Voldoende groeipotentieel voor glastuinbouw in IJsland

De belangenorganisatie voor IJslandse glastuinders is onderdeel van de nationale landbouworganisatie. Axel Sæland is voorzitter van de glastuinbouwsectie en zit in het bestuur van koepelorganisatie. Samen met medebestuurders onderhandelt hij met de overheid over subsidies, vergelijkbaar met het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Op IJsland zijn die er ook voor kasgroenten en bloemen.

Kasgroenten opereren in een vrije handelsmarkt, maar akkerbouwgewassen en bloemen worden beschermd door invoertarieven. Binnenlandse productie wordt gestimuleerd via subsidies, waarbij de totale financiële steun per gewas is vastgelegd. Als de oppervlakte van een gewas toeneemt, dan daalt de subsidie per hectare. Voor telers vormt dit een aanzienlijk en daarmee ook een enigszins onzeker inkomensbestanddeel.

'Producenten weten pas in maart 2026 wat ze voor 2025 aan steun krijgen', legt Sæland uit. 'Dat varieert van 10 tot 20 procent van hun omzet. Hoe minder bijvoorbeeld de IJslandse bloementelers produceren, hoe hoger hun subsidie per hectare uiteindelijk wordt. Als belangenorganisatie zijn wij hier geen voorstander van, omdat het volgens ons een remmende werking heeft op de productie. Dit terwijl de vraag naar tuinbouwproducten juist stijgt.'

Het systeem stamt nog uit een tijd van overproductie. Maar het toerisme in IJsland is sinds 2010 sterk toegenomen naar zo'n drie miljoen bezoekers per jaar. De vraag naar voedsel en ook bloemen is daardoor enorm gestegen.

Kleinschalige bedrijven

De kascapaciteit op het eiland is sindsdien nauwelijks gegroeid. Het aantal bedrijven is zelfs gedaald en de overblijvende bedrijven zijn nog steeds naar verhouding kleinschalig. In 1985 had IJsland 47 bloementelers met gemiddeld ongeveer 800 vierkante meter per bedrijf. In 2025 zijn dat nog slechts vijf bedrijven met arealen die variëren van 4.000 tot 8.000 vierkante meter.

Het bedrijf van Sæland met de naam Espiflöt is een goed voorbeeld van de beperkte mogelijkheden. Hij teelt zes soorten snijbloemen, waaronder chrysanten, op 7.700 vierkante meter in het geothermische gebied Reykholt-Flúðir. Hij noemt het een divers bedrijf.

Specialisatie is geen optie, stelt de teler. 'Onze markt is te klein om ons volledig op één gewas te richten. Ondanks het koude klimaat en de lange winterperiode kent IJsland dezelfde plantenziekten als Europa. Ik gebruik dezelfde gewasbeschermingsmiddelen als op het vasteland en zet zoveel mogelijk biologische bestrijdingsmiddelen in.'

Buitenlands advies

Teeltadviseurs komen zelden naar IJsland. Sinds 2003 subsidieert de overheid telers die buitenlandse adviseurs inhuren. 'Onze oppervlakte is misschien bescheiden, maar onze gewasdiversiteit is groot. De overheid wil de binnenlandse productie stimuleren. Ik denk dat onze omstandigheden interessant genoeg zijn om een bezoek van externe teeltspecialisten te rechtvaardigen', zegt Sæland uitnodigend.

Geothermie als warmtebron is vrijwel gratis beschikbaar zodra een kas daarop is aangesloten. Alle glastuinbouwclusters bevinden zich in geothermische zones waar heet water van nature omhoogkomt. Stoompluimen markeren deze gebieden van veraf.

In oktober werd Sæland de eerste IJslandse glastuinder die ledbelichting in zijn kassen installeerde. Dit is voor 40 procent gesubsidieerd door de overheid, een regeling die geldt voor zowel groentetelers als siertelers. Doel is om elektriciteit te besparen vanwege de hoge vraag. De kas van Sæland heeft nog geen energiescherm. 'Een grappig neveneffect is dat toeristen de paarse gloed van de ledlampen soms aanzien voor het noorderlicht', zegt hij lachend.

In 2003 werden in Europa de tarieven voor de levering van elektriciteit gesplitst in transport en verbruik. Het elektriciteitsnet in IJsland bleef in eigendom van de overheid, net als in Nederland. Omdat de IJslandse overheid geen winst meer kon maken op het verbruik, ging het transporttarief sterk omhoog.

De glastuinders in Reykholt–Flúdir hebben als reactie daarop een gezamenlijke aansluiting met ringleiding laten ontwerpen. Daarmee konden zij hun transportkosten drastisch verminderen.

Controle overheid

De overheid wilde eerst niet meewerken aan het initiatief, maar heeft nu wel alle glastuinders korting gegeven op de transporttarieven (circa 80 procent). Daarmee zijn ook de initiatieven in de andere glastuinbouwgebieden komen te vervallen. Hiermee houdt de overheid de controle over de elektriciteitsvoorziening. De levering en het verbruik zijn wel in handen gekomen van commerciële partijen. De energiekosten zijn sinds 2003 verdubbeld.

Begin november was er een grote storing bij een van de grootste aluminiumsmelterijen van IJsland. Sindsdien draait deze op slechts 30 procent van de normale capaciteit. Daardoor heeft het eiland minstens een jaar lang een elektriciteitsoverschot. De overheid besloot dat alle gebruikers – huishoudens en bedrijven – moeten profiteren van een tijdelijke prijsverlaging.

Voor Sæland komt deze onverwachte meevaller op een goed moment. Maar voor 1 januari 2027 moeten er nieuwe afspraken worden gemaakt over de energietarieven. 'We verwachten dat veel subsidies gekoppeld worden aan milieumaatregelen, vooral energiebesparende eisen voor de glastuinbouw.'