NV-gebieden op de helling, straks sturen op nitraat of fosfor

Nu geldt voor de NV-gebieden een stikstofkorting van 20 procent. Ook voor de gebieden waar niet nitraat, maar fosfor – een bestandsdeel van fosfaat – problemen geeft voor de waterkwaliteit. Landbouwminister Femke Wiersma vindt dit onrechtvaardig.

In een conceptvoorstel voor het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn dat half juli in consultatie is gegaan, stelt Wiersma daarom voor de NV-gebieden op te splitsen in zogenoemde aandachtsgebieden voor nitraat en fosfor. Daar waar fosforvermindering het doel is, zou soepeler met de stikstofnorm kunnen worden omgegaan. Wel moeten maatregelen worden genomen die zich expliciet richten op de vermindering van de uitspoeling van fosfor naar het oppervlaktewater.

Heemraad Peter Schrijver van waterschap Rijn en IJssel is positief over het voorstel. 'Hoe specifieker het beleid, hoe beter', zegt hij. 'Generiek beleid heeft in het verleden gewerkt, maar de effecten stagneren.' In zijn waterschap vallen 36 waterlichamen onder de Kaderrichtlijn Water. Daarvan voldoen momenteel 19 aan de eisen van zowel nitraat als fosfor, 16 voldoen niet aan de nitraatrichtlijn en 5 hebben te veel fosfor in het water. 'Wij vinden dat deelgebieden gebaat zijn bij verschillende maatregelen.'

In de snelstromende gebieden van waterschap Rijn en IJssel is fosfor de grootste belemmering en in de vlakkere gebieden is dat stikstof. 'Als het voorstel erdoorheen komt, kunnen we samen met het Rijk per deelgebied kijken wat noodzakelijk is.' Het voorstel bestaat volgens Schrijver uit een aantal goede ingrediënten, maar het moet verder worden uitgewerkt.

Waar het voorstel in de fosforgebieden ervoor zou zorgen dat stikstofkorting wegvalt, blijft die in de nitraatgebieden gelden. 'Wij maken ons daar ernstig zorgen over', zegt LTO-portefeuillehouder Joris Baecke. Het generieke beleid is volgens de Zeeuwse akkerbouwer een zware dobber voor de sector.

Normen actualiseren

In het conceptactieprogramma achtste Nitraatrichtlijn kondigt Wiersma een actualisatie van de stikstofgebruiksnormen aan. De minister ziet hierin de meeste potentie om de nitraatnorm van 50 milligram per liter grondwater in alle zandregio's – noord, midden, zuid en löss?– te behalen.

De hoogte van nieuwe gebruiksnormen is nog onduidelijk, maar ze moeten beter gaan aansluiten op de grondsoort en de teelt van gewassen. Dit kan betekenen dat in bepaalde gebieden voor specifieke gewassen de totale stikstofgebruiksnorm wordt aangescherpt, terwijl in andere enige versoepeling mogelijk is. Mits de nitraatnorm niet wordt overschreden.

De Commissie Deskundigen Meststoffenwet adviseert binnenkort over de actualisatie van de stikstofgebruiksnormen. Bij een verdere verzwaring van deze normen in het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn vreest Baecke dat nog meer boeren in de knel komen. 'We komen dan fors onder de landkundige mestnorm om voldoende kwalitatief gewas te telen.'

Doelvoorschriften

De landbouwminister wil met het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn een eerste stap zetten in de systeemomslag van middel- naar doelvoorschriften voor nitraat in grondwater. Het doel is te komen tot een landsdekkend gedragen doelsturingssysteem dat in het negende actieprogramma Nitraatrichtlijn – dus pas na 2030 – een volwaardig alternatief kan zijn voor generieke maatregelen.

Akkerbouwer Baecke is positief over de aanpak met doelsturing die de demissionaire minister voorstelt. Wiersma wil daar in 2029 een begin mee maken, maar LTO wil sneller gaan. 'Wij willen het liefst naar doelsturing toe en dat kan niet snel genoeg. We weten dat het ingewikkeld is en daarom zijn we in gesprek met het ministerie.'

Baecke pleit voor veel metingen om een beter beeld te krijgen van de waterkwaliteit, zodat een dataset ontstaat met cijfers over meerdere jaren. Op deze manier kan een agrarisch ondernemer aantonen dat de kwaliteit van het water in orde is. 'Als de goede lijn wordt ingezet, kan de stikstofkorting afnemen.' Een agrariër krijgt zo meer ruimte voor een rendabele bedrijfsvoering.

Kort geding tegen Wiersma

Het Rechtskundig Bureau voor de Landbouwer verloor in januari een kort geding tegen Wiersma. De zaak diende over boeren in Noord-Groningen die volgens de indieners ten onrechte worden gekort op hun bemestingsnorm.

De regio is aangewezen als NV-gebied vanwege te veel fosfor in het oppervlaktewater. De oorzaak daarvan is niet de landbouw, maar kwelwater vanuit de Waddenzee. In het kort geding betoogde het rechtskundig bureau dat de stikstofkorting in het betreffende gebied daarom onrechtvaardig is. Het bureau wilde een terugdraaiing.

Het nieuwe voorstel is een stap vooruit, zegt voorzitter Tebbens Torringa van het Rechtskundig Bureau voor de Landbouwer. Hij hoopt dat de natuurlijk voorkomende gehaltes in oppervlaktewater worden meegenomen in het nieuwe beleid. 'De maatregelen die agrarisch ondernemers in onze regio hebben getroffen, zorgen voor een klein beetje minder vervuiling.' Dit staat volgens hem niet in verhouding tot de impact die de stikstofkorting op hun productie heeft.

Grote gevolgen voor Groningse boeren

De gevolgen op de agrarische bedrijven in Groningen zijn groot. Met name de Oldambtster bedrijven, waarbij graan nog steeds een belangrijk onderdeel is van het bouwplan, hebben het economisch zwaar. 'Daar betekent 20 procent korting echt een substantieel lager inkomen', stelt Torringa.

Het lijkt erop dat de koppeling tussen fosfor en nitraat wordt losgelaten. Dat noemt Torringa winst. Het rechtskundig bureau beraadt zich na het verliezen van de rechtszaak overigens nog op eventuele vervolgstappen. Mogelijk volgt een bodemprocedure.

Het concept van het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn ligt nog tot 25 augustus ter internetconsultatie. Iedereen heeft de gelegenheid daar online inbreng te leveren. Het voorstel wordt dit najaar aan de Tweede Kamer voorgelegd. Het actieprogramma moet op 1 januari 2026 ingaan.

'Keuzes vanwege regelgeving, niet vakmanschap'

Van der Bol ziet het voorstel van minister Wiersma voor het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn niet heel positief in. 'Ik ben het een beetje beu dat er elke keer van alles verandert.' De 5 procent stikstofkorting van vorig jaar was nog te doen, maar met 20 procent wordt het een stuk moeilijker voor de boer. 'We proberen de ruimte zo goed mogelijk te benutten.'

In de regio van Van der Bol is te veel nitraat, fosfaatruimte is er genoeg. 'Ik moet goed kijken hoe ik de bemestingsverdeling volgend jaar maak. De keuzes worden nu gemaakt op basis van regelgeving en niet vakmanschap. Dat vind ik jammer.' Hij wil het beste rendement draaien en dat lukt nu niet. 'Dat frustreert niet alleen mij, maar ook andere boeren uit de buurt.'

Minder kalkammonsalpeter

De jonge agrariër heeft in zijn bemestingsplan dit jaar het aandeel kalkammonsalpeter (KAS) verminderd. Als vervanger heeft hij Novurea gestrooid. 'We hebben ook veel dierlijke mest die langzaam vrijkomt. Wat bladmeststof, Nutrino Pro en Foliar N28. De laatste twee zijn het efficiëntst.'

Het bodemleven is volgens Van der Bol complex, nutriëntenoverschotten komen niet alleen door overbemesting. 'Met een droog voorjaar en een nat najaar komen het bodemleven en mineralisatie nog steeds op gang en is er alsnog veel uitspoeling, ondanks de getroffen maatregelen.' Daar wordt volgens hem geen rekening mee gehouden.

Het generatieve beleid is niet de oplossing, stelt de Brabander. 'Ik zie dat mijn aardappelen al op hun retour gaan. Zonder de maatregel had ik misschien nog een keer bemest. Nu is de ruimte vol.' Hij denkt dat er nog stappen kunnen worden gezet door de sector, maar nog eens 20 procent korting vindt hij te veel.

'Ik vind fosfor en nitraat niet bij elkaar passen'

'Ik vind fosfor en nitraat niet bij elkaar passen, het is goed om het uit elkaar te halen.' Voor Westerhuis is het geen probleem om geen fosfor te mogen gebruiken.

De ondernemer is zeer te spreken over het voorstel van demissionair landbouwminister Femke Wiersma. 'Misschien gaan we ook met de nieuwste meetgegevens werken, dan zou het kunnen dat we helemaal geen NV-gebied meer zijn.' Het gebied in Noord-Groningen werd in 2024 aangewezen als met nutriënten verontreinigd (NV).

Passen en meten

Westerhuis vindt het passen en meten om het bemestingsplan rond te krijgen vanwege de ingevoerde stikstofkorting van 20 procent. Hij weet nog niet in hoeverre zijn oogst van dit jaar hieronder gaat lijden. De Groningse ondernemer verwacht dat zijn gewassen het afgelopen voorjaar gebaat waren bij meer stikstof. 'Het is een puzzelwerk om tot de juiste verhoudingen te komen', vertelt hij.

Bij het bedrijf in Usquert heeft de teeltbegeleider van Agrifirm samen met de zoon van Westerhuis de mestverdeling ingevuld. 'Het is een puzzeltje om de voeding van de plant goed in te vullen. Het kan deels ook met hulpstoffen. Als dat werkt, dan kunnen we wat minder stikstof gebruiken. Het is een beetje testen', aldus de ondernemer.

Dit jaar had Westerhuis iets meer stikstof kunnen gebruiken, hij is wat te voorzichtig geweest. 'We zijn een beetje doorgeschoten in het minderen', geeft hij aan.