Koudwatervrees voor beregenen met pivot

Achtergrond Akkerbouw Niels van der Boom 13 mei 2020 om 10:16uur

Beregenen met een pivot, rondgaand of in een rechthoekig blok, is wereldwijd gemeengoed en bestaat al ruim zeventig jaar. In Nederland kreeg de techniek nooit veel navolging. Ondanks dat de laatste jaren fors geïnvesteerd is in beregeningstechniek blijft de pivot buiten beeld. Leveranciers noemen het deels koudwatervrees.

De center pivot, een rondgaande beregeningsboom, is een vinding van de Amerikaanse boer Frank Zybach, een Zwitserse immigrant. In 1948 vroeg hij patent aan op zijn vinding. De Irrigation Association noemt het de grootste landbouwuitvinding sinds de maaibinder.

In Nederland, België, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk (VK) kreeg niet het systeem met beregeningsbomen maar juist de beregeningshaspel veel meer navolging. Vooral de laatste jaren is er enorm in geïnvesteerd omdat beregenen structureel onderdeel van de teelt is geworden. Daarmee rijst de vraag of pivots een nieuwe kans verdienen.

In het VK en Duitsland worden al in toenemende mate pivotinstallaties verkocht. Frankrijk was altijd al een grote markt. Farmstore uit Bleskensgraaf, importeur van het Amerikaanse Lindsay, verkocht recent in België twee installaties. Voor Nederland bleef het orderboek leeg. De interesse leek zelfs af te nemen, concludeert vertegenwoordiger Chris van de Lindeloof, al krijgt het bedrijf jaarlijks aanvragen. Een zelfde trend ziet Bauer-importeur Smits Veldhoven.

'De keuze voor een pivot zit nooit vast op de kosten'

'Ieder jaar werken we plannen uit, maar bijna altijd kiezen deze bedrijven voor meerdere haspels', ervaart Ton Lavrijssen van Smits. 'In 90 procent van de gevallen gooien omgevingsbeperkingen roet in het eten. Een bomenrij kun je niet rooien, percelen zijn niet rechthoekig of de watertoevoer is een probleem.'

Parallel gelegen sloot

Bauer blinkt uit in maatwerk, veelal in lineaire systemen. 'Die voeden zich met water uit een parallel gelegen sloot of werken met een sleepslang. Niet iedere sloot is geschikt en herprofilering is lang niet altijd mogelijk', stelt Lavrijssen. Ook de geteelde gewassen en de grondsoort spelen een rol.

Van de Lindeloof ziet juist kansen voor de rondgaande center pivot. 'Dankzij nieuwe technieken – zoals een uitklapbare cornersysteem – kan een center pivot 94 procent van een perceel beregenen. Een centersysteem is 25 procent zuiniger in energie, ia goedkoper en kan langer zijn.

• Lees ook: Center pivot kan plaatsspecifiek beregenen

‘Een lineairsysteem kan maximaal 250 meter slang trekken, dus het perceel mag niet langer dan 500 meter zijn. De breedte maakt niet veel uit, al vraagt het meer elektrisch vermogen omdat de aandrijfwielen gelijk moeten lopen. Een center pivot kan tot 1.000 meter gaan.'

Dwars op de rijsporen

Een lineairwerkend systeem past bij de Nederlandse percelen meestal beter. Omdat bij een centersysteem de buitenste boog veel sneller voortbeweegt dan de binnenste, wordt meer water gegeven om dit te compenseren. Deze hogere concentratie van de gift in de buitenboog kan bij beregenen op kale grond problemen geven. Een lineairsysteem heeft over de volledige werkbreedte dezelfde afgifte. Rijsporen gaan ook niet dwars op de rijen zoals bij een center pivot.

Een pivotinstallatie wordt elektrisch aangedreven met 380 volt wielmotoren. De combinatie van water en stroom geeft in de praktijk geen problemen. Een dieselgenerator wekt eventueel stroom op als directe aansluiting niet kan.

Variabele kosten lager

Van de variabele kosten van een haspel is 60 à 70 procent voor brandstof en onderhoud. Bij een pivot liggen deze kosten veel lager. De aanschafkosten bedragen ongeveer het dubbele van een haspel, al fluctueert dat enorm per installatie.

Zowel Lavrijssen als Van de Lindeloof zien voor Flevoland en de Veenkoloniën kansen voor pivotberegening. Bedrijven worden groter, waardoor ze meerdere kavels naast elkaar bewerken. Met bruggen over de kavelsloot kan een lineairsysteem tientallen hectares beregenen. De interesse is er wel. Een manco is wel dat rond gebouwen niet beregend kan worden.

'Met één lineaire pivot 80 hectare beregenen'

Harm Jan Panman runt met zoon Bé een akkerbouwbedrijf in Tweede Exloërmond (Drenthe). In 2009 installeerden zij een Bauer Lineaire pivot, die 160 meter breed is en rijdt op percelen van 1.700 meter lengte. ‘Zo hebben we drie percelen naast elkaar, in totaal 81 hectare’, legt Panman uit. ‘De benodigde 150 kuub water per uur pompen we uit een sloot, die in directe verbinding met de waterschapsloot staat. Je moet deze wel goed schoonhouden. Met hulp van een trekker draait hij naar het volgende stuk van 27 hectare. Inclusief tanken van de aggregaat kost dat 1,5 uur.’ Het perceel wordt in twee keer beregend, omdat de regenintensiteit anders te hoog is. Panman: ‘Opstarten gebeurt handmatig, waarna de machine 30 uur zelfstandig draait. Via je telefoon bedien je de pivot. In een week tijd beregenen we 80 hectare zetmeelaardappelen, uien en gerst.'

Het haspel wint vaak dankzij de flexibiliteit. Zeker wanneer met land op afstand wordt gewerkt. Lavrijssen: 'In Flevoland zie je wel opvallend veel beregeningsbomen, vanwege de fijnzadige gewassen en de wind. Een pivot heeft geen last van wind en is dus uitermate geschikt.'

Bekende producenten zijn Valley, Bauer, Zimmatic (by Lindsay). Het Oostenrijkse Bauer en Frans/Amerikaanse Lindsay bouwen ook haspels. De laatste jaren hebben fabrikanten ingezet op de plaatsspecifieke variable rate irrigation (VRI). 'De techniek wordt nog weinig toegepast', zegt Lavrijssen na eigen onderzoek. 'Misschien omdat de bodem elders in de wereld homogener is.'

'Bijna de helft van de door Lindsay geleverde pivots wordt uitgevoerd met FieldNet voor variabele beregening. We zien wereldwijd een grote toename', zegt Van de Lindeloof. Het aansturen via de telefoon is gemeengoed. Dit gebruiksgemak is een troefkaart. Arbeid is een flinke kostenpost.

Lavrijssen: 'Het zit nooit vast op de kosten, want een ondernemer rekent goed. Het zijn omgevingsbeperkingen en koudwatervrees. Uiteindelijk komen pivots wel in Nederland, zeker als telers spaarzaam met water moeten omgaan.'