Knolcyperus: het onzichtbare gevaar onder de grond

Op het perceel voert Shana Clerx van het Belgische Proef- en Vormingscentrum voor de Landbouw onderzoeken uit. 'Dit is het eerste perceel in Bocholt waar knolcyperus is aangetroffen. Het laatste proefslag hier was van 1984. Nu staan we er nog steeds. Het geeft aan dat we met een moeilijk en hardnekkig onkruid zitten', aldus de onderzoeker.

Dat heeft vooral ook te maken met de manier waarop het plantje zich vermeerdert; hoofdzakelijk via dochterknolletjes. Onderzoeker Jeroen Feys van de Universiteit Gent legt uit: 'Onder Nederlands-Belgische omstandigheden kan één moederknolletje aanleiding geven tot een plant die zo'n achthonderd dochterknolletjes produceert. De verspreiding gebeurt in de eerste plaats via knollen, maar ook verspreiding via zaden is mogelijk.'

Jan Roefs in het Noord-Brabantse Middelbeers heeft knolcyperus aan den lijve ondervonden. Het plantje stond negen jaar geleden in de mais en het advies was om het niet te melden. Toen de situatie verslechterde, meldde hij het toch om verdere verspreiding te voorkomen. Desondanks kiezen veel collega-boeren ervoor om er geen ruchtbaarheid aan te geven.

'Mij is toen ook geadviseerd het niet te melden', zegt Roefs. 'De schade is enorm en je hebt al die jaren geen inkomsten maar wel kosten. Je staat voor een onmogelijk dilemma. Voorkomen is veel beter dan bestrijden. Als je het hebt, weet je dat een pijnloze weg er niet zal zijn.' De knolcyperus heeft de ondernemer meer dan 200.000 euro gekost aan gederfde inkomsten, bestrijdingskosten en meer.

Het opbrengstverlies wordt in grote mate bepaald door directe concurrentie op het gebied van water, licht en nutriënten, vertelt Feys. 'Er is sprake van allopathie; chemische oorlogsvoering bij planten. De knolcyperus gaat in de bodem chemische componenten uitscheiden die de groei van gewassen vertragen of verhinderen.' Ook de kwaliteit van het gewas neemt af. Reden genoeg om besmetting te voorkomen.

Topje van de ijsberg

Hoe groot het probleem in Limburg is, heeft de LLTB niet in kaart. 'We denken dat we het topje van de ijsberg zien. Maar we vermoeden dat er nog een hoop onder het wateroppervlak zit', zegt hoofdbestuurder Peter van Dijck. Hij stelt dat het begint bij bewustzijn en anderen op de hoogte brengen van de besmetting om verdere verspreiding te voorkomen.

Er zijn een paar manieren om knolcyperus te bestrijden of vroegtijdig te ontdekken, zoals met de getrainde honden van Wesley Visscher. 'De kracht van de hond komt naar boven in het stadium dat knolcyperus nog niet zichtbaar is. De hond neemt dankzij zijn reukvermogen dingen waar die wij niet zien', vertelt Visscher. 'Wij zien visueel een haard, maar de hond zit 4, 5 of 6 meter naast het bovengrondse waar de wortels nog zitten die wij niet zien.'

Wanneer het gaat om het weghalen van knolcyperus komt de Zasso-machine van loonbedrijf Thijssen om de hoek kijken. 'Deze machine elektrocuteert de plant, de wortelen en het knolletje voor 2 seconden lang', legt loonwerker Christel Thijssen uit.

'Het werkt net als een min- en pluspool van een accu. Met de pluspool moeten we het plantje raken en gaat de stroom via het wortelstelsel naar de minpool', vervolgt de loonwerker. 'We moeten de cyclus van de groei van dat plantje proberen te doorbreken. Daarom komen wij gemiddeld drie keer per jaar terug en doen we dat zo'n drie jaar.'

Knolletjes koken

Een andere manier om de plant kapot te maken, is met stoom. 'Met deze machine koken we de knolletjes met 230 graden Celsius als het ware gaar om het levensproces stop te zetten', vertelt Daan Hachmang. 'We hebben geen contact met de plant nodig, omdat wij stoom de grond inblazen. De grondtemperatuur blijft vrij lang heel hoog. Op langere termijn zie je dat daar niets meer terug groeit.'

Clerx geeft aan dat het vooral zaak is kort op de bal te spelen. 'Blijf kijken en ermee bezig zijn. Als je iets ziet, kun je het nog pleksgewijs aanpakken.' Roefs hoopt vooral dat er via een innovatieve maatregel een oplossing komt: 'En het is belangrijk om de beste inzichten te bundelen.'