'Nieuwe regering moet lef tonen bij keuzes over toekomst landbouw'

Hekkert zegt dit in het kader van de publicatie van twee PBL-rapporten. In 'Balans van de Leefomgeving' en 'Keuzes voor de Leefomgeving', schetst het kennisinstituut een beeld van de grote leefomgevingsdossiers en geeft het verschillende keuzes voor beleid op deze dossiers.

'Nederland kent complexe leefomgevingsopgaven die vragen om vooruitdenken en de durf om keuzes te maken', geeft Hekkert aan. 'Dat hebben we de afgelopen jaren met alle politieke onrust onvoldoende gezien. Problemen die maar blijven voortduren, schaden het vertrouwen in de overheid en de democratische rechtstaat. Onze aankomende regering heeft grote keuzes te maken over wat prioriteit heeft en ten koste waarvan dat mag gaan.'

De PBL-directeur omschrijft het demissionaire kabinet in de aanloop naar de verkiezingen als een tandeloze tijger. 'Het kabinet weet dat er veel gedaan moet worden. Het stelt veel doelen, maar durft niet de maatregelen te nemen die daarbij horen. De overheid vindt het moeilijk om keuzes voor de lange termijn te maken omdat het botst met private belangen op de korte termijn.'

Diverse doelen buiten bereik

Dankzij de inzet van doelgericht beleid heeft Nederland in het verleden grote stappen gezet in het verbeteren van de leefomgevingskwaliteit, stelt het PBL. De laatste vijftien jaar is die verbetering volgens het planbureau grotendeels gestagneerd en verschillende leefomgevingsdoelen liggen buiten bereik, zoals de doelen voor natuurherstel en waterkwaliteit.

'We hebben de makkelijkste verbeteringen al gerealiseerd; de tijd dringt om politieke keuzes te maken. De beleidsdoelen kunnen alleen worden gehaald door prioriteiten te stellen en daadkracht te tonen', zegt Hekkert. 'Bovendien maakt de huidige geopolitieke situatie de noodzaak om minder afhankelijk te zijn van andere landen groter, zeker waar het gaat om energie en grondstoffen.'

Een voorbeeld dat in het rapport wordt genoemd, is de toekomst van de landbouw: zet Nederland vooral in op technologie en innovatie om de uitstoot te verminderen of kiest het voor een aanzienlijk minder intensieve landbouw? Voor de industrie zal het kabinet bijvoorbeeld moeten kiezen hoe het de verduurzaming wil stimuleren en aan welke bedrijven, clusters of sectoren het daarbij veel waarde hecht.

Niet alleen technische maatregelen

De grote vraagstukken laten zich niet oplossen met alleen technische maatregelen; ze vragen om meer fundamentele veranderingen, aldus het PBL. Die veranderingen hebben gevolgen voor de samenleving, meent Hekkert. 'Veranderingen zullen leiden tot een herverdeling van lusten en lasten en mogelijk fors ingrijpen in ons dagelijks leven, maar niet kiezen zal dat ook. Een door burgers als rechtvaardig ervaren verdeling zou het uitgangspunt moeten zijn. Daarom moet de politiek keuzes maken.'

Het PBL schetst in de publicatie 'Keuzes voor de Leefomgeving' twaalf urgente opgaven met verschillende keuzes voor beleid. Elk van die keuzes heeft grote gevolgen voor hoe de leefomgeving zich de komende jaren ontwikkelt. Het maakt bijvoorbeeld veel uit of we als samenleving collectief actie ondernemen om met klimaatverandering om te gaan, of dat we het zien als een individuele verantwoordelijkheid

Over de keuzes geeft het PBL geen oordeel. Wel schetst het een aantal opties, inclusief de afwegingen en consequenties die daarbij horen. Hekkert: 'Als nationaal kennisinstituut voor de leefomgeving wil het PBL bijdragen aan een goed geïnformeerd politiek-maatschappelijk debat en formatiefase, zodat beleidsmakers voortvarend aan de slag kunnen.'

Te weinig animo voor agrarisch natuurbeheer

Het demissionaire kabinet-Schoof zet in op vrijwillige maatregelen, zoals stoppersregelingen en agrarisch natuurbeheer. Het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb), hoewel het budget toeneemt, kampt volgens het PBL met het probleem dat er te weinig animo is voor de zware beheerpakketten die nodig zijn om substantieel bij te dragen aan biodiversiteitsdoelen. Denk bijvoorbeeld aan vernatting en de vermindering van mestgift. Het vrijwillige karakter van het ANLb vormt een knelpunt bij het halen van internationale doelen, stelt het PBL.

Het uitstel van de aanpak van leefomgevingsvraagstukken, zoals de verandering in de landbouw, heeft directe gevolgen, waarschuwt het PBL. 'De natuur zal verder achteruitgaan, wat herstel moeilijker maakt, en de kosten worden afgewenteld op toekomstige generaties. Een eenzijdige focus op stikstof, zonder gelijktijdige aanpak van verdroging en het tekort aan leefgebied, is onvoldoende voor duurzaam natuurherstel. Voor de agrarische sector en beleidsmakers is een integrale, gebiedsgerichte aanpak cruciaal om het land 'van het slot' te krijgen'.