'We hebben het eigenlijk drukker dan ooit.' Het realiseren van een nieuwe stal vergt nu eenmaal een lange adem. 'Plannen maken, vergunningen aanvragen, financiering regelen, offertes opvragen: dat lukt meestal niet binnen een jaar', legt Van Summeren uit. 'Corona heeft op zo'n traject maar een beperkte invloed.'

Bij nieuwbouw van stallen is het Besluit emissiearme huisvesting leidend wat betreft ammoniak. Het meldt precies per diersoort de maximaal toegestane uitstoot. Veehouders kunnen daarbij kiezen uit emissiearme systemen die op de RAV-lijst staan.

Vergunning vernietigd

Onlangs zette de rechtbank grote vraagtekens bij deze lijst en vernietigde een vergunning voor een melkveehouderij in het Friese Ee. Daarbij baseerde de rechter zich op onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) naar 90.000 mestmonsters. In die monsters werden opvallend lage stikstofgehaltes gevonden, terwijl de mest afkomstig was emissiearme stallen met erkenning. Conclusie van het CBS: milieuvriendelijke stallen doen niet wat ze beloven.

Woordvoerder Cor Pierik van het CBS kijkt niet op van de bevindingen en trekt een vergelijking met verbruikscijfers van auto's. 'In een testomgeving zijn de meeste auto's een stuk zuiniger in vergelijking met hun prestaties in de dagelijkse praktijk. Ook in stallen blijken snel na installatie van milieuvriendelijke technieken emissiecijfers tegen te vallen.'

De uitspraak van de rechter vergroot de onzekerheid onder veehouders, merken Van Summeren en Festen. 'Natuurlijk, er volgt een hoger beroep. Maar dat gaat veel tijd kosten. Ondertussen moet er wel een oplossing worden gevonden.'

Prijskaartje

Aan stalsystemen met een RAV-erkenning hangt een prijskaartje: meerkosten die in de praktijk niet of nauwelijks worden terugverdiend. Ligboxenstallen moeten bijvoorbeeld worden voorzien van een Meadowfloor, een Eco-vloer of een V3 Groove-vloer. Dat maakt zo'n stal al gauw 100 euro per vierkante meter duurder ten opzichte van een traditionele roostervloer, aldus Van Summeren. 'Bij een oppervlak van 500 vierkante meter heb je het dus over een meerprijs van 50.000 euro.'

Baten van een emissiearme vloer zijn er nauwelijks, weet ook Festen. 'Daarom moet zo'n investering hand in hand gaan met een heldere strategie. Voor een aantal bedrijven is zo'n extra investering op te brengen, bijvoorbeeld via schaalvergroting of door zich te richten op een specifieke markt. Voor andere bedrijven is het juist een brug te ver.'

Urine en vaste mest scheiden

Veehouders experimenteren met systemen waarbij urine en vaste mest meteen van elkaar worden gescheiden. Een innovatie in zowel melkvee- als varkensstallen. Maar nog niet iedereen durft hiervoor te kiezen, ziet Van Summeren. 'Brongerichte technieken leveren twee mestsoorten op: een dunne fractie en een hele dikke fractie. Daar moet je wel bestemmingen voor hebben. En juist dat maakt veehouders nog wat kopschuw.'

Bovendien staan kelderloze emissiearme stalsystemen nog niet op de RAV-lijst.

Noord-Brabant

Van Summeren volgt de ontwikkelingen in Noord-Brabant met extra interesse. Die provincie stelt niet alleen eisen aan nieuwe stallen, ook bestaande stallen moeten daar vanaf 2024 zijn voorzien van emissiearme technieken als de stallen vijftien jaar (varkens, pluimvee) of twintig jaar (rundvee) oud zijn. Van Summeren: 'Die regel geldt nog niet voor de rest van Nederland, maar Noord-Brabant zet vaak de trend.'

Voor bestaande stallen zijn vaak nog geen technieken beschikbaar, zeker niet in kleine sectoren zoals melkgeiten en vleeskalveren. In dat geval rest de luchtwasser. Ter indicatie: voor een geitenbedrijf met 1.500 dieren gaat het dan om een investering van 70.000 tot 90.000 euro, exclusief de kosten van jaarlijks onderhoud van de luchtwasser (nog eens 5.000 euro).

Taskforce Toekomstbestendige stallen

Daarom ging enkele jaren geleden de taskforce Toekomstbestendige stallen aan de slag. Doel: bevordering van ontwikkeling van geschikte stalsystemen. Provincie Noord-Brabant reserveerde 5 miljoen euro voor het project.

In de afgelopen drie jaar kreeg de taskforce maar liefst 140 initiatieven in het vizier. Maar geen van de 140 initiatieven heeft het al daadwerkelijk tot een RAV-erkenning geschopt. Het toont volgens ZLTO-bestuurder Hendrik Hoeksema vooral aan dat de goedkeuring van nieuwe stalsystemen 'simpeler, sneller en goedkoper' moet.

Kalverhouder test zeven nieuwe technieken

Alle stallen van vleeskalverhouders in Noord-Brabant moeten in 2024 op last van de provincie zijn voorzien van nieuwe ammoniakreducerende technieken. Zo ook de stallen van Stefan Thelosen, vleeskalverhouder in Someren-Heide.

Wanneer die technieken in 2024 niet voorhanden zijn, rest slechts één uitweg: luchtwassers. 'Dat wil ik niet. Dat is een end-of-pipeoplossing die niets doet aan het klimaat in de stal. Bovendien pakken luchtwassers de uitstoot van fijnstof en methaan niet aan.'

Achthonderd van zijn vleeskalveren staan in stallen met luchtwassers. Voor duizend kalveren zoekt Thelosen alternatieven. Hij test zeven technieken, met steun van de provincie, het bedrijfsleven en de Vereniging van Kalverhouders.

Rode draad door die innovaties: dikke en dunne mest worden zo snel mogelijk van elkaar gescheiden met schuiven, mestbanden, spoel- en rioolsystemen. Ook het koelen van mest wordt als optie onderzocht.

Of die systemen voldoende ammoniak reduceren, moet de komende tijd blijken. Thelosen is ervan overtuigd dat er oplossingen komen.

Geld opleveren

'Door vaste mest en urine te scheiden, voorkom je vorming van methaan en is de stap van drijfmest nu naar kunstmestvervangers en mestkorrels straks klein. Die kunnen geld opleveren. Nu kost mestafzet geld. Daar moeten we van af. Mest tot waarde brengen is cruciaal. Daardoor worden technieken betaalbaar.'

Ondertussen nadert de deadline. 'Vergeet niet, renovatie gaat gepaard met veel vergunningen: MER, omgevingsvergunning, bouwvergunning. Dat moet van tevoren allemaal zijn geregeld. 2024 wordt krap.'

Innovatiebudget ligt onaangeroerd op de plank

Noord-Brabant telt volgens het CBS 141.000 melkgeiten. Daarmee herbergt deze provincie 30 procent van de nationale melkgeitenstapel. Vanaf 2024 gelden voor veel van deze dieren scherpere ammoniaknormen. Stallen ouder dan vijftien jaar moeten dan zijn voorzien van technieken die de uitstoot van ammoniak reduceren.

Die emissiereducerende technieken zijn er nu niet en wanneer die er ook niet komen, rest slechts één optie: geiten naar dichte stallen, voorzien van luchtwassers. Ook Jos Tolboom, geitenhouder in het Utrechtse Hoogland en voorzitter van LTO-vakgroep Melkgeitenhouderij, acht het waarschijnlijk dat dit scenario zich voltrekt.

Voor de sector staat veel op het spel, zegt Tolboom. 'De manier waarop we nu in Nederland geiten huisvesten, heeft ons veel gebracht. In open stallen, voorzien van een dikke laag stro. Goed voor het welzijn van de dieren, goed voor het imago van onze producten en de mest uit onze stallen is zeer gewild en waardevol en past binnen kringlooplandbouw.'

Aan de potstal kleven mogelijk ook nadelen. Mest en urine worden niet meteen gescheiden, waardoor gemakkelijker ammoniak ontstaat.

Nadenken over alternatieven

'De sector wil best nadenken over alternatieven en is er ook mee aan de slag', vertelt Tolboom. 'Er staat al een stal waarbij het strodek wordt belucht. Beluchting kan de uitstoot van methaan remmen. En er zijn experimenten met vloeren met een rubberen toplaag, in combinatie met stro. De urine zakt meteen weg en een schuif verwijdert de vaste mest uit de stal.'

Probleem is dat onafhankelijke metingen ontbreken. 'Deze projecten zijn aangemeld bij de overheid, maar kregen nul op het rekest. Spijtig. Zeker gezien het feit dat dit kabinet 5 miljoen had uitgetrokken voor brongerichte maatregelen in geitenstallen. Dat geld ligt onaangeroerd op de plank.'