Welke impact heeft nieuwe waterstofleiding op agrarisch ondernemers?

Daar gaan we weer, dacht een Noord-Groningse akkerbouwer toen de plannen voor het landelijke waterstofnetwerk op tafel kwamen. Het verbaasde hem niet dat de leiding dwars door zijn grond zou lopen. Hij doet zijn verhaal anoniem; hij wil naar eigen zeggen niet als zeurpiet bekendstaan. Maar het raakt hem wel.

'Wij zitten echt in de baan waar ze telkens langs willen vanuit de Eemshaven. Wij hebben er dus wel ervaring mee. Je kunt heel hard roepen dat je geen leiding wilt, maar je weet dat die er uiteindelijk toch komt. Dus kun je beter kijken hoe de schade kan worden beperkt.' In het geval van het waterstofnetwerk blijkt volgens de akkerbouwer in alles dat er veel haast achter zit. 'De druk is hoog, het moet gisteren klaar zijn', omschrijft hij zijn gevoel.

Grondonderzoek

Als voorbeeld noemt de ondernemer grondonderzoek. Normaliter vindt dit plaats wanneer het tracé voor leidingen al is vastgelegd. Nu wilde Hynetwork, de dochteronderneming van Gasunie die het waterstofnetwerk aanlegt, dit al doen.

Samen met twee andere grondeigenaren heeft de akkerbouwer dat niet geaccepteerd. 'Maar in het tweede gesprek dat we voerden, werd al aangegeven dat een gedoogprocedure wordt gevoerd. Dat betekent in feite dat je het onderzoek wel moet toestaan.'

De akkerbouwer heeft ruim een jaar moeten wachten op een reactie op zijn bezwaar tegen het voorkeurstracé voor de waterstofleiding. Voor hem zijn dat signalen dat er weinig inspraak mogelijk is voor grondeigenaren.

'Normaal gesproken wordt een werkgroep met grondeigenaren ingesteld. Nu niet', stelt de Groninger. 'En ik vind het bijzonder dat een oud tracé wordt gevolgd waar eind jaren zeventig, begin jaren tachtig een gasleiding is aangelegd. Toen werd al helemaal geen rekening gehouden met de landbouw.'

Open ontgraving

De manier waarop de leiding wordt aangelegd, baart de akkerbouwer ook zorgen. Waar natuurgrond wordt ontzien of met boorputten wordt voorkomen dat grote stukken grond worden opengelegd, wordt op zijn grond straks gewoon gegraven. Hij rekent voor: 'De buizen hebben een diameter van 1,20 meter. Daar komt een dek grond van 2 meter op, dus er wordt tot 3,20 meter diep gegraven. Boorputten kunnen ook schade geven, maar dat weegt niet op tegen het openleggen.'

Hynetwork-woordvoerder Marie-Lou Gregoire stelt dat open ontgraving de standaard aanlegtechniek is en dat daar alleen bij uitzondering van wordt afgeweken. 'Voor alternatieve uitvoeringsmethoden wordt gekozen wanneer dit verplicht is vanwege beschermde natuur, of als de standaardmethode door omgevingstechnische belemmeringen niet mogelijk is.'

Zorgen over verzilting

De boer vreest dat het vergoed krijgen van gevolgschade een enorm getouwtrek wordt. Zo zijn er zorgen over verzilting. Zijn grond ligt in een oude polder tegen de kust aan. Onder de grond zit zout water. 'Daarom kunnen we hier ook geen putten slaan. Als je zoet en zout water mengt krijg je onherstelbare schade.'

Hynetwork laat weten het risico op verzilting ook te zien. Gregoire: 'Dat is meegenomen in de 'agrarische waardeanalyse'. Daarnaast gaan we doorlopend onderzoek doen naar deze studie voor de toekomstige werkzaamheden, persoonlijk afgestemd met betrokken grondeigenaren.'

De eerste twee jaren na de leidingaanleg zal Hynetwork zelf schade inventariseren en aanbieden. Daarna kan de grondgebruiker via het omgevingsloket van Gasunie schade melden, waaronder ook gewasschade. Eventuele schades tijdens de aanleg van de waterstofleiding worden door Hynetwork volledig vergoed, belooft het bedrijf.

De Groningse akkerbouwer beziet de energietransitie met argwaan. 'Ik weet niet welke econoom hieraan heeft gerekend, maar er is nog niemand die zonder subsidie waterstof wil produceren, transporteren of gebruiken. Maar de druk om klimaatdoelen te halen is blijkbaar zo hoog dat er geen betere alternatieven zijn. Als boer moet je het doen met een schadevergoeding.'

Lamgeslagen

De ondernemer merkt dat zijn omgeving, die al vaker gewingebied is geweest, behoorlijk is lamgeslagen. 'Vijf jaar geleden werd hier een waterleiding gelegd. Daar staat dit jaar voor het eerst een fatsoenlijk gewas op, hoewel alsnog met 20 procent schade. Destijds is gezegd dat er geen plannen waren voor een andere leiding, maar nu zitten we weer in dezelfde situatie.'

En ondertussen wordt volgens de akkerbouwer ook al over een CO2-leiding gesproken, waar Gasunie desgevraagd niks van weet. 'Dat doet emotioneel wat met mensen. Ik heb de energie nog om te ageren, maar ik merk in de omgeving dat velen dat niet meer hebben.'

Ook elders in het land bestaat de vrees dat de landbouwsector nadelige gevolgen ondervindt van de aanleg van het waterstofnetwerk. 'Niet alles kan overal. We moeten zorgvuldig omgaan met de beschikbare ruimte in de provincies en vooral in het landelijk gebied. Dat geldt ook voor de inpassing van het nieuwe waterstofnetwerk', schreef LTO Noord eerder dit jaar in een zienswijze op het westelijke tracé.

Bestaande infrastructuur

Volgens LTO moet 'het voor grondeigenaren minst bezwaarlijke tracé' worden gekozen, om de impact op agrarische bedrijven zo klein mogelijk te houden. 'De bestaande infrastructuur volgen lijkt een goede optie, maar dit zal moeten blijken uit onderzoek', geeft de belangenbehartiger aan.

Wanneer toch de grond van agrarisch ondernemers wordt uitgekozen, moeten zij de gelegenheid krijgen mee te denken over de precieze plaatsing van de leiding op hun percelen, vindt LTO. 'Dat kan hinder en schade voorkomen.'

Dat stadium is volgens de Groningse boer al voorbij, het tracé ligt vast. Hij hoopt alsnog op participatie. 'Dadelijk is er een commissie die gaat beoordelen of goed met de landbouwsector is omgegaan. Daar zit niemand uit de sector bij. Er zijn rapporten vol over participatie, maar je bent gewoon machteloos.'

Persoonlijk contact

Hynetwork laat weten dat grondeigenaren wel worden betrokken bij het proces. Zo zijn er nieuwsbrieven en inloopavonden tijdens verschillende fasen van de aanleg en is er persoonlijk contact met omgevingsmanagers en adviseurs. En betrokkenen zijn gevraagd input te leveren voor mogelijke routes.

Het bedrijf geeft aan ook contact te hebben met de landbouwsector. 'Met LTO Noord zijn wij vanaf de start van het project in gesprek. Er is uitvoerig stilgestaan bij de ontvangen reacties en de daaropvolgende stappen die Hynetwork hiervoor heeft gezet. In de 'integrale effectenanalyse' is een 'agrarische waardeanalyse' opgenomen.'

1.200 kilometer door het hele land

Het nieuwe waterstofnetwerk van Gasunie is van groot belang voor de toekomstige nationale energievoorziening en -transitie en moet daarom rond 2030 zijn afgerond. Hynetwork, een dochteronderneming van Gasunie, voert het werk uit. Vanwege het nationale belang coördineert het Rijk de vergunningen en ruimtelijke inpassing via de rijkscoördinatieregeling. De eerste procedures voor het hoofdnetwerk werden vorig jaar in gang gezet in de provincies Groningen, Drenthe, Overijssel en Zeeland.

'Waterstof gaat een belangrijke rol spelen in onze toekomstige energievoorziening, cruciaal voor de verduurzaming van de industrie', zei directeur Joost Hooghiem van Hynetwork eerder tegen Nieuwe Oogst. 'Het is relatief goedkoop om te vervoeren en op te slaan, kent een hogere energiedichtheid dan aardgas en elektriciteit en de afnemers stoten minder CO2 uit. We gebruiken voor het transport van waterstof grotendeels het netwerk dat werd ingezet voor vervoer van aardgas.'

Ruggengraat

Nederland zet zwaar in op waterstof om de klimaatdoelen te halen, de industrie te verduurzamen en een internationale energierol te vervullen. Het netwerk vormt de ruggengraat voor de toekomstige waterstofketen: van productie tot transport, opslag en consumptie.

Gasunie investeert tot en met 2030 zo'n 12 miljard euro in de energie-infrastructuur. Twee derde daarvan is voor duurzame gassen als waterstof. Eind vorig jaar meldde Gasunie nog dat de planning voor de aanleg van het waterstofnetwerk vertraging oploopt vanwege procedures voor vergunningen die langer duren dan voorzien. Vanuit het bedrijfsleven wordt benadrukt om het netwerk alsnog in 2030 te hebben afgerond, maar dit lijkt niet haalbaar.

Boerenbedrijven in Achterhoek gaan eigen fabriek bouwen

De fabriek moet vanaf 2027 jaarlijks 500.000 kilo waterstof gaan produceren. De boeren in het Achterhoekse dorp op de grens met Duitsland hebben al enkele jaren op Windpark den Tol negen windmolens staan, en sinds kort is dat uitgebreid met een zonnepark waar voor 4.500 huishoudens elektriciteit geproduceerd wordt.

In juli kregen de ondernemers 10 miljoen euro subsidie om de waterstofinstallatie te bouwen die in totaal 16 miljoen euro gaat kosten. De boeren willen met waterstof netcongestie tegengaan. Op piekmomenten, waarop meer stroom wordt opgewekt dan het net aankan, kan de energie worden opgeslagen zoals bij een batterij.

De waterstof die, mits de juiste vergunningen worden afgegeven, in Netterden wordt geproduceerd, zal vermoedelijk worden gebruikt voor het op locatie opladen van voertuigen op waterstof. Erg veel wordt dit nog niet gebruikt. Naar schatting rijden er in heel Nederland vooralsnog niet veel meer dan duizend voertuigen rond op waterstof.

Vraag stimuleren

Eerder dit jaar kondigde demissionair minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei aan dat dit moet veranderen. Ze trok 2,1 miljard euro uit voor de productie van waterstof als alternatieve energiedrager. Daarvan is 600 miljoen euro bestemd voor subsidies die de vraag naar waterstof moeten stimuleren.

Mede daardoor zien de ondernemers voldoende toekomst voor waterstoftoepassingen. Bedrijven die met emissievrije machines (moeten) werken, kunnen deze op locatie opladen met aggregaten op waterstof.

Elders in het land werken bedrijven in de land- en tuinbouw ook aan projecten rondom waterstof. Zo startte in Groningen in 2022 een breedgedragen pilot voor de productie van groene waterstof met stroom die is opgewerkt door agrarisch ondernemers.

En in Noord-Holland loopt het Fieldlab Waterstof in Agri. Daarin werken agrarische bedrijven, technische partijen en kennisinstellingen gezamenlijk aan de lokale productie, opslag en toepassing van groene waterstof in landbouwmachines en energiesystemen.