In Roemenië knellen de grenzen nog niet

Vijf akkerbouwers staan op een in onbruik geraakt spoor in Oost-Roemenië. Ze kijken uit op de overblijfselen van een suikerfabriek, niet ver van de stad Buzau. Het industrieterrein doet nog het meeste denken aan een knekelhuis. Al het vlees is van de botten verdwenen, alleen de geraamtes van gebouwen staan nog overeind. Fundering, bakstenen en beton, dat is het wel.

De Italianen die de fabriek vlak na de Roemeense revolutie voor een prikkie opkochten, hebben met behulp van dynamiet alles van waarde meegenomen, van ijzeren trapleuningen tot de tegels in de badkamer. Wat overblijft, is een ruïne.

Fabriekshal

Vanaf het spoor ziet Minne Lettinga iets anders: een goede locatie met mogelijkheden. De oprichter van Frisian Investors wijst zijn vier collega-akkerbouwers op de grootste fabriekshal op het industrieterrein.

'Daar slaan we straks onze mais op en eventueel ook van andere boeren. Vanaf het spoor vervoeren we de mais naar de haven van Constanta. Dan hoeven we de graancowboys niet meer te betalen voor opslag en transport. Pas dan gaan we echt geld verdienen.' De ondernemer wijst de andere kant op. 'Het mooiste is dat we hiernaast al 700 hectare mais hebben staan.'

Optimist

Met een schuin oog op de asbestdaken van het industrieterrein lijkt Lettinga een optimist. Maar dan wel een optimist die al tien jaar aan de weg timmert in Roemenië. In 2008 verkocht de Friese boer een groot deel van zijn Nederlandse boerenbedrijf. Met de opbrengst kocht hij, samen met partners, landbouwgrond in Roemenië. Het was het begin van de coöperatie Frisian Investors.

De coöperatie heeft nu meer dan zestig Nederlandse investeerders en beheert 2.500 hectare grond, die ze niet zelf exploiteert, maar verpacht.

Echt ondernemen

Het beeld dat Lettinga de investeerders voorspiegelt: in Roemenië kan een boer nog echt ondernemen. Waar in het volgebouwde Nederland de grenzen knellen, heeft Roemenië genoeg loze ruimte. 'De aankoop van zo'n locatie zou in Nederland ondenkbaar zijn.'

Medeoprichter van Frisian Investors Frans Schreiber zet de voordelen van Roemenië verder uiteen. 'Het land is aantrekkelijk doordat de Europese wetgeving en rechtsbescherming van kracht is. We verwachten dat de grond veel duurder wordt. We betalen nu 4.500 tot 5.000 euro voor een hectare grond. Dat zal binnen tien jaar naar 8.000 euro gaan', verwacht hij.

'In het gebied waar wij zitten, stroomt de rivier Siret. Het land kan daardoor in de toekomst geïrrigeerd worden.'

Tweede onderneming

Lettinga en Schreiber zijn zo overtuigd van de Roemeense mogelijkheden dat ze in 2013 een tweede Roemeense onderneming optuigden. Met enkele andere ondernemers exploiteren ze onder de naam Frizon Group 4.000 hectare met vooral mais, aangevuld met zonnebloemen en erwten. 20 procent van die 4.000 hectare is in eigendom van Frisian Investors, de rest pacht Frizon elders.

De suikerfabriek die Lettinga aan de vier vroege investeerders laat zien, is de nieuwste aankoop van Frizon Group.

Opbrengst valt tegen

Maar een inkoppertje is het investeren in Roemenië niet. De opbrengst die de coöperatie uit het boeren haalt, valt tegen, mede door de broodnodige investeringen in materieel en landbouwgrond. Door de snelle expansie van de boerderijen is veel geld nodig.

'Ik heb zelf nog geen cent verdiend. Investeerders zien hun winst pas als ze de grond verkopen', zegt Lettinga.

Ceausescu

De grootste kostenpost voor Frisian Investors is het opkopen van landbouwgrond. Dat is een hels karwei. Na de val van de communistische dictator Nicolae Ceausescu verdeelde de Roemeense overheid de staatsboerderijen over het nageslacht van oorspronkelijke eigenaren. Nieuwe landeigenaren kregen per persoon vaak 1 hectare.

Precieze cijfers zijn er niet, maar 95 procent van de Roemeense grondbezitters zou 3 hectare of minder bezitten. Binding met hun land hadden de nieuwe eigenaren vaak niet. Ze lieten het liggen en verzuimden het op te laten nemen in het kadaster. 'Eén werknemer is in totaal een volle werkweek bezig om 1 hectare grond in kadaster te krijgen', licht Lettinga toe.

Camera's

Daarnaast zijn er de specifieke Roemeense problemen. Loslopende kuddes schapen beschadigen de oogst en ook diefstal komt voor. Bewakers en camera's zijn nodig om dat tegen te gaan. Camera's met warmtesensoren moeten schapen vroegtijdig ontdekken.

Onder een grijs wolkendek laten Lettinga en Schreiber de vier investeerders de maisvelden van Frizon Group zien. De velden bevinden zich in een door dijken ingesloten polder. Het geheel doet nogal Nederlands aan.

Schreiber en Lettinga hebben in het verleden leergeld betaald in Roemenië. Lokale makelaars bleken achteraf niet betrouwbaar. 'Wij nodigen jaarlijks onze investeerders uit om in Roemenië langs te komen. Het zijn vaak mensen met een boerenachtergrond die graag zelf willen zien hoe goed de grond daar is.'

Waterschappen

De Nederlandse boeren zouden graag iets anders typisch Nederlands naar Roemenië halen: solidariteit. 'Er was in Roemenië irrigatie, maar de buizen zijn in de jaren negentig massaal gestolen. We richten nu waterschappen op, zodat we het land in de toekomst gezamenlijk kunnen irrigeren', zegt Lettinga. Op dit moment rekent hij bij gebrek aan irrigatie op eens in de zeven jaar een misoogst door droogte.

Ook zijn er plannen voor een andere Nederlandse traditie: ruilverkaveling. Obstakel is daarbij de noodzakelijke samenwerking met de overheid. 'Anders zijn er altijd een paar kleine boeren die niet mee willen doen.'

Goede voorbeeld

Makkelijk is het niet om de Roemenen tot samenwerken te brengen. 'Ze zijn de staatsboerderijen gewend en bang om de greep op hun land kwijt te raken. Wij proberen het goede voorbeeld te laten zien. We maken de weg hier bijvoorbeeld vlak en begaanbaar, zodat iedereen er wat aan heeft.'

Of de lokale bevolking hen niet haat, als vertegenwoordigers van het buitenlandse grootkapitaal? '70 procent van de grond van Frisian Investors wordt gepacht door Roemenen. Wij geven hun advies en financieren bijvoorbeeld een nieuwe machine voor hen. In de dorpen zwaait iedereen naar ons. Ja, misschien zijn de concurrerende boeren jaloers, maar dat hoort zo. Dat is de markt', zegt Lettinga.

Mestexport

Het lijkt een logische zet voor de Nederlandse veehouder met een mestoverschot: mestexport. Hongarije, Polen en Roemenië hebben veel plantaardige landbouw, maar weinig dierlijke meststoffen. Minne Lettinga van Frisian Investors erkent de mogelijkheden, maar zegt dat transport en opslag te duur zijn.

'Wij werken nu met mest van een lokale kippenboer met 38 fabrieken. Ook dan is het niet makkelijk: gebruik van natuurlijke mest zit niet in de Roemeense cultuur. Het kost veel moeite om het personeel te overtuigen.'

Experts

Ook experts zijn kritisch. 'Roemenië kan de mestverwerkingsproducten van Nederland goed gebruiken, maar ik weet niet of het economisch haalbaar is vanwege de afstand', zegt Oene Oenema van Wageningen University & Research.

'Export naar Hongarije en Polen gebeurt zeker, maar van export naar Roemenië zijn mij geen voorbeelden bekend', zegt Harry Kager van Schuttelaar & Partners.