken, maar zijn onafhankelijk van elkaar opgesteld. Daardoor blijven mogelijkheden onbenut, stelt de raad.

Gezond systeem

Het is volgens de raad noodzakelijk om te gaan naar een gezond voedselsysteem voor planeet, consument en boer. Daarbij zijn niet langer lage voedselprijzen en hoge efficiëntie leidend, maar de ecologische gezondheid van de planeet en de gezondheid van consumenten. Voor boeren en andere beroepsgroepen in het voedselsysteem moeten gezonde sociaal-economische omstandigheden, waaronder het inkomen een eerlijke prijs, prioriteit krijgen.

Het geld dat hiervoor nodig is, zal moeten komen van diverse bronnen. Zo pleit de raad voor het doorberekenen van de ware kosten en baten in de voedselprijzen. Ongezond en niet-duurzaam voedsel zal duurder worden dat zal bijdragen aan de beoogde verschuiving. Wanneer voedsel daardoor te duur wordt voor mensen met lage inkomens, moeten zij hiervoor door de overheid worden gecompenseerd, bijvoorbeeld door het verhogen van het sociale minimum, vindt de raad.

Verder ziet de raad mogelijkheden om met pachtbeleid duurzaamheid mee te laten wegen in de pachtprijs. Daarnaast moet de grondpolitiek zo zijn opgesteld dat landbouwgrond betaalbaar blijft en speculanten de wind uit de zeilen wordt genomen. Boeren zouden daarbij een vergoeding moeten krijgen, bijvoorbeeld via de overheid, voor het leveren van maatschappelijke diensten zoals natuur- en landschapsbeheer en inspanningen voor koolstofvastlegging.

Aanbevelingen

De Raad voor Integrale Duurzame Landbouw en Voeding doet een reeks aanbevelingen aan de hoofdrolspelers in het voedselsysteem. Van de overheid vraagt de raad om heffingen in te voeren op toegevoegde suiker, zout en rood vlees. Ook moet er een verbod komen op kindermarketing, ook op sociale media, voor ongezond en onduurzaam voedsel. Daarnaast moet de overheid weer ruimtelijk ordenen om de stikstofproblemen voor natuurgebieden op te lossen.

Aan de voedselindustrie: stop met ultrabewerkt voedsel en kies voor drievoudig gezond. Aan de supermarkten: maak voor consumenten de gezonde keuze de makkelijke keuze en betaal een hogere prijs aan boeren die goed scoren op drievoudige gezondheid. Aan ngo's: maak een gezamenlijk triple health-beoordelingssysteem voor supermarkten. En aan het hoger onderwijs: geef voedingskunde een volwaardige plaats in de opleiding van artsen en zorgverleners.

Meer samenhang nodig

Het rapport is actueel, vindt de raad, gelet op de kabinetsformatie, de boerenprotesten, de boer-tot-bordstrategie van de Europese Commissie en de VN-top over voedselsystemen. Volgens de raad worden de genoemde crises nog te vaak los van elkaar benaderd door verschillende departementen, belangenorganisaties en onderzoeksinstellingen.

'Er is veel meer samenhang en samenwerking nodig', zegt raadsvoorzitter Edith Lammerts van Bueren. 'Maar dat moet niet louter top-down of via het klassieke poldermodel, want er is meer inbreng uit de samenleving nodig. Wij denken aan een Burgerberaad Landbouw en Voedsel, waarin gesprekken plaatsvinden tussen boeren, burgers, bedrijven, supermarkten, mensen uit de gezondheidssector, ngo's en andere betrokkenen. Dat kan het best op regionaal niveau, maar het kan ook landelijk. We raden Rijk en provincies aan daar middelen voor vrij te maken.'

Kritiek

Marc Jansen, directeur van supermarktkoepel CBL, ziet veel positieve punten in het rapport, maar uit ook kritiek. Hij verwacht niet dat heffingen op bepaalde producten het voedingspatroon gaan veranderen. 'Na het kwartje van Kok zijn we ook geen kilometer minder gaan rijden.' Jansen vindt het onterecht dat de raad de Nutri Score, die iets zegt over de gezondheid van een product, ongeschikt vindt.

Verder vindt Jansen dat verandering uit de voedselketen zelf moet komen, zoals bijvoorbeeld is gelukt met verbeteringen op het gebied van dierwelzijn, duuurzaamheid en het sociaal-economische component.