Regeerakkoord op hoofdlijnen zal niet eenvoudig zijn

Willink waarschuwt dat herstel van het vertrouwen en veel onderhandelingsruimte in de Tweede Kamer een ingewikkelde combinatie zal worden. 'Lange onderhandelingen zijn ook een middel om wantrouwen weg te nemen.'

Maar de nadelen van dichtgetimmerde afspraken tussen coalitiepartijen gaan volgens de informateur 'knellen'. Gedetailleerde afspraken tussen regeringspartijen leiden ertoe dat de Tweede Kamer bij debatten voor voldongen feiten komt te staan. Bovendien blijken de vooraf gemaakte plannen in de praktijk niet altijd uitvoerbaar.

Om tot een minder dichtgetimmerd regeerakkoord te komen, zouden partijen er beter aan doen om het meer over de essentie van het probleem en het doel van het beleid te hebben en minder over de praktische invulling van een oplossing. 'Wat er steeds gebeurt in de afgelopen formaties is dat men direct begint met de regelingen', zegt Willink. 'Uit de reacties blijkt al dat we allemaal zo zijn gericht op 'politiek is besturen en besturen is regelen', dat we ons eigenlijk helemaal niet meer kunnen voorstellen dat politiek gaat over mens- en maatschappijbeeld. Waar wil je naartoe?'

Vertrouwen

Vertrouwen is in deze formatie een belangrijk thema. De informateur doet allerlei voorstellen om dat te herstellen. De overheid moet zich minder opstellen als manager van een bedrijf 'met de burger als klant en kostenpost'. En de 'democratische rechtsorde' van de politiek en bijvoorbeeld de rechtspraak moeten worden versterkt, schrijft hij. 'Verknopingen tussen de regering en de Kamer moeten worden verminderd, wil het parlement zijn controlerende taak kunnen invullen.

Willink merkt ook op dat onder meer de planbureaus en de Sociaal-Economische Raad zeggen dat het beleid om de coronacrisis aan te pakken moet worden afgestemd op het herstelbeleid. Het zittende kabinet is in zijn huidige demissionaire vorm 'beperkt in zijn politieke slagkracht', waardoor een 'verdergaand voorstel voor herstel- of transitiebeleid' van dit kabinet niet meer kan worden verwacht. Alleen al daarom moet worden opgeschoten met de formatie.

Samenwerking met Rutte

De meeste partijen sluiten samenwerking met Mark Rutte (VVD) niet bij voorbaat al uit. Alleen de PVV, SP en BIJ1 geven op voorhand aan niet deel te nemen aan een nieuw kabinet als Rutte daar deel van uitmaakt. Dat schrijft Willink in zijn eindverslag. Volgens hem is het verder belangrijk dat een nieuwe informateur direct aan de slag gaat met een plan om uit de coronacrisis te komen.

Begin deze maand nam de Tweede Kamer bijna een motie van wantrouwen aan tegen Rutte omdat hij had gelogen in de verkenningsfase. Dat bemoeilijkt de kabinetsformatie. Rutte moet het vertrouwen van de andere partijleiders zien terug te winnen. De VVD werd bij de verkiezingen de grootste partij.

Belangrijke thema's

'Een overgrote meerderheid' van de partijen denkt dat het vertrouwen vooral kan worden hersteld door het eens te worden over belangrijke politieke thema's, te beginnen met de coronacrisis. Daar moet de formatie nu mee verder, schrijft Willink. Als daarbij meer ruimte wordt gelaten aan de Tweede Kamer om de uitwerking van de plannen te controleren, draagt dat volgens hem ook bij aan het vertrouwen.

Onderhandelingen over 'wie met wie' wilden de fractievoorzitters nog niet voeren. Een meerderheid sluit wel de PVV en Forum voor Democratie uit, enkele partijen ook JA21. Tjeenk Willink geeft geen advies over welke partijen met elkaar aan tafel moeten gaan zitten om tot een coalitie te komen. Er moet volgens hem worden gestart met de inhoud.

Of partijen nog willen samenwerken met Rutte hangt af van het inhoudelijke beleid. Of van de mate waarin hij de ruimte laat voor een beleid met meer openheid en een grotere rol voor de Tweede Kamer. Hij denkt wel dat Rutte in staat is het vertrouwen terug te winnen. Rutte zal daar 'op korte termijn' meer over zeggen.

Gevoel van ongemak

Hoewel de informateur na de gesprekken met de fractieleiders nog steeds met een gevoel van 'ongemak' zit, heeft hij wel het idee dat de partijen nader tot elkaar zijn gekomen. Hij ziet dat onder meer in de brede steun donderdag voor een voorstel van GroenLinks en PvdA voor een nieuwe bestuurscultuur.

Willink stelt voor dat er een informateur wordt aangewezen die op afstand van de actuele politiek staat met 'een breed sociaal-economisch profiel'. Die informateur moet dan gaan werken aan een regeerakkoord op hoofdlijnen.