Uitputting aarde valt te keren in Nederland

'Het is duidelijk dat we landbouwgrond minder intensief moeten gebruiken, maar boeren kunnen door hun hoge investeringen bijna niet anders. Tijd om innovatie op nieuwe manieren te financieren', schrijft Coen van Dedem in NRC. Hij is adviseur van Forest Effect Fund dat investeert in duurzame voedselketens, en betrokken bij de ontwikkeling van nieuwe financieringsmodellen voor de landbouw.

Van Dedem stelt dat het natuurlijk herstelvermogen van de natuur, gebaseerd op een rijk bodemleven, sinds vorige eeuw werd ingeruild voor beheersing van de natuur met de inzet van chemische bestrijdingsmiddelen en de toevoeging van kunstmest. Dat alles hielp om onze oogsten te maximaliseren.

Na de Hongerwinter van 1944 was 'nooit meer honger' het devies en ontwikkelde zich een systeem gericht op een maximale opbrengst per hectare.

Einde in zicht

Maar aan dit alles komt een eind, waarschuwen critici als Van Dedem: 'Nog zestig keer oogsten. Als we zo doorgaan zijn de Nederlandse landbouwgronden over zestig jaar uitgeput', is de bottomline.

Dat klinkt cru, want nieuwe kennis en innovaties in de land- en tuinbouw gaan niet aan de akkerbouw voorbij. Steeds meer agrariërs weten hun middelengebruik terug te dringen en zijn zuinig met ploegen om hun bodemleven te stimuleren.

Coach de bodem

Dat onderschrijft ook Bas Slagter, bodemcoach bij Landbouwportaal Noord-Holland. 'De kwaliteit van de bodem wordt bepaald door een trits aan factoren, zoals bodemverdichting, waterhuishouding, beworteling, verslemping, biodiversiteit en de organischestofbalans.' Bodemleven en goede beworteling is investeren in je land, zegt Slager.

De bodemcoaches komen zelf uit de landbouwpraktijk. Er zijn sectorspecifieke coaches voor de veehouderij, bloembollenteelt, akkerbouw en vollegrondsgroenteteelt beschikbaar. Zij kunnen op verzoek ondernemers helpen met een analyse en adviezen op papier. Daarmee kunnen telers vervolgens hun bodemkwaliteit verbeteren.

Subsidiemogelijkheden

Ook zijn er landelijk diverse subsidiemogelijkheden beschikbaar om invulling te geven aan de adviezen. Slagters beste algemene tip: 'Zorg zoveel mogelijk voor begroeiing. Dat lukt misschien niet in alle gevallen, maar is uiteindelijk wel het beste.'

Michael van der Schoot, themaspecialist Bodem- en Waterkwaliteit bij LTO, wijst op de initiatieven die de sector neemt. 'De bodem is het bestaan onder de bedrijven van onze leden. Daarom maken wij ons er hard voor. Dat lukt steeds beter.'

Jaar van de Bodem

Ook internationaal is doorgedrongen dat de spankracht van de bodem eindig is, zegt Van der Schoot. 2015 werd door de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) uitgeroepen tot Jaar van de Bodem. 'Vanaf die tijd zie je vooral in de regio's dat er veel projecten zijn opgestart met POP-gelden waarin de bodem een centrale rol heeft.'

Concreet gaat het dan bijvoorbeeld om waterkwaliteit en -kwantiteit en klimaatadaptatie en mitigatie. 'Dus het aanpassen van onze teeltsystemen aan de huidige en de te verwachten gevolgen van klimaatverandering.' En daarnaast het tegengaan of beperken van klimaatverandering door het reduceren van de broeikasgasuitstoot. 'Dat zijn echt knoppen waar ondernemers aan kunnen draaien.'

Dit strekt verder dan akkerbouw, schetst de bodemspecialist. 'Aan de bovenzijde van de Kringloopwijzer bij de melkveehouderij zie je dat er veel wordt gestuurd op optimalisatie van alle elementen die in de stal liggen.'

Landbouwtafel

Dat vertaalt zich terug in de lopende projecten én de lobby die LTO uitoefent, zowel landelijk als in Brussel. Zo is LTO bijvoorbeeld aangesloten bij de landbouwtafel van Jan Jacob van Dijk, de onafhankelijke trekker van het Nationaal Programma Landbouwbodems van het ministerie van LNV.

'Samengevat brengen wij daarin dat we de bodem belangrijk vinden, veel positieve ontwikkelingen zien bij leden, maar waar we voor willen waken is dat er extra aangescherpte wet- en regelgeving komt. Dat kan contraproductief uitpakken voor onze sector, die zich op dit vlak al fors inspant.'

Bodembrief

Het ministerie stelt in zijn bodembrief dat in 2030 alle landbouwbodems op een duurzame manier moeten worden beheerd. Hier heeft LTO zich achter geschaard. Vraag is wel: wat is duurzaam? De doelen die daaraan zijn gekoppeld, moeten helderder worden.

'Dit om te voorkomen dat ondernemers heel hard gaan lopen en investeren – dat doen ze in veel gevallen al – maar als niet helder is wat we gezamenlijk beogen, dan is het misschien niet effectief.'

Dertig voetbalvelden

Met dit alles valt de uitputting van landbouwgrond in Nederland nog te keren, denkt de sector. De FAO is minder positief over de mondiale trend: 'Tenzij nieuwe teeltmethodes worden aangenomen, verliezen we blijvend elke minuut dertig voetbalvelden, voornamelijk door intensieve landbouw.'