Boer kan baat hebben bij landschapszorg

PBL benoemt in het rapport dat er in de maatschappij veel zorg is over de invulling van het landschap. Het wijst daarbij op de hevige discussie over bijvoorbeeld windmolens, zonneparken, biodiversiteit en de 'verdozing' van Nederland.

Anderzijds verandert het landschap voortdurend. De verstedelijking rukt op, constateert Frank van Dam, onderzoeker landelijk gebied bij PBL.'Het areaal bebouwd gebied is in dertig jaar tijd met 30 procent toegenomen. In de landbouw is de schaalvergroting doorgegaan. Dat zie je terug in het landschap.' Als voorbeeld noemt hij het verdwijnen van sloten en houtwallen door efficiencyvergroting in de landbouw.

Nieuwe ruimteclaims

Ook de komende 30 jaar zullen nieuwe ruimteclaims worden gelegd voor woningbouw, infrastructuur, nieuwe bedrijven, energietransitie, klimaatadaptatie en natuurontwikkeling. Dat zal grote gevolgen hebben voor het landschap, met name voor landbouwgrond. 'Veel gebieden zijn beschermd; natuurgebieden, gebieden met buisleidingen en rondom Schiphol', zegt Van Dam. 'Landbouwgebieden hebben die bescherming niet. Het ligt voor de hand dat daar wordt gebouwd.'

Ook de landbouwsector zelf draagt bij aan veranderingen in het landschap. Sommige boeren kiezen voor de aanleg van een zonnepark of een windmolen op hun land. PBL verwacht dat de transitie naar kringlooplandbouw en de opgaven uit het Klimaatakkoord ook voor verandering zullen zorgen.

Verdienmodel

Zolang ontwikkelaars en boeren kunnen verdienen aan zonneparken op landbouwgrond, zal het aantal parken naar verwachting blijven toenemen, voorspelt PBL. Daarom adviseert het landschappelijke inpassing van dergelijke parken op te nemen in de subsidieregeling.

Om alle ruimteclaims te kunnen verwezenlijken, is een 'landschapsinclusief' omgevingsbeleid nodig. Hiermee bedoelt PBL een beleid dat ervoor zorgt dat landschapskwaliteit wordt meegewogen bij de planning en uitvoering van projecten.

Landschapstoets

Zo adviseert PBL dat er een landschapstoets moet worden toegevoegd aan de Omgevingswet. Op die manier kan de landschapskwaliteit worden gecontroleerd en geborgd. Ook moet meervoudig ruimtegebruik worden gestimuleerd. Het programma Ruimte voor de Rivier heeft dit bewezen, volgens PBL: waterveiligheidsdoelen werden verbonden aan doelen voor natuur en recreatie.

Het nieuwe Europese Landbouwbeleid (GLB) voor 2021 tot 2027 biedt lidstaten meer mogelijkheden zelf invulling aan dit beleid te geven. De PBL-onderzoekers zien dat als een mogelijkheid om behoud en herstel van landschapselementen te stimuleren met een goede beloning voor landschapsbeheer.

Betere bescherming

Verder stelt PBL dat waardevolle landschappen beter kunnen worden beschermd. Dit kan bijvoorbeeld door een verruiming van de nationale parken of door om een schil rond deze parken te ontwikkelen.

Toekomstige claims op landbouwgebied hoeven niet per definitie een bedreiging voor agrariërs te zijn, vindt Pols. 'Een boer kan onderhandelen, want het is mogelijk om functies waaraan behoefte is te combineren.'

Waardetoevoeging nodig

Hoe boeren en tuinders bijdragen aan verbetering van de landschappelijke kwaliteiten, hangt volgens Pols grotendeels af van het ontstane verdienmodel.

Landbouwverduurzaming en meer ruimte voor landschap kunnen leiden tot productieverlaging en kostenverhoging. Dat betekent dat een ander of aanvullend verdienmodel nodig is, bijvoorbeeld door waardetoevoeging met biologische landbouw of neveninkomsten uit recreatie en groene diensten.