Brood en Spelen: plannen die aanzetten tot vernieuwing

Het is een greep uit de zestien winnaars van de ontwerpwedstrijd Brood en Spelen die woensdag 4 juli bekend werden gemaakt tijdens een bijeenkomst in Barneveld. Rijksbouwmeester Floris Alkemade en Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving Berno Strootman namen het initiatief voor de competitie die zich afspeelt in Overijssel, Gelderland en Noord-Brabant.

Voor de wedstrijd Brood en Spelen werden grondeigenaren gekoppeld aan ontwerpers. Doel was het genereren van nieuwe ideeën die kwakkelende bedrijven nieuw leven in kunnen blazen. Bijvoorbeeld door de herontwikkeling van leegstaande agrarische gebouwen.

'Een fundamenteel verschil tussen het platteland van vroeger en nu is dat productie en consumptie uit elkaar zijn getrokken. Door de opkomst van technologie in de landbouw kreeg de boer een meer gerichte taak. Deze ontwikkeling heeft de afstand tussen consument en boer vergroot. Wij zoeken naar radicale en realistische voorstellen om dit te veranderen.'

Initiatieven

Alkemade ziet onder de inzendingen relatief veel initiatieven gericht op ecologie, natuur en het sluiten van kringlopen. 'Die waarden worden daarin niet gezien als nadeel, maar als bron van vernieuwing met veel inhoud.'

In totaal 95 teams met zo'n 370 deelnemers dienden een plan in voor het revitaliseren van een agrarische locatie. In de plannen bespeuren Alkemade en Strootman een aantal trends. Plannen voor de herontwikkeling van landgoederen, bedrijfsverbreding, nieuwe teelten en de combinatie van educatie, zorg en wonen en welzijn voerden de boventoon. Opvallend weinig teams richten zich op de energietransitie die voor een groot deel op het platteland zal plaatsvinden.

Bosbouw

'Ik zie veel bosbouw en permacultuur. Mark Shepard is een invloedrijk man', zegt Strootman die daarmee doelt op de Amerikaanse grondlegger van de zogenoemde herstellende landbouw. In zijn boek Restoration Agriculture - in 2017 vertaald in het Nederlands - laat Shepard zien dat een veerkrachtige en duurzame landbouw gebaat is bij de aanplant van bomen die eetbare noten produceren.

'In onze wedstrijd zijn het geen revolutionaire ideeën, maar voor de initiatiefnemers hebben ze vaak wel radicale gevolgen. Dat maakt ze niet minder goed. We wilden goede plannen die op de betreffende locaties iets in beweging kunnen zetten. Het is geen originaliteitsprijs. We willen een beweging voor vernieuwing in gang zetten', zegt Strootman.

Onder de inzenders is de reguliere landbouw wel sterk ondervertegenwoordigd. 'De scheiding tussen intensieve en extensieve bedrijven is ook hier te zien', concludeert de Rijksadviseur.

Nostalgie

In het oosten van het land, waar boeren van oudsher vaker grondgebonden zijn, hebben plannen een meer nostalgische inslag. Hier komen veel ideeën rechtstreeks van het boerenbedrijf. Uit de Brabantse inzendingen komt ook het meer verstedelijkte karakter van die provincie naar voren. De deelnemers zijn van een diverser pluimage: recreatiebedrijven, horeca, natuurbeheer en zelfs een whiskystoker.

ZLTO-voorzitter Hans Huijbers mocht enkele Brabantse winnaars in het zonnetje zetten. Hij zegt blij te zijn met de initiatieven. 'Door de vergrijzing en het opvolgingsprobleem krijgen we als sector nog een enorme verschuiving op onze agenda. Deze kleine bewegingen hebben het in zich om heel grote ontwikkelingen te worden.'

Ondanks zijn enthousiasme ziet Huijbers onder de finalisten geen oplossingen voor grote bedrijven die vast zitten in het systeem. 'Voor die ondernemers heb ik helaas nog geen reëel beloningsmodel voorbij zien komen.'

• Download het juryrapport